Chemsex và nỗi sợ kỳ thị khiến HIV bị phát hiện muộn

1. Nguyên nhân khiến tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới tăng nhanh

Thưa bác sĩ, điều gì khiến tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) tăng nhanh như số liệu gần đây, đặc biệt ở độ tuổi 20–25?

BS Trương Hữu Khanh - Phó Chủ tịch thường trực Hội Truyền nhiễm TPHCM trả lời:

HIV có ba đường lây truyền cơ bản là lây qua đường máu (ví dụ tiêm chích ma túy, tai nạn có tiếp xúc với máu nhiễm HIV), lây từ mẹ sang con và lây qua quan hệ tình dục. 

Hiện nay đường lây truyền từ mẹ sang con được kiểm soát hiệu quả nhờ tầm soát sớm, điều trị ARV cho phụ nữ mang thai và dự phòng cho trẻ ngay sau sinh.

Đường lây qua máu cũng được kiểm soát tốt nhờ quản lý nghiêm ngặt các chế phẩm máu và các chương trình giảm hại trong tiêm chích ma túy, như không dùng chung bơm kim tiêm.

Riêng đường lây qua quan hệ tình dục vẫn còn nhiều thách thức. Việc phòng ngừa chủ yếu dựa vào các biện pháp bảo vệ cho người chưa nhiễm, đồng thời điều trị sớm cho người nhiễm để giảm nguy cơ lây truyền trong cộng đồng. Trước đây, các biện pháp này giúp kiểm soát tương đối tốt lây nhiễm trong nhóm quan hệ khác giới. Tuy nhiên, hiện nay xuất hiện xu hướng gia tăng nhanh ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM), đặc biệt là ở người trẻ.

Nguyên nhân là nhóm này có tần suất quan hệ tình dục cao, đa dạng bạn tình, trong khi nhiều người không biết tình trạng nhiễm HIV của bản thân. Ngay cả khi đã biết mình nhiễm, một số người vẫn thiếu hiểu biết hoặc chưa có biện pháp phòng ngừa hiệu quả cho bạn tình, đồng thời có xu hướng khép kín, không chia sẻ tình trạng bệnh và tiếp tục quan hệ với nhiều đối tượng khác nhau. Chính những yếu tố này làm cho tốc độ lây truyền HIV trong nhóm MSM ngày càng nhanh và hiện nay phần lớn các ca nhiễm HIV mới tập trung ở nhóm đối tượng này.

2. Vì sao chemsex làm tăng nguy cơ HIV mạnh hơn?

Chemsex có gì khác so với việc sử dụng chất kích thích thông thường? Vì sao nó làm tăng nguy cơ HIV mạnh hơn?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Chemsex là hành vi sử dụng chất kích thích trong quan hệ tình dục. Đây là một trong những yếu tố làm gia tăng nguy cơ lây nhiễm HIV mà rất khó kiểm soát. Khi một người bị nhiễm, họ có thể lây cho bạn tình trong cùng mạng lưới quan hệ, sau đó tiếp tục lan truyền sang các đối tượng khác. 

Đáng lưu ý, một số nam quan hệ tình dục đồng giới vẫn có quan hệ với phụ nữ, từ đó làm mở rộng chuỗi lây truyền sang cộng đồng dị tính.

Đây là vấn đề không chỉ riêng Việt Nam mà đã được ghi nhận tại nhiều quốc gia. Vì vậy, nhóm liên quan đến chemsex đang là trọng tâm can thiệp của nhiều nước nhằm hướng tới mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030.

3. Ma túy tổng hợp ảnh hưởng thế nào đến hành vi tình dục?

Dưới tác dụng của ma túy tổng hợp, hành vi tình dục thay đổi như thế nào, thưa BS?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Khi chuyển sang sử dụng ma túy tổng hợp không cần tiêm chích, nguy cơ lây HIV qua đường tiêm chích có thể giảm. Tuy nhiên, điều này lại kéo theo nguy cơ khác lớn hơn. 

Các chất kích thích tổng hợp làm gia tăng ham muốn tình dục, kéo dài thời gian quan hệ và khiến người sử dụng mất khả năng kiểm soát hành vi. Trong trạng thái hưng phấn, họ thường quan hệ bừa bãi, không sử dụng biện pháp bảo vệ, không phân biệt giới tính và không còn ý thức tự bảo vệ bản thân hay bạn tình. Việc quan hệ lặp đi lặp lại với nhiều đối tượng khiến nguy cơ lây truyền HIV tăng lên nhanh chóng.

4. Vì sao nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới vẫn nhiễm HIV dù biết đến PrEP và PEP?

Bác sĩ có thể giải thích vì sao nhiều bạn trẻ trong nhóm MSM dù đã biết đến các thuốc dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) và dự phòng sau phơi nhiễm (PEP) nhưng vẫn bị nhiễm HIV?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Vấn đề cốt lõi nằm ở việc tuân thủ. PrEP chỉ đạt hiệu quả cao khi được sử dụng đều đặn, đúng cách. Nếu uống không liên tục, quên liều hoặc chỉ uống khi chuẩn bị quan hệ nhưng sau đó lại bỏ quên các liều tiếp theo, nguy cơ nhiễm HIV vẫn còn.

Trong trường hợp không kiểm soát được nguy cơ phơi nhiễm, người sử dụng PrEP cần duy trì uống thuốc đều đặn. Nếu đã xác định sử dụng theo tình huống thì cũng phải tuân thủ đúng hướng dẫn.

Tương tự, PEP chỉ hiệu quả khi được dùng đúng thời điểm và đủ liệu trình. Về mặt y học, các biện pháp dự phòng này rất hiệu quả, nhưng chỉ cần một phút chủ quan hoặc sử dụng sai hướng dẫn, nguy cơ lây nhiễm vẫn có thể xảy ra.

Việc không tuân thủ đúng hướng dẫn khiến nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới vẫn nhiễm HIV dù biết đến các thuốc dự phòng trước và sau phơi nhiễm

5. Rào cản kỳ thị ảnh hưởng thế nào đến điều trị HIV?

Nhiều người tham gia chemsex ngần ngại đến bệnh viện vì lo kỳ thị. Bác sĩ đánh giá rào cản này ảnh hưởng thế nào đến việc phát hiện và điều trị HIV?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Rào cản này là rất lớn. Nhiều người lo sợ bị kỳ thị nên không dám tiếp cận cơ sở y tế. Tuy nhiên, trên thực tế, những người làm công tác phòng, chống HIV và tư vấn y tế hoàn toàn không kỳ thị người bệnh. Mục tiêu của họ là giúp người có nguy cơ được an toàn cho chính bản thân và cho cộng đồng.

Trong quan hệ tình dục, nguy cơ lây nhiễm phụ thuộc rất nhiều vào đối tượng, tần suất và mức độ hiểu biết về phòng ngừa. Tuy nhiên, đa số người tham gia chemsex không nhận thức đầy đủ về các nguy cơ này. Việc tự kỳ thị, tự khép kín khiến họ chậm trễ trong xét nghiệm, phát hiện bệnh và điều trị sớm.

Theo tôi, việc nam quan hệ tình dục với nam, nữ quan hệ tình dục với nữ hay quan hệ khác giới đều là những xu hướng tình dục bình thường trong xã hội. Đây không phải là điều bất thường hay đáng bị kỳ thị. Điều quan trọng là mỗi người cần hiểu rằng xu hướng tình dục không làm họ “khác thường”, nhưng nguy cơ lây nhiễm các bệnh lây truyền qua đường tình dục có thể cao hơn, do đó cần những biện pháp phòng ngừa phù hợp hơn.

Khi hiểu đúng như vậy, người trong nhóm nguy cơ sẽ không tự kỳ thị bản thân mà chủ động tìm đến các cơ sở y tế có chuyên môn để được tư vấn, sử dụng thuốc dự phòng, tìm hiểu rõ hơn về bạn tình, đồng thời chia sẻ tình trạng sức khỏe của mình với bạn tình. Điều này giúp cả hai vừa duy trì được mối quan hệ tình cảm, vừa bảo vệ an toàn cho nhau, tránh lây nhiễm chéo.

6. Người đã nhiễm HIV vẫn cần hết sức thận trọng khi quan hệ tình dục

Việc “quên uống ARV hoặc PrEP khi party làm tình tập thể” nguy hiểm thế nào? Nó có thể khiến virus kháng thuốc hay tăng tải lượng nhanh không?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Một quan niệm hoàn toàn sai lầm là cho rằng khi đã nhiễm HIV rồi thì không cần phải phòng ngừa thêm. Trên thực tế, ngay cả người đã nhiễm HIV cũng cần hết sức thận trọng khi quan hệ tình dục, đặc biệt với những người nhiễm HIV khác.

Lý do là bởi không thể biết chắc virus mà mình đang nhiễm đã kháng thuốc hay chưa. Trong khi đó, bạn tình có thể mang chủng HIV kháng thuốc và tiếp tục lây sang mình. Khi một người đã nhiễm HIV, trong cơ thể đã có sẵn một tải lượng virus nhất định, nếu tiếp tục bị nhiễm thêm chủng virus khác đặc biệt là virus kháng thuốc thì việc điều trị sẽ trở nên khó khăn hơn rất nhiều.

Một số người nghĩ rằng “đã nhiễm rồi thì nhiễm thêm cũng không sao”, nhưng đây là suy nghĩ hoàn toàn sai. Người nhiễm HIV không chỉ có trách nhiệm với bản thân mà còn với bạn tình và cộng đồng. 

Khi sử dụng chất kích thích và quan hệ tình dục với nhiều đối tượng, nguy cơ tiếp xúc với người nhiễm HIV tăng cao. Điều này đồng nghĩa với việc tăng nguy cơ lây HIV cho người chưa nhiễm và tăng nguy cơ bản thân bị nhiễm chủng virus kháng thuốc.

Vì vậy, việc tuân thủ điều trị ARV hoặc sử dụng PrEP đúng cách, đều đặn là yêu cầu bắt buộc. Không có biện pháp nào khác hiệu quả hơn ngoài việc dùng thuốc đầy đủ và thực hiện các biện pháp phòng ngừa an toàn.

7. Cần mô hình hỗ trợ nào cho MSM tham gia chemsex?

Việt Nam hiện có mô hình hỗ trợ chuyên biệt nào cho nhóm MSM tham gia chemsex chưa? Nếu chưa, theo bác sĩ, mô hình lý tưởng sẽ gồm những gì, thưa BS?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Theo tôi, hiện nay tại các cơ sở y tế đều có hệ thống tư vấn và các chương trình can thiệp nhằm xây dựng phương pháp phòng ngừa phù hợp cho nhóm nguy cơ cao, trong đó có nhóm MSM. Tuy nhiên, nhiều người trong nhóm này chưa nhận thức đầy đủ về nguy cơ nhiễm HIV của bản thân, không biết mình đã nhiễm hay chưa và trong lúc quan hệ tình dục thường không nghĩ đến nguy cơ phơi nhiễm.

Điều quan trọng là bản thân người trong cuộc cần vượt qua tâm lý khép kín, chủ động tiếp cận hệ thống hỗ trợ y tế. Việc không chia sẻ, không điều trị sớm không khiến người nhiễm HIV tử vong ngay, nhưng sẽ dẫn đến suy kiệt thể chất, nhiễm trùng, phải nhập viện nhiều lần và chịu dày vò cả về thể chất lẫn tinh thần.

Vì vậy, mô hình hỗ trợ lý tưởng cần kết hợp giữa tư vấn tâm lý, xét nghiệm sớm, điều trị ARV kịp thời, dự phòng cho bạn tình và sự đồng hành lâu dài của nhân viên y tế. Phòng ngừa và điều trị sớm luôn là lựa chọn tốt nhất, thay vì buông thả dù đã có đầy đủ kiến thức và sự hỗ trợ từ cộng đồng.

8. Ba yếu tố then chốt giúp MSM trẻ giảm hại trước nguy cơ HIV

Bác sĩ có thể đưa ra 3 lời khuyên thiết thực nhất giúp MSM trẻ tuổi giảm hại khi hành vi tình dục thay đổi nhanh và nguy cơ HIV gia tăng?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Có ba yếu tố then chốt giúp MSM trẻ tuổi giảm hại khi hành vi tình dục thay đổi nhanh.

Thứ nhất là yếu tố xã hội: cần thừa nhận MSM là một phần bình thường của cộng đồng, giúp người trẻ dễ tiếp cận thông tin và dịch vụ y tế. 

Thứ hai là yếu tố gia đình: gia đình cần đóng vai trò nâng đỡ, không kỳ thị. Sự hỗ trợ tinh thần giúp người trẻ đưa ra những lựa chọn an toàn hơn.

Thứ ba là yếu tố cá nhân: người trẻ cần chậm lại, hiểu rõ xu hướng tình dục của mình và có trách nhiệm với bản thân cũng như bạn tình. Dù thuộc bất kỳ xu hướng nào, việc tự bảo vệ, sử dụng các biện pháp dự phòng và chủ động tìm đến chuyên gia y tế là điều bắt buộc nếu muốn bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Chỉ khi kết hợp đồng bộ ba yếu tố này, chúng ta mới có thể giảm nguy cơ lây nhiễm HIV và bảo vệ sức khỏe cho cả cộng đồng.