Hen ở trẻ tái phát liên tục: Đừng bỏ sót bệnh lý tai mũi họng

1. Trẻ bị hen có cần dùng kháng sinh?

Trong thực tế lâm sàng, bác sĩ có thường xuyên gặp tình trạng trẻ hen suyễn phải sử dụng kháng sinh nhiều đợt - nhưng bệnh tái phát liên tục? Liệu nguyên nhân có đến từ việc bỏ sót các bệnh lý tai mũi họng đi kèm?

Và bác sĩ có thể lý giải vì sao trẻ hen lại dễ bị bội nhiễm hơn so với trẻ bình thường?

PGS.TS.BS Lê Thị Tuyết Lan - Chủ tịch Hội Hen - Dị ứng - Miễn dịch Lâm sàng TPHCM trả lời:

Trong thực tế lâm sàng, chúng tôi thường gặp những trường hợp trẻ hen suyễn phải sử dụng nhiều đợt kháng sinh kéo dài. Tuy nhiên, nếu chỉ bị hen đơn thuần, trẻ hoàn toàn không cần dùng kháng sinh.

Với các phương pháp điều trị hiện nay, trẻ bị hen có thể sinh hoạt, học tập và vui chơi bình thường mà không cần dùng kháng sinh.

Trong bệnh lý hô hấp, bác sĩ luôn cần lưu ý đến vùng tai mũi họng. Trẻ nhỏ bị hen dễ bị bội nhiễm hơn người lớn vì hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, cấu trúc đường thở và tai mũi họng ngắn, hẹp, tạo điều kiện cho vi khuẩn và virus xâm nhập.

2. Vì sao trẻ hen thường viêm họng, ho, sốt tái phát?

Nhiều phụ huynh đặt câu hỏi: “Sao con bị hen suyễn mà cứ liên tục viêm họng, ho sốt, phải dùng kháng sinh hoài không dứt?”. Từ kinh nghiệm điều trị, bác sĩ có thể chia sẻ đâu là nguyên nhân sâu xa khiến trẻ rơi vào vòng xoáy này và vì sao cứ điều trị xong một đợt là lại tái phát?

TTƯT.BS.CK2 Đặng Thị Kim Huyên - Khoa Thăm dò Chức năng Hô hấp, Bệnh viện Đại học Y dược TPHCM trả lời:

Trước hết chúng ta cần hiểu rõ: một bên là bệnh hen, một bên là nhiễm khuẩn hô hấp ở trẻ. Ngay cả trẻ khỏe mạnh cũng có thể mắc 4-6 đợt nhiễm khuẩn hô hấp mỗi năm, do đường thở nhỏ, hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và tần suất hít phải dị nguyên cao hơn người lớn.

Với trẻ hen, nguy cơ này còn tăng gấp 1,5-2 lần vì đường thở vốn đã có nền viêm mạn tính. Chỉ cần một tác nhân nhỏ như khói thuốc cũng có thể khởi phát viêm nặng hơn. Nếu hen không được kiểm soát tốt, trẻ càng dễ bội nhiễm.

Một vấn đề thường gặp là trẻ bị lạm dụng kháng sinh. Thực tế, phần lớn cơn hen khởi phát do siêu vi (chiếm khoảng 98%), mà kháng sinh hoàn toàn không có tác dụng. Ngược lại, kháng sinh còn phá vỡ hệ vi sinh đường ruột là một nơi đóng vai trò quan trọng trong miễn dịch, khiến trẻ yếu hơn.

Do đó, khi trẻ có triệu chứng nhiễm khuẩn hô hấp, bác sĩ cần xác định đó là cơn hen hay nhiễm khuẩn thực sự. Muốn thoát khỏi vòng xoáy tái phát, điều quan trọng nhất là kiểm soát hen ổn định.

3. Vì sao cần phối hợp bác sĩ hô hấp và Tai Mũi Họng?

Trẻ hen suyễn thường đi kèm các bệnh lý viêm mạn tính như VA phì đại viêm xoang, viêm tai giữa - nhưng lại dễ bị bỏ sót. Ở góc nhìn của bác sĩ chuyên khoa Tai Mũi Họng, điều gì khiến việc phát hiện trở nên khó khăn? 

BS.CK2 Lâm Hoàng Yến - Ủy viên Ban chấp hành Hội Hen - Dị ứng - Miễn dịch Lâm sàng TPHCM trả lời:

Ở trẻ hen, bệnh lý nhiễm trùng hô hấp rất thường gặp. Việc điều trị không chỉ phụ thuộc bác sĩ hô hấp mà còn cần sự phối hợp của bác sĩ Tai Mũi Họng. Các bệnh lý vùng này có thể chia thành ba nhóm:

- Viêm nhiễm cấp hoặc mạn tính.

- Quá phát tổ chức (VA, amidan, cuốn mũi dưới) gây tắc nghẽn đường thở.

- Kết hợp cả quá phát và viêm nhiễm.

Khi đường thở trên bị tắc nghẽn, tình trạng hen ở đường thở dưới càng nặng hơn. Ngoài ra, ổ viêm nhiễm tại tai mũi họng dễ khởi phát cơn hen và tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập xuống phổi.

Việc chẩn đoán khó khăn vì:

- Tần suất nhiễm khuẩn ở trẻ vốn cao.

- Vùng tai mũi họng của trẻ hẹp, sâu, khó thăm khám đầy đủ.

- Triệu chứng chồng lấp (ho, sốt, khò khè có thể do cả hen hoặc viêm đường hô hấp trên).

- Trẻ nhỏ không biết mô tả triệu chứng.

- Nhiều cơ sở chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ hô hấp - hen và Tai Mũi Họng, cũng như thiếu trang thiết bị nội soi chuyên biệt cho trẻ.

4. Lạm dụng kháng sinh quá nhiều khiến hen dễ chuyển nặng

Ở góc độ chuyên ngành hô hấp - miễn dịch, bác sĩ đánh giá thế nào về vai trò của các bệnh lý tai mũi họng mạn tính trong việc kích hoạt hoặc kéo dài cơn hen ở trẻ?

Bác sĩ có thể chia sẻ 1 ca bệnh điển hình về hệ quả của điều trị không đúng trọng tâm?

PGS.TS.BS Lê Thị Tuyết Lan trả lời: 

Tôi từng điều trị cho một bé bị hen suốt 3 năm, mỗi tháng đều phải dùng một đợt kháng sinh. Hậu quả là hệ vi sinh đường ruột bị phá vỡ, dẫn đến trẻ tiêu chảy, chậm phát triển, xanh xao, trong khi hen vẫn tái phát vì ổ nhiễm trùng tai mũi họng chưa được xử trí.

Nhiều nghiên cứu cho thấy việc lạm dụng kháng sinh, đặc biệt trong giai đoạn 0-2 tuổi làm tăng nguy cơ dị ứng thức ăn, viêm da cơ địa, viêm mũi dị ứng và thậm chí ảnh hưởng đến khả năng học tập.

Trong phác đồ điều trị hen, hoàn toàn không có kháng sinh. Hầu hết đợt nhiễm trùng ở trẻ hen là do siêu vi, không cần kháng sinh. Chỉ khi có bằng chứng rõ ràng (như đàm mủ, sốt cao, xét nghiệm gợi ý vi khuẩn), bác sĩ mới cân nhắc sử dụng kháng sinh.

Do đó, khi trẻ hen tái phát nhiều lần, cần tìm nguyên nhân gốc ở tai mũi họng (như VA, viêm xoang, viêm tai giữa, amidan quá phát...). Xử trí triệt để bệnh lý nền này mới giúp chấm dứt việc lạm dụng kháng sinh, đồng thời kiểm soát hen hiệu quả.

5. Nguyên tắc sàng lọc bệnh lý tai mũi họng đi kèm với bệnh hen

Với vai trò là bác sĩ Nhi - người thường tiếp xúc đầu tiên với trẻ hen, bác sĩ có nguyên tắc nào để sàng lọc các bệnh lý tai mũi họng đi kèm, đặc biệt khi trẻ có dấu hiệu hen tái phát liên tục, phải dùng kháng sinh nhiều đợt dù trước đó điều trị ổn định? 

BS.CK2 Đặng Thị Kim Huyên trả lời:

Nguyên tắc quan trọng nhất mà chúng tôi có chính là lắng nghe. Lắng nghe cha mẹ kể về tình trạng của con, và với những trẻ đã biết nói thì để chính trẻ mô tả cảm giác. Khi được bác sĩ hỏi trẻ thường diễn đạt rất chi tiết về cảm giác của mình. Do đó, việc lắng nghe đã chiếm đến 50% trong quá trình chẩn đoán.

Ngoài ra, bác sĩ phải khai thác bệnh sử: diễn tiến bệnh, thuốc cha mẹ đã cho trẻ dùng (kháng sinh, kháng viêm, thuốc hen…) và mức độ tuân thủ điều trị. 

Khi thăm khám, chúng tôi còn phải loại trừ những bệnh lý dễ nhầm với hen, chẳng hạn nhiễm trùng hô hấp, ngủ ngáy do VA quá phát hoặc amidan quá to, trào ngược dạ dày - thực quản, viêm mũi dị ứng… Các dấu hiệu như quầng thâm mắt, mũi sưng đỏ, trẻ thường xuyên chà mũi

Bên cạnh triệu chứng, chúng tôi cũng chú ý đến cơ địa của trẻ (viêm mũi dị ứng, chàm, dinh dưỡng, môi trường sống, đặc biệt khi trẻ mới đi học và dễ nhiễm siêu vi). Những yếu tố này có thể làm bệnh tái phát và dẫn đến lạm dụng kháng sinh.

Điều quan trọng là phụ huynh phải quan sát kỹ triệu chứng để kể lại chính xác cho bác sĩ. Khi không chắc chắn, có thể quay video. Nếu cha mẹ cung cấp thông tin sai hoặc thiếu thì việc chẩn đoán cũng sẽ sai lệch.

>>> Kiểm soát viêm nền hen nhi: Bảo vệ sức khỏe hô hấp toàn diện