1. Cấu tạo màng phim nước mắt và nguyên nhân gây khô mắt

Xin hỏi BS, nguyên nhân của hiện tượng khô mắt là gì?

TS.BS Trần Đình Minh Huy trả lời: Trên mắt có một lớp rất mỏng, tựa như một lớp dầu bóng trong suốt, hay còn gọi là màng phim nước mắt. Theo hình ảnh cắt dọc của mắt, phía trước giác mạc sẽ có một lớp dầu mỏng bám sát, đó chính là màng phim nước mắt.

Màng phim nước mắt rất mỏng, gồm có 3 lớp. Trên cùng là lớp dầu. Lớp nằm ở giữa và có tỷ lệ% cao nhất là lớp nước. Lớp dưới cùng nằm sát nhãn cầu nhất gọi là lớp nhầy. Mỗi lớp đều có ý nghĩa quan trọng với màng phim nước mắt.

Lớp nhầy ở dưới cùng giữ nước ở trên ổn định. Lớp dầu ở trên cùng chống sự thoát đi của lớp nước. Lớp nước lại có rất nhiều vitamin và khoáng chất cho bề mặt nhãn cầu, ngoài việc bôi trơn, tăng sức khỏe cho bề mặt nhãn cầu, nó còn giúp chúng ta nhìn rõ hơn.

Khi màng phim nước mắt trở nên không ổn định, chúng ta có thể bị nhìn mờ thoáng qua, mắt đỏ nhẹ, cộm và rát mắt. Đó là những triệu chứng thường gặp nhất của tình trạng khô mắt, đặc biệt ở người trưởng thành hoặc người lớn tuổi.

2. Chảy nước mắt sống ở người lớn tuổi

Tình trạng khô mắt ở người lớn tuổi và người trẻ tuổi có gì khác nhau, thưa BS?

TS.BS Trần Đình Minh Huy trả lời: Ở người trưởng thành, mức độ khô mắt thường sẽ liên quan đến hội chứng mắt máy vi tính do tập trung vào các thiết bị điện tử, làm việc quá lâu trên màn hình. Đó là tình trạng khô mắt liên quan đến việc sử dụng các thiết bị điện tử.

Khi tập trung quá lâu vào màn hình hoặc hồ sơ sẽ làm giảm thời lượng và tần suất chớp mắt, có thể giảm 40 – 60% tần suất chớp mắt. Chớp mắt giúp lớp phim nước mắt được tái hồi phục và trở nên ổn định hơn.

Giảm tần suất chớp mắt khiến lớp phim nước mắt mất ổn định, dễ bị bốc hơi. Bề mặt nhãn cầu bị thiếu đi lớp phim nước mắt tại những thời điểm nhất định và làm cho tình trạng khô mắt ngày càng nặng hơn, chúng ta cảm thấy ngày càng khó chịu hơn.

Trong khi đó, khô mắt ở người lớn tuổi nữ thường là tình trạng viêm trên bề mặt nhãn cầu, tình trạng phẫu thuật trước đó cũng như nội tiết tố sinh dục của nữ làm giảm hoặc mất đi lớp nhầy. Nước mắt tiết ra nhưng không có lớp nhầy giữ lại nên bị trôi đi.

Những người từ 55 - 60 tuổi trở đi thường có tình trạng chảy nước mắt sống vì nước mắt tiết ra nhưng không có lớp nhầy giữ lại nên bị trôi đi, nhưng bệnh nhân vẫn được chẩn đoán là khô mắt.

Bệnh nhân có thể đã thực hiện các loại phẫu thuật trên bề mặt nhãn cầu hoặc những phẫu thuật tại mắt cũng là một nguồn tác nhân gây tình trạng khô mắt, thì cũng như làm nặng nề hơn tình trạng khô mắt ở nhóm tuổi lớn hơn.

3. Điều trị khô mắt theo từng nguyên nhân cụ thể

Có những cách nào để cải thiện tình trạng khô mắt không, thưa BS?

TS.BS Trần Đình Minh Huy trả lời: Khô mắt có rất nhiều nhóm nguyên nhân khác nhau và trong mỗi nhóm nguyên nhân cần có phương pháp điều trị cụ thể.

Ở nhóm dưới 55 tuổi, hầu hết tình trạng khô mắt liên quan đến việc sử dụng các thiết bị điện tử. Sử dụng kính áp tròng cũng có thể gây ra tình trạng khô mắt vì kính áp tròng tác động lên bề mặt nhãn cầu. Các chất bảo quản trong kính áp tròng cũng có thể gây tổn thương ở bề mặt nhãn cầu.

Nên sử dụng kính áp tròng có các chất bảo quản tốt cũng như lựa chọn nhãn hiệu có uy tín để hạn chế nhất mức độ tổn thương trên bề mặt nhãn cầu. Trong trường hợp này, việc sử dụng nước mắt nhân tạo là vô cùng quan trọng.

Nước mắt nhân tạo sẽ giúp bôi trơn và ổn định bề mặt nhãn cầu bằng cách thay thế lớp phim nước mắt trong từng thời điểm cụ thể. Nước mắt nhân tạo sẽ giúp chúng ta có một lớp phim nước mắt ổn định hơn, các triệu chứng nhìn mờ, cộm, xót, hạn chế được tình trạng khô mắt do sử dụng thiết bị điện tử. Điều này sẽ giúp chúng ta có chất lượng thị giác và chất lượng cuộc sống tốt hơn.

Việc sử dụng nước mắt nhân tạo cũng hỗ trợ rất nhiều trong việc có trải nghiệm thị giác tốt trong khi dùng kính áp tròng.

Ở nhóm từ 55 - 60 tuổi trở lên, cần xác định tình trạng khô mắt liên quan đến tình trạng tổn thương lớp nhầy do nguyên nhân gì. Nếu là do viêm nhiễm trên bề mặt nhãn cầu, việc điều trị cần hỗ trợ kháng viêm nhiều hơn. Bệnh nhân bị tắc nghẽn các ống tuyến trên bờ mi, cần phải vệ sinh để bờ mi hoạt động tốt. Kết hợp với việc sử dụng nước mắt nhân tạo, bệnh nhân sẽ có chất lượng điều trị tốt hơn.

Trường hợp bệnh nhân bị giảm tiết nước mắt, hiện nay có những loại thuốc nhỏ mắt có tác dụng kích thích tiết nước mắt, có thể cải thiện tình trạng khô mắt.

4. Nên đi khám ngay khi có những triệu chứng nghi ngờ khô mắt

Khô mắt ở người cao tuổi có phân chia mức độ không? Nếu có, mức độ nào có thể chăm sóc tại nhà và mức độ nào phải đến bệnh viện để các bác sĩ theo dõi, điều trị?

TS.BS Trần Đình Minh Huy trả lời: Khô mắt có rất nhiều mức độ khác nhau. Tuy nhiên, lời khuyên là dù ở mức độ nào, chúng ta vẫn nên đến các cơ sở nhãn khoa uy tín, các bác sĩ chuyên khoa để có được đánh giá ban đầu và những hướng dẫn về tình trạng, đặc điểm khô mắt, phương pháp điều trị phù hợp.

Trong quá trình thăm khám trên lâm sàng, nhiều trường hợp bệnh nhân tự cảm thấy tình trạng của mình giống với khô mắt và tự mua các loại nước mắt nhân tạo ở nhà thuốc. Nhưng nếu không được đánh giá và tư vấn kỹ, chúng ta có thể mua nhầm loại nước mắt nhân tạo có kèm theo các chất co mạch. Khi sử dụng nước mắt nhân tạo có các chất co mạch lâu dài sẽ dẫn đến những biến chứng, tình trạng đôi mắt trở nên vô cùng phức tạp.

Khi sử dụng các loại nước mắt nhân tạo có chất co mạch nhỏ vào mắt, cảm giác sẽ rất thích vì h đỏ nhanh và làm dịu đôi mắt. Nhưng việc lạm dụng sản phẩm này là một việc không tốt.

Do đó, ngay khi có các triệu chứng cộm, xốn, đỏ mắt, rát, nặng mắt, dù ở lứa tuổi nào, cũng nên đến cơ sở y tế uy tín để được đánh giá tình trạng nhãn cầu có phải bị khô mắt hay không. Bác sĩ nhãn khoa sẽ đưa ra những lời khuyên điều trị đúng đắn.

5. Không được tự ý sử dụng nước mắt nhân tạo

Xin BS cho biết, điều trị khô mắt có những phương pháp nào?

TS.BS Trần Đình Minh Huy trả lời: Điều trị khô mắt chia thành 2 nhóm chính: giảm tiết nước mắt và tăng thoát nước mắt. Dù ở nhóm nào thì một trong những điều trị hỗ trợ quan trọng nhất vẫn là nước mắt nhân tạo.

Ngày nay, có rất nhiều loại nước mắt nhân tạo khác nhau. Từng trường hợp sẽ được khuyến cáo với một loại nước mắt nhân tạo cụ thể. Do đó, cần tránh việc tự ý sử dụng nước mắt nhân tạo trên đôi mắt của mình vì mỗi người có tình trạng khô mắt khác nhau.

Ngoài nước mắt nhân tạo, tùy theo nhóm giảm tiết hay tăng thoát nước mắt, sẽ có những điều trị cụ thể. Trường hợp giảm tiết có thể được hỗ trợ thêm với các loại thuốc kích thích tiết nước mắt.

Tăng thoát còn tùy vào việc bị mất lớp nhầy hay bị mất lớp dầu trên bề mặt, có thể vệ sinh bờ mi để tiết dầu tốt hơn hoặc điều trị viêm trên bề mặt nhãn cầu để giúp lớp nhầy được tiết ra một cách ổn định hơn, từ đó quyết định đến hiệu quả điều trị của khô mắt.

Điều trị khô mắt không đơn giản chỉ là sử dụng nước mắt nhân tạo mà còn phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể để đưa quyết định điều trị: nước mắt nhân tạo là chính, kèm theo các loại thuốc khác như kích thích tiết nước mắt, vệ sinh bờ mi, kháng viêm trên bề mặt nhãn cầu,...

6. Thực phẩm chứa hoạt chất gốc dầu giúp ổn định lớp phim nước mắt

Xin hỏi BS, những thực phẩm như dầu gấc, cà rốt, cá hồi, ớt chuông, trứng gà,... có giúp cải thiện tình trạng khô mắt ở người lớn tuổi được không?

TS.BS Trần Đình Minh Huy trả lời: Điều này là hoàn toàn đúng. Chế độ ăn với đầy đủ các loại vitamin có rất nhiều tác dụng. Vitamin A, các loại dầu hoặc những hoạt chất gốc dầu có ý nghĩa quan trọng trong việc điều trị cho các bệnh nhân. Cà rốt và các loại rau xanh chứa lutein và zeaxanthin tốt cho võng mạc của người lớn tuổi.

Đối với bề mặt nhãn cầu hay tình trạng khô mắt, những loại hoạt chất có gốc dầu tiết các chất nhày cũng như lipid, góp phần làm ổn định lớp phim nước mắt và ổn định các triệu chứng của bệnh nhân.

7. Nguyên tắc 20-20 để bảo vệ mắt

Chúng ta cần làm gì để phòng tránh tình trạng khô mắt, thưa BS?

TS.BS Trần Đình Minh Huy trả lời: Với cường độ làm việc ngày nay, chúng ta có quá nhiều yếu tố nguy cơ để tình trạng khô mắt diễn ra, việc phòng tránh vô cùng khó. Chúng ta cần lưu ý chăm sóc mắt một cách phù hợp nhất có thể.

Những nguyên tắc để phòng tránh khô mắt là:

- Không nên tập trung quá lâu vào màn hình điện tử. Có thể áp dụng nguyên tắc 20-20 để mắt được thư giãn, tránh việc giảm tần suất chớp mắt. Khi xem màn hình điện tử khoảng 20 phút thì chúng ta sẽ cho mắt nghỉ ngơi 20 giây, đưa mắt nhìn ra xa khoảng 6m và chớp mắt nhiều hơn để ổn định lớp phim nước mắt.

- Cần được tư vấn, điều trị cũng như hướng dẫn sử dụng các loại nước mắt nhân tạo một cách phù hợp với từng người. Nước mắt nhân tạo bản chất không phải là thuốc mà giống như một loại kem dưỡng, có thể sử dụng lâu dài.

Ở trong một môi trường quá nóng hoặc quá lạnh có thể tổn hại đến lớp phim nước mắt. Nên sử dụng nước mắt nhân tạo theo chỉ định để làm bề mặt nhãn cầu ổn định, chúng ta sẽ có chất lượng thị giác tốt hơn.