Chụp MRI có cần nhịn ăn, tháo kim loại, hay ngưng thuốc không?

1. Tại sao có tai nạn tử vong khi vào phòng MRI, dù không chụp?

Mới đây, một vụ tai nạn nghiêm trọng liên quan đến thiết bị chẩn đoán hình ảnh cộng hưởng từ (MRI) vừa xảy ra tại bang New York (Mỹ), khiến một người đàn ông 61 tuổi thiệt mạng do bị từ trường của máy hút vào cực mạnh.

Nhờ BS có thể giải thích rõ hơn tại sao lại xảy ra trường hợp này?

BS.CK1 Hoàng Huy Đại - Chuyên khoa Chẩn đoán hình ảnh, Bernard Healthcare trả lời: 

Đây là tai nạn rất đáng tiếc. Sự số này có thể xem là hy hữu nhưng hoàn toàn phòng tránh được nếu tuân thủ quy định của phòng MRI, sàng lọc nghiêm ngặt và kiểm soát ra vào phòng máy.

Nam châm MRI “luôn bật”. Khi vật liệu sắt từ (như một chuỗi kim loại nặng đeo cổ như nạn nhân này) đi vào phòng máy đang hoạt động, lực hút cực mạnh sẽ kéo vật đó lao về phía máy, biến nó thành “tên lửa” có thể kéo theo cả cơ thể người, gây chấn thương chí mạng. 

Theo tiêu chuẩn ACR, khu MRI được chia thành 4 vùng (Zone I-IV). Zone IV là phòng đặt máy, tuyệt đối cấm người hoặc vật chưa sàng lọc đi vào. Mọi bệnh nhân, nhân viên, người nhà phải loại bỏ toàn bộ vật kim loại, qua máy dò sắt từ (FMDS) và chỉ được vào khi có kỹ thuật viên MRI giám sát trực tiếp.

Các hướng dẫn và tài liệu an toàn nhấn mạnh, cấm tuyệt đối vật/thiết bị sắt từ trong Zone IV; sử dụng hệ thống phát hiện sắt từ (FMDS) trước cửa phòng; dán nhãn cảnh báo vùng từ trường mạnh; đào tạo định kỳ cho toàn bộ nhân sự.

Bài học an toàn cho người bệnh và thân nhân là trước khi chụp MRI, tuyệt đối không mang hay đeo đồ kim loại như trang sức, điện thoại, thẻ từ, khóa lưng, hay thiết bị có lõi thép và chỉ vào phòng MRI khi đã được hướng dẫn đầy đủ.

2. Người có kim loại, stent, máy tạo nhịp có thể chụp MRI an toàn không?

Thưa BS, nếu bệnh nhân có thiết bị kim loại trong người, từng phẫu thuật đặt stent, máy tạo nhịp, răng giả… thì cần làm gì để được chụp MRI an toàn, chính xác ạ?

BS.CK1 Hoàng Huy Đại trả lời:

Bạn hoàn toàn có thể chụp MRI an toàn khi trong cơ thể có kim loại hoặc thiết bị cấy ghép như stent, máy tạo nhịp, nẹp - vít xương, răng giả..., nếu tuân thủ đúng quy trình và hướng dẫn chuyên môn.

Điều quan trọng là cung cấp đầy đủ thông tin nhận diện thiết bị, để cơ sở chụp thiết lập điều kiện phù hợp của hãng, và theo dõi - kiểm tra sau chụp đối với những thiết bị có thể lập trình.

Để đảm bảo an toàn và cho hình ảnh chính xác, tại Bernard Healthcare thực hiện 3 bước sau:

1. Chuẩn bị trước khi đặt lịch chụp MRI: Người bệnh cần cung cấp đầy đủ thông tin liên quan đến thiết bị trong cơ thể, bao gồm:

- Loại thiết bị, hãng sản xuất, mã model (thẻ implant, sổ ra viện, tem hộp, báo cáo mổ...).

- Vị trí, thời điểm đặt và bác sĩ hoặc phòng mổ thực hiện.

- Giấy tờ hoặc hình ảnh liên quan đến các thiết bị khác: nẹp - vít, stent, kẹp mạch, van tim, shunt, máy kích thích thần kinh, ốc tai, IUD, bơm insulin, ống dẫn truyền…

- Tiền sử dị vật kim loại vùng mắt (đặc biệt ở thợ hàn, người từng bị tai nạn kim loại...).

Mỗi thiết bị đều được nhà sản xuất ghi nhãn MR Safe / MR Conditional / MR Unsafe, kèm điều kiện cụ thể (từ lực 1.5T hay 3T, giới hạn năng lượng SAR, loại coil, tư thế chụp…). Tại Bernard Healthcare, bác sĩ sẽ thiết lập đúng điều kiện kỹ thuật theo hãng để đảm bảo an toàn tuyệt đối.

2. Trước khi vào phòng MRI: 

- Kiểm tra biểu mẫu an toàn và rà soát lại toàn bộ vật kim loại: tháo bỏ điện thoại, chìa khóa, đồng hồ, thẻ từ, tai nghe, kẹp tóc, trang sức...

- Xác minh lại điều kiện thiết bị (đối với loại MR Conditional - được hãng xác nhận an toàn khi chụp MRI).

- Cài đặt máy đúng chế độ an toàn, bao gồm: mức từ lực, năng lượng SAR, loại coil phát - thu và vị trí quét phù hợp.

- Giám sát liên tục trong suốt quá trình chụp: bệnh nhân được hướng dẫn sử dụng chuông báo tay, đeo nút tai hoặc tai nghe chống ồn.

3. Sau khi chụp MRI: Đối với các thiết bị có thể lập trình như máy tạo nhịp, ICD, van shunt, máy kích thích tủy - não hoặc ốc tai có nam châm tháo/lắp:

- Chuyển sang chế độ “MRI mode” trước khi chụp và khôi phục cài đặt và kiểm tra lại chức năng ngay sau chụp, có sự phối hợp của chuyên khoa liên quan.

- Theo dõi cảm giác bất thường như nóng, châm chích hoặc khó chịu quanh vùng implant và báo ngay cho kỹ thuật viên hoặc bác sĩ.

3. Có cần nhịn ăn hay ngưng thuốc trước khi chụp MRI không?

Người bệnh có cần nhịn ăn, uống thuốc hay ngưng sử dụng sản phẩm gì trước khi chụp MRI không, đặc biệt là những người đang điều trị bệnh mạn tính?

BS.CK1 Hoàng Huy Đại trả lời:

Theo hướng dẫn mới nhất từ các hiệp hội chuyên môn, đa số bệnh nhân chụp MRI không cần nhịn ăn trước khi chụp, ngoại trừ một số trường hợp đặc biệt. 

Người bệnh có thể ăn uống bình thường, uống đủ nước, và tiếp tục dùng thuốc điều trị mạn tính như tăng huyết áp, tim mạch, động kinh, tuyến giáp hay đái tháo đường. 

Trước khi vào phòng chụp, cần bỏ toàn bộ vật kim loại rời như đồng hồ, điện thoại, thẻ từ, chìa khóa, trang sức, kẹp tóc, dây nịt có khóa kim loại, đồng thời cung cấp đầy đủ thông tin về các thiết bị cấy ghép trong cơ thể như máy tạo nhịp, stent, ốc tai hay nẹp - vít, mang theo thẻ hoặc mã model nếu có.

Một số trường hợp đặc biệt cần chuẩn bị kỹ hơn. Với MRI bụng trên hoặc MRCP, bệnh nhân nên nhịn ăn 4 - 6 giờ trước chụp để túi mật căng, giúp hình ảnh rõ nét hơn, đồng thời tránh bữa ăn nhiều mỡ vì dễ làm co túi mật. 

Nếu chụp có sử dụng thuốc an thần hoặc tiền mê (ở người sợ không gian kín, trẻ nhỏ...), bệnh nhân cần nhịn ăn theo quy định gây mê, khoảng 6 giờ với thức ăn đặc hoặc sữa, 2 giờ với nước lọc và không nên tự lái xe sau chụp, nên có người thân đi cùng. 

Với MRI tim gắng sức (stress CMR) dùng adenosine hoặc regadenoson, cần tránh hoàn toàn caffeine, ca cao, trà, nước tăng lực ít nhất 12 - 24 giờ trước chụp vì caffeine đối kháng tác dụng thuốc. 

Trong trường hợp MRI ruột non (MR enterography), bệnh nhân được khuyên ăn nhạt, ít xơ từ hôm trước và nhịn ăn 4 - 6 giờ trước chụp, có thể được uống thuốc hoặc chất đối quang theo hướng dẫn của cơ sở thực hiện.

Đối với người bệnh mạn tính, vẫn nên duy trì thuốc thường ngày. Người bị đái tháo đường không nên nhịn ăn nếu không bắt buộc; trong trường hợp phải nhịn (như MRCP hoặc có an thần), nên giữ liều insulin nền, giảm hoặc bỏ liều insulin nhanh gắn với bữa ăn, và lùi thuốc uống sau khi ăn lại. Nên mang theo máy đo đường, viên đường hoặc bánh ngọt nhỏ để dùng sau chụp; các thiết bị như bơm insulin hoặc cảm biến đường huyết liên tục (CGM) thường được tháo ra trước khi vào phòng MRI để đảm bảo an toàn. 

Với bệnh thận mạn, không cần nhịn ăn nhưng có thể cần xét nghiệm eGFR gần đây nếu dự kiến tiêm thuốc tương phản từ. Còn các bệnh như tim mạch, tăng huyết áp, động kinh hay tuyến giáp, bệnh nhân có thể tiếp tục dùng thuốc bình thường, kể cả sáng ngày chụp, chỉ cần uống với ngụm nước nhỏ nếu cần.

4. Vì sao một số người bị choáng, chóng mặt sau chụp MRI?

Một số bệnh nhân thường ngày dễ chóng mặt, dễ say xe, họ cho biết sau khi chụp MRI họ bị choáng váng, chóng mặt, phải ngồi nghỉ một lúc mới ra khỏi phòng chụp. Nếu lần sau bệnh nhân cần chụp MRI nữa thì có cách nào giúp giảm thiểu cảm giác choáng váng này không ạ?

BS.CK1 Hoàng Huy Đại trả lời:

Đây là một thắc mắc rất hay và thực tế khá thường gặp, đặc biệt ở những bệnh nhân có cơ địa dễ say xe, chóng mặt hoặc rối loạn tiền đình. Cảm giác choáng váng sau MRI không nguy hiểm, nhưng hiểu nguyên nhân và chuẩn bị tốt có thể giúp hạn chế rõ rệt.

Hiện tượng chóng mặt sau MRI xuất phát từ một số cơ chế sinh lý hoàn toàn bình thường:

- Khi di chuyển vào hoặc ra khỏi vùng từ trường mạnh, dịch trong ốc tai (tai trong) bị tác động nhẹ, gây cảm giác chao đảo hoặc say tàu xe thoáng qua.

- Nằm lâu trong không gian kín và tư thế cố định, cộng thêm tiếng ồn dồn dập từ máy, dễ gây căng thẳng thần kinh, mệt hoặc choáng nhẹ.

- Thay đổi tư thế đột ngột (bật dậy quá nhanh sau khi chụp) có thể dẫn đến tụt huyết áp thoáng qua, gây choáng đầu.

- Những người có sẵn cơ địa nhạy cảm, migraine hoặc rối loạn tiền đình thường cảm nhận rõ hơn.

Để giảm thiểu cảm giác choáng khi chụp MRI, trước hết, nên chuẩn bị tốt cả thể chất lẫn tâm lý. Người bệnh nên ngủ đủ giấc, ăn nhẹ trước khi đi chụp, tránh để bụng đói hoặc uống cà phê, rượu, hút thuốc vì các yếu tố này có thể làm tăng cảm giác say. 

Nếu có tiền sử say tàu xe nặng, có thể hỏi ý kiến bác sĩ về việc dùng thuốc chống say liều nhẹ khoảng 30 - 60 phút trước khi chụp.

Trong khi chụp, hãy hít thở chậm và đều, nhắm mắt và hình dung khung cảnh dễ chịu để giảm lo âu, thay vì mở mắt nhìn trần máy. Bệnh nhân có thể được phát tai nghe có nhạc nhẹ giúp giảm tiếng ồn đơn điệu và tạo cảm giác thư giãn hơn.

Sau khi chụp, không nên ngồi bật dậy ngay, mà nên nằm thêm 1 - 2 phút để cơ thể quen lại với môi trường bên ngoài. Khi ngồi dậy, hãy ngồi từ từ trên bàn máy, chờ khi cảm giác ổn định hẳn rồi mới đứng lên. Có thể uống một ít nước hoặc ăn nhẹ, nhất là với người hay tụt huyết áp tư thế.

Nếu chỉ là choáng thoáng qua, nghỉ vài phút rồi hết, thì hoàn toàn bình thường và không gây hại lâu dài. Trong trường hợp chóng mặt kéo dài kèm theo mất thăng bằng, nói khó, yếu liệt, ù tai hoặc nhìn đôi, cần đến khám bác sĩ chuyên khoa thần kinh hoặc tai mũi họng, vì đó có thể là biểu hiện của bệnh lý tai trong hoặc thần kinh thật sự, không liên quan đến MRI. 

5. Chụp MRI khi mang thai, cho con bú cần lưu ý gì?

Với những người đang mang thai, đang cho con bú hoặc trong thời kỳ kinh nguyệt, BS có lưu ý gì đặc biệt khi được chỉ định chụp MRI ạ?

BS.CK1 Hoàng Huy Đại trả lời:

MRI không dùng tia X nên an toàn cho thai nhi, đặc biệt từ tam cá nguyệt thứ 2 trở đi. Tuy nhiên, giai đoạn 3 tháng đầu nên trì hoãn nếu không phải cấp cứu, do đây là giai đoạn hình thành cơ quan, và hiện chưa có nhiều dữ liệu dài hạn về ảnh hưởng của từ trường ở giai đoạn này.

Riêng thuốc tương phản từ gadolinium có thể qua nhau thai và tồn tại lâu trong nước ối, nên chỉ dùng khi thật cần thiết.

Với phụ nữ cho con bú: nếu không tiêm gadolinium, hoàn toàn an toàn; nếu có tiêm, vẫn có thể cho bú bình thường, vì lượng thuốc vào sữa rất nhỏ (<0,04%), và lượng hấp thu qua ruột của trẻ còn ít hơn nhiều. Tuy nhiên, nếu người mẹ vẫn lo lắng, có thể vắt sữa dự trữ trước và bỏ 1 - 2 cữ sữa sau chụp để yên tâm hơn.

Về nguyên tắc, kinh nguyệt không phải là chống chỉ định chụp MRI. Tuy nhiên, với MRI vùng chậu, máu kinh có thể ảnh hưởng đến hình ảnh nội mạc tử cung và buồng trứng, do đó nên hẹn chụp sau khi sạch kinh từ 3 - 7 ngày để hình ảnh rõ và chính xác hơn.

Riêng MRI vú động học (Breast MRI), thời điểm chụp tối ưu nhất là ngày thứ 5 - 15 của chu kỳ, khi mô tuyến vú ít chịu ảnh hưởng nội tiết, giúp giảm ngấm thuốc nền, tăng độ chính xác trong phát hiện khối u và giảm nguy cơ dương tính giả. Trong giai đoạn hành kinh hoặc ngay trước kỳ kinh, mô vú thường căng, ngấm thuốc nhiều nên việc đọc phim sẽ khó khăn hơn.

6. Trẻ nhỏ, người lớn tuổi và người dễ lo âu nên chuẩn bị ra sao?

Thưa BS, những người như trẻ nhỏ, người lớn tuổi hoặc người dễ lo âu thường gặp khó khăn gì khi bước vào phòng MRI? và nhờ BS chia sẻ những mẹo nhỏ để giúp họ cảm thấy yên tâm hơn trong suốt quá trình chụp ạ?

BS.CK1 Hoàng Huy Đại trả lời:

Đây là những nhóm bệnh nhân đặc biệt, thường gặp khó khăn trong quá trình chụp MRI do máy phát tiếng ồn lớn, không gian kín và thời gian chụp kéo dài. Tôi xin phân tích từng nhóm cụ thể và đưa ra các gợi ý thực tế giúp họ thoải mái hơn khi thực hiện kỹ thuật này.

Với trẻ nhỏ, nguyên nhân chính là sợ hãi và không thể nằm yên trong suốt 20 - 40 phút. Cách tốt nhất là giải thích nhẹ nhàng bằng ngôn ngữ của trẻ, cho xem hình hoặc video về máy MRI, tập nằm yên ở nhà, và mang theo món đồ quen thuộc như thú bông, chăn nhỏ (không kim loại). 

Một số cơ sở còn cho nghe nhạc hoặc kể chuyện qua tai nghe để giảm lo sợ. Với trẻ dưới 6 tuổi hoặc không hợp tác, có thể chỉ định an thần nhẹ hoặc gây mê ngắn, và bác sĩ gây mê sẽ theo dõi chặt chẽ trong suốt quá trình.

Với người lớn tuổi, khó khăn thường đến từ tâm lý lo lắng, sợ ngột ngạt hoặc các bệnh mạn tính như đau khớp, run tay chân, khó nằm lâu. Ngoài ra, suy giảm thính lực và thị lực khiến họ dễ hoang mang hơn. 

Trước khi chụp, cần giải thích rõ MRI không dùng tia X, chỉ phát tiếng ồn, và luôn có nhân viên theo dõi qua camera. Trong lúc chụp, có thể cho đeo tai nghe phát nhạc, kê thêm gối hoặc chăn mỏng, và trao cho bệnh nhân chuông báo tay để giúp họ chủ động và yên tâm hơn. Nếu run hoặc đau nhiều, kỹ thuật viên có thể chia nhỏ chuỗi chụp, cho nghỉ giữa các đoạn.

Với người dễ lo âu hoặc sợ không gian kín (claustrophobia), họ thường hoảng sợ khi được đưa vào lòng máy, nghe tiếng ồn dồn dập, tim đập nhanh, thậm chí bỏ dở cuộc chụp. Trước khi vào máy, bác sĩ sẽ trấn an và giải thích rõ ràng, nhấn mạnh rằng MRI hoàn toàn không có tia, bệnh nhân được theo dõi liên tục và có thể nói chuyện hai chiều qua micro. 

Người bệnh nên tập hít thở chậm, sâu, đều, nhắm mắt hoặc bịt mắt, nghe nhạc thư giãn, và có thể đề nghị người thân ngồi gần phòng điều khiển (nếu được phép). Với những người từng hoảng loạn nặng, có thể dùng thuốc an thần liều thấp trước chụp, cần có người đi cùng và không tự lái xe sau chụp.

Nguyên tắc chung là chuẩn bị tâm lý tốt, ngủ đủ, ăn nhẹ, tránh caffeine trước chụp. Luôn được trang bị nút tai hoặc tai nghe chống ồn, và được cầm chuông báo tay để chủ động hơn. Thái độ nhẹ nhàng, hướng dẫn rõ ràng của nhân viên y tế, chẳng hạn nói trước “chuỗi này kéo dài 3 phút, tiếng nghe như gõ cửa”, giúp bệnh nhân giảm lo lắng đáng kể và hoàn thành buổi chụp nhẹ nhàng, an toàn.

7. Đang mệt, sốt hoặc vừa dùng thuốc an thần có chụp MRI được không?

Trong trường hợp người bệnh đang mệt, sốt hoặc vừa sử dụng thuốc an thần, BS thường đánh giá như thế nào về khả năng thực hiện chụp MRI, và cần lưu ý điều gì để đảm bảo an toàn trong những tình huống này ạ?

BS.CK1 Hoàng Huy Đại trả lời:

Với người bệnh đang mệt hoặc sốt, bác sĩ luôn đánh giá mức độ khẩn cấp của chỉ định trước khi quyết định có chụp ngay hay không.

Nếu nghi ngờ bệnh lý cấp cứu như áp-xe não, viêm tủy hoặc biến chứng thần kinh nặng, bệnh nhân vẫn được chỉ định chụp MRI, nhưng phải có nhân viên y tế theo dõi sát trong suốt quá trình. Ngược lại, nếu chỉ định không mang tính cấp cứu, nên ổn định tình trạng sức khỏe trước khi thực hiện để đảm bảo an toàn.

Những người đang sốt hoặc mệt thường khó hợp tác, dễ cử động nhiều khiến hình ảnh mờ hoặc sai lệch. Ngoài ra, mất nước, tụt huyết áp hoặc hạ đường huyết có thể xảy ra khi nằm lâu trong máy. Vì vậy, trước khi chụp, bệnh nhân cần đảm bảo đã ăn nhẹ, uống đủ nước (trừ trường hợp cần nhịn ăn cho chụp bụng), và luôn có nhân viên y tế sẵn sàng hỗ trợ nếu xảy ra nôn ói, kiệt sức hay kích thích trong quá trình chụp.

Với bệnh nhân vừa dùng thuốc an thần, nguy cơ chính là giảm ý thức, giảm phản xạ bảo vệ đường thở, dễ dẫn đến tụt SpO₂ hoặc suy hô hấp nếu không được theo dõi. Nếu bệnh nhân tự ý uống thuốc ngủ ở nhà trước khi chụp, điều này rất nguy hiểm vì không có nhân viên y tế giám sát và không thể phát hiện kịp khi xảy ra sự cố.

Bác sĩ sẽ xác định loại thuốc, liều lượng và thời điểm dùng, từ đó quyết định mức độ an toàn. Nếu bệnh nhân chỉ dùng liều an thần nhẹ và còn tỉnh táo, đáp ứng khi gọi hỏi, có thể chụp được nhưng phải giám sát sát sao trong phòng MRI. 

Ngược lại, với những trường hợp an thần trung bình đến sâu, đặc biệt ở trẻ nhỏ hoặc bệnh nhân sợ không gian kín, bắt buộc phải có bác sĩ gây mê và hệ thống monitor tương thích MRI (MR-compatible).

Nguyên tắc an toàn quan trọng nhất là:

- Không tự ý uống thuốc an thần hoặc thuốc ngủ ở nhà rồi đến chụp.

- Luôn có người nhà đi cùng, không tự lái xe sau chụp.

- Cơ sở chụp cần chuẩn bị đầy đủ thiết bị hỗ trợ như oxy và túi bóp bóng MR-safe để xử trí kịp thời nếu có sự cố.