1. Đơn vị Dị ứng và miễn dịch lâm sàng chuyên khám và điều trị những bệnh gì?

Dị ứng không phải vấn đề cụ thể trên một cơ quan. Dị ứng là phản ứng của cơ thể khi tiếp xúc với chất lạ - thường gọi là dị ứng nguyên (nguyên nhân gây dị ứng). Phản ứng dị ứng có thể xảy ra ở nhiều cơ quan:

- Da: mày đay (nổi hồng ban, sẩn ngứa, ngứa rất dữ dội) hoặc phù mạch (khiến người bệnh bị sưng tại các vị trí như mắt, môi, bàn tay, bàn chân…). Ngoài ra cũng có thể bệnh rất thường gặp, đó là chàm hoặc viêm da cơ địa.

- Phản ứng dị ứng biểu hiện tại mắt thì có thể đơn thuần là viêm kết mạc dị ứng.

- Tai mũi họng, hô hấp (trên và dưới): hen suyễn, viêm mũi dị ứng

Một số bệnh nhân khi đến khám đã có phản ứng dị ứng nặng nề xảy ra trước đó như trường hợp phản vệ hoặc bệnh nhân có tiền căn phản ứng quá mẫn nặng với thuốc như Hội chứng Stevens-Johnson gây tổn thương toàn thân, tổn thương gan, tổn thương thận. Ngoài ra, bệnh nhân cũng có thể có hội chứng Red trước đó.

Như vậy, phản ứng dị ứng lên cơ thể rất đa dạng. Do đó, đơn vị Dị ứng tiếp nhận các bệnh nhân có phản ứng dị ứng xảy ra tại tất cả các cơ quan. Nguyên nhân dị ứng thường là thuốc, thức ăn hoặc dị nguyên từ không khí.

Đối với Miễn dịch lâm sàng có hai nhóm chính. Một là những bệnh lý tự miễn như bệnh lupus ban đỏ hệ thống, viêm khớp tự miễn hoặc những bệnh tự miễn có biểu hiện toàn thân khác. Hai là nhóm bệnh lý suy giảm miễn dịch. Đơn vị Miễn dịch lâm sàng tiếp nhận những bệnh nhân có phản ứng dị ứng (tăng miễn dịch-tự miễn, phản ứng suy giảm miễn dịch có biểu hiện ở tất cả các cơ quan).

TS.BS Trịnh Hoàng Kim Tú - Trung tâm Y Sinh học Phân tử, Trường Đại học Y Dược TPHCM

2. Khám dị ứng sẽ khám những gì?

Khám dị ứng đầu tiên bác sĩ sẽ hỏi bệnh. Bệnh nhân cung cấp bệnh sử chi tiết về tất cả các đợt dị ứng trước đây kèm theo tiền căn.

Thứ hai, bác sĩ có thể chỉ định làm xét nghiệm da (test lẩy da, test dán da) để tìm dị nguyên ngay tại chỗ. Test lẩy da thường thực hiện trong khoảng 20 phút ngay tại phòng khám, nhưng phải chọn lọc bệnh nhân trước đó.

Thứ ba, bác sĩ sẽ đề nghị xét nghiệm máu, giúp tìm được một số dị nguyên có thể là quan sát được gián tiếp trong máu, hoặc tìm thêm những tổn thương khác trong cơ thể như tổn thương gan, tổn thương thận.

Cuối cùng, bác sĩ có thể chỉ định test thử thách, dành cho những bệnh nhân có nghi ngờ dị ứng thức ăn, dị ứng thuốc. Test thử thách là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán xác định dị nguyên gây dị ứng cho bệnh nhân.

3. Các xét nghiệm khi khám dị ứng là xét nghiệm gì?

Đối với khám dị ứng sẽ có hai xét nghiệm chính, đó là xét nghiệm ngoài da và xét nghiệm máu. Xét nghiệm ngoài da sẽ thực hiện với những bệnh nhân có dị ứng với dị nguyên từ không khí như gián, mạt bụi nhà, lông thú hoặc bệnh nhân dị ứng với dị nguyên từ thức ăn.

Tuy nhiên, xét nghiệm test lẩy da chỉ thực hiện khi bệnh nhân đã ngưng các thuốc kháng dị ứng trong 5 ngày trước đó. Vì thế, trong một số trường hợp, bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm máu ngay từ đầu. Trong xét nghiệm máu, chúng ta sẽ tìm kháng thể IgE đặc hiệu với nguồn dị nguyên.

Tốt nhất là trong các trường hợp bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện cả hai xét nghiệm da và xét nghiệm máu.

4. Có nên tự làm xét nghiệm máu tầm soát dị ứng không?

Đây là tình trạng thường gặp. Hiện nay có nhiều nơi thực hiện bộ tầm soát 30, 50, 53 hoặc thậm chí là 80, hơn 100 loại dị nguyên. Tuy nhiên, tầm soát dị nguyên từ trong máu, lúc đó chúng ta chỉ tầm soát kháng thể chống lại dị nguyên và phải kết hợp với lâm sàng mới có thể giải thích chính xác bệnh nhân có dị ứng hay không dị ứng.

Do đó, nếu chúng ta nghi ngờ dị ứng thì tốt nhất nên gặp bác sĩ để có chỉ định kịp thời. Bởi vì có một số trường hợp, chẳng hạn như dị ứng thuốc, xét nghiệm máu không thể tầm soát được. Vì vậy, không nên tự xét nghiệm máu tầm soát dị ứng, nên có tham vấn và chỉ định của bác sĩ Dị ứng trước đó.

5. Những người bị dị ứng có phải do bị bệnh gan?

Đây là mối tương tác hai chiều. Trong bệnh gan, đôi khi có biểu hiện ngứa, nhưng đó là do cơ chế viêm gan gây tổn thương ứ mật. Còn đối với dị ứng, đúng là bệnh nhân sẽ có biểu hiện ngứa nhưng đa phần triệu chứng này là do phản ứng miễn dịch, không liên quan đến gan.

Tuy nhiên, một số bệnh nhân dị ứng có thể có nền bệnh gan kèm theo. Do đó bác sĩ Dị ứng vẫn chỉ định tầm soát chức năng gan để đánh giá tình trạng chung của bệnh nhân. Chúng ta nhấn mạnh lại, dị ứng không phải bản chất do bệnh gan.

6. Bị dị ứng có phải do ký sinh trùng?

Nhiễm ký sinh trùng có thể gây ngứa. Do đó bệnh nhân ngứa, mề đay lâu năm thường có phản xạ tìm ký sinh trùng. Nhưng thực tế, tại Việt Nam, đa phần bệnh nhân ngứa, mề đay lâu năm vẫn âm tính với ký sinh trùng. Do đó, đối với những trường hợp từng thực hiện xét nghiệm ký sinh trùng và kết quả âm tính thì nên đi khám chuyên khoa Dị ứng.

Ngược lại, ngay tại thời điểm tiếp cận với dị ứng, các bác sĩ sẽ tìm dị nguyên trước. Nếu tìm dị nguyên vẫn không có kết quả sẽ tìm thêm những nguyên nhân hiếm gặp hơn như ký sinh trùng, hoặc tầm soát những nguyên nhân liên quan biểu hiện của bệnh nhân.

7. Trước khi đi khám dị ứng và miễn dịch lâm sàng, bệnh nhân cần chuẩn bị thế nào để buổi thăm khám được tốt nhất?

Để buổi thăm khám tốt nhất với bác sĩ Dị ứng, bệnh nhân cần chuẩn bị 3 thứ:

- Thứ nhất cần chuẩn bị thông tin bệnh sử chi tiết của bệnh nhân, đặc biệt là những trường hợp có tổn thương ngoài da như mề đay, ngứa, sưng môi, sưng mắt. Tốt nhất là chụp hình và mang theo để bác sĩ quan sát, bởi vì thông qua mô tả của bệnh nhân đôi khi bác sĩ không thể tiên đoán chính xác sang thương ngoài da. Ngoài ra, cũng nên chụp lại những hình ảnh của thuốc, thức ăn gây triệu chứng dị ứng.

- Thứ hai, mang theo tất cả các xét nghiệm đã thực hiện trước đó tại các cơ sở khác (xét nghiệm ký sinh trùng, xét nghiệm gan, xét nghiệm máu…) giúp bác sĩ có thể hiểu hơn về tình trạng tổng quan của bệnh nhân, đồng thời định hướng các xét nghiệm cần làm thêm hoặc cần đi theo hướng nào để không chồng lấp với xét nghiệm cũ.

- Thứ ba, mang theo tất cả các toa thuốc đã và đang sử dụng, kể cả những thuốc được kê đơn ở cơ sở khác, điều trị không thuyên giảm để bác sĩ biết về tiền sử dùng thuốc và có định hướng điều trị tốt nhất.

8. Bệnh nhân có cần nhịn ăn sáng trước khi khám dị ứng?

Đối với xét nghiệm máu tìm dị nguyên bệnh nhân không cần nhịn ăn sáng trước đó. Tuy nhiên, trong lần khám đầu tiên, đôi khi bác sĩ cần làm thêm chỉ định tổng quát liên quan đến đường huyết, do đó tốt nhất là không nên ăn sáng trước đó.

Song, lỡ chúng ta đi khám trễ, không thể nhịn đói đến trưa thì vẫn có thể ăn sáng bình thường, sau khi khám xong, có thể bỏ qua giờ ăn trưa để làm xét nghiệm máu. Thông điệp chính là xét nghiệm dị ứng không cần nhịn ăn sáng trước đó, nhưng trong lần khám đầu tiên nếu có thể thì nên cữ ăn để làm thêm những xét nghiệm tổng quát khác.

9. Các bệnh lý dị ứng chữa 1 lần có hết không?

Vấn đề này sẽ tùy từng trường hợp. Phản ứng dị ứng là cấp tính, nhưng một số người thì trở thành phản ứng mãn tính. Do đó, trong hầu hết các trường hợp, dùng đúng thuốc trong toa thuốc một lần thì có thể hết triệu chứng ngay. Với những trường hợp sử dụng thuốc không thuyên giảm, bệnh nhân cần đi khám để tìm nguyên nhân vì sao bệnh kéo dài.

10. Uống thuốc dị ứng lâu dài có hại không?

Tất cả các thuốc đều có tác dụng phụ. Hiện nay, đối với thuốc dị ứng có nhóm thuốc histamine, thuốc kháng viêm Corticoidsteroid (dạng bôi, dạng uống) và một số thuốc bổ trợ khác. Hiện nay, các thuốc kháng dị ứng là thế hệ mới và những thuốc kháng histamine thế hệ mới thì rất ít tác dụng phụ, hầu hết có thể dùng lâu dài và không gây ra triệu chứng quá đáng kể.

Quy tắc chung trong những trường hợp bệnh nhân có bệnh lý mạn tính cần điều trị lâu dài, bác sĩ Dị ứng sẽ điều trị tấn công theo một phác đồ liều cao, nhưng bệnh nhân đừng qua lo sợ, bởi vì bác sĩ và bệnh nhân sẽ cố gắng cùng nhau kiểm soát triệu chứng và làm sao để liều thuốc bệnh nhân dùng ít nhất có thể. Trong một số trường hợp sẽ tiến tới việc nâng cao chất lượng sống cho bệnh nhân, không có triệu chứng và không cần dùng thuốc dị ứng.