Thế nào được gọi là chảy máu cam?

Chảy máu cam (hay chảy máu mũi) xuất hiện khi các mạch máu nhỏ ở mũi bị vỡ và chảy máu. Đây là hiện tượng hết sức phổ biến, đặc biệt là trẻ em 2-10 tuổi và người lớn tuổi.

Không rõ vì lý do gì, chảy máu mũi thường xảy ra nhiều hơn vào buổi sáng. Đa số trường hợp không tìm thấy nguyên nhân rõ ràng. Tuy nhiên, chấn thương vẫn là lý do phổ biến nhất vì niêm mạc mũi được nuôi dưỡng bởi nhiều mạch máu nhỏ nằm rất nông, ngay sát bề mặt.

Mặc dù chảy máu cam trông có vẻ đáng sợ, nhưng đây không hẳn là một vấn đề nguy hiểm.

 

Phân loại chảy máu cam

Theo BS Trần Thu Thủy - BV Nhi Trung ương, chảy máu mũi được chia thành 2 loại, chảy máu mũi trước và chảy máu mũi sau. Trong đó,

Chảy máu mũi trước:

Chiếm khoảng 90% trường hợp. Xuất phát từ phía trước mũi. Vị trí hay bị chảy máu nhất là đám rối Kieselbach ở phần dưới của vách ngăn mũi. Khu vực này chứa nhiều mạch máu nhỏ rất dễ vỡ khi xì mũi hay khi có chấn thương cục bộ (ngoáy mũi, day mũi).

Rất phổ biến ở những vùng khí hậu hanh khô hay môi trường khô (dùng lò sưởi, máy điều hòa kéo dài). Tình trạng khô niêm mạc khiến vách ngăn mũi có vảy, nứt nẻ và chảy máu.

Thường chảy máu một bên. Máu mũi chủ yếu chảy ra phía trước (nếu có chảy xuống họng thì số lượng cũng ít). Chảy máu dai dẳng, khối lượng không nhiều. Thường ngừng chảy máu sau khi áp dụng các biện pháp sơ cứu. Trường hợp nặng cần ‘đốt’ điểm mạch bằng nitrat bạc hoặc hóa chất khác.

Chảy máu mũi sau:

Chiếm khoảng 10% trường hợp, thường liên quan tới các mạch máu ở cao hơn và sâu hơn của mũi.

Tuy không phổ biến ở trẻ em nhưng chảy máu mũi sau nguy hiểm hơn và khó kiểm soát hơn và thường cần được chăm sóc y tế. Thường xuất hiện ở người cao tuổi, người huyết áp cao hay trong chấn thương vùng mũi mặt.

Thường chảy máu cả hai bên. Máu mũi chảy ra phía sau và chủ yếu đi xuống họng. Máu chảy nhiều, có thể nguy kịch. Kiểm soát bằng nhét bấc mũi hoặc thắt mạch máu.

Nguyên nhân gây chảy máu cam

BS.CK1 Nguyễn Hồng Dũng - chuyên gia tư vấn Tai Mũi Họng của AloBacsi cho biết, chảy máu cam có thể gây ra bởi nhiều nguyên nhân.

Trong đó, nguyên nhân tại chỗ bao gồm: Chấn thương nhỏ hoặc chấn thương mạnh va đập trực tiếp vào mũi (tai nạn, ngã...); Viêm mũi xoang do vi rút, vi khuẩn, vi nấm; Dị vật mũi xoang: dị vật bỏ quên, do dị vật sống (đỉa, vắt chui vào mũi); Gai, lệch vách ngăn mũi; Trong môi trường làm việc hay thời tiết lạnh quá, nóng quá làm  cho niêm mạc mũi phù nề sung huyết, dễ gây vỡ mạch máu niêm mạc mũi; U bướu (u xơ vòm, ung thư vòm mũi họng); Phình mạch, dị dạng máu mũi.

Ngoài ra, bất cứ một trường hợp nào làm tăng huyết áp như trong một bệnh về tim mạch, bệnh về thận, thậm chí có một xúc cảm mãnh liệt cũng có thể bị chảy máu cam. Chảy máu mũi có thể xuất hiện trên một bệnh nhân rối loạn quá trình đông máu liên quan tới các bệnh về máu, bệnh về gan, đang dùng thuốc kháng đông hoặc bệnh lý liên quan tới sức bền của thành mạch.

Đặc biệt, nếu chảy máu cam kèm theo sốt cao đột ngột phải nghĩ tới triệu chứng sớm của một bệnh nhiễm khuẩn cấp tính như sởi, cúm, sốt xuất huyết và cần được thầy thuốc theo dõi. Vấn đề là cần biết cách xử lý khi trẻ chảy máu cam.

Một số trường hợp còn lại bị chảy máu cam thường không rõ nguyên nhân.

Như vậy, việc xác định nguyên nhân chảy máu mũi đòi hỏi phải có sự thăm khám tỉ mỉ, cẩn thận, toàn diện, bác sĩ sẽ chẩn đoán dựa trên hỏi tiền căn bệnh lý, những thuốc bạn đang dùng và kết hợp các kỹ thuật hỗ trợ chẩn đoán (nội soi, Ctscan, xét nghiệm…) để tìm nguyên nhân và điều trị triệu chứng chảy máu mũi. Ngoài ra, bạn có thể được làm xét nghiệm máu nếu chảy máu lượng lớn hoặc nghi ngờ nguyên nhân chảy máu mũi là do bệnh lý huyết học.

Sai lầm thường gặp khi chảy máu cam

Chảy máu cam là một hiện tượng không ảnh hưởng lớn đến sức khỏe nhưng điều này có thể khiến bạn cảm thấy hoảng sợ bởi chảy máu cam có thể cảnh báo nhiều bệnh nguy hiểm như ung thư.

Thường khi gặp tình trạng này chúng ta sẽ ngửa đầu ra sau để tránh máu chảy ra nhiều hơn. Nhưng việc làm này là vô cùng sai lầm và có thể ảnh hưởng đến sức khỏe. Hành động ngửa đầu ra sau khi bị chảy máu cam sẽ làm cho máu trào ngược xuống lại cuống họng, từ đó nó chạy qua lỗ thông khí và có thể gây sặc máu.

Tệ hơn nữa nếu bạn nuốt lại phần máu cam chảy ra, nó sẽ chuyển xuống dạ dày và gây ra các triệu chứng buồn nôn, ói mửa. Ngoài ra, bạn cũng không được dùng tay để bịt lỗ mũi nhằm ngăn ngừa dừng máu, điều này khiến máu chảy ra nhiều hơn cũng như nguy cơ chảy ngược vào cuống họng cao hơn. Do đó, sơ cứu khi bị chảy máu cam đòi hỏi chúng ta thực hiện chuẩn xác, tránh biến chứng nguy hiểm.

Vậy sơ cứu đúng khi bị chảy máu cam là như thế nào?

Với trẻ nhỏ:
Theo BS Trần Thu Thủy - BV Nhi Trung ương, nếu chăm sóc đúng cách, phần lớn các trường hợp chảy máu mũi trước sẽ tự ngừng. Sau khi trẻ đã bình tĩnh, hãy thực hiện các bước sau:

- Yêu cầu trẻ xì mũi nhẹ nhàng để loại bỏ các cục máu đông đã hình thành bên trong mũi. Điều này có thể khiến máu chảy nhiều hơn trong chốc lát nhưng sau đó mọi việc sẽ ổn. Bỏ qua giai đoạn này nếu trẻ quá nhỏ.

- Đặt trẻ ngồi thẳng, đầu và cổ hơi ngả về trước. Tư thế này giúp máu không chảy xuống họng, tránh gây nôn và tiêu chảy. Không đặt trẻ nằm hay ngả đầu ra sau hoặc kẹp đầu giữa hai đầu gối.

-  Dùng ngón trỏ và ngón cái của bạn bóp chặt hai bên cánh mũi (phần chóp mũi mềm) của trẻ. Không bóp phần xương sống mũi vì làm vậy không thể giúp cầm máu, cũng đừng ấn một bên cánh mũi, kể cả nếu chỉ chảy máu ở một phía.

-  Bóp chặt cánh mũi trong 10 phút, dùng đồng hồ để xem giờ cho chính xác. Trong khi chờ đợi, cho trẻ đọc sách hay xem tivi. Đừng thả tay quá thường xuyên để kiểm tra xem máu ngừng chảy chưa. Máu cần thời gian để tạo cục máu đông. Thả tay quá sớm hoặc quá thường xuyên có thể khiến máu chảy kéo dài.

- Nếu muốn, có thể chườm lạnh hay đặt khăn mát lên vùng gốc mũi và má của trẻ hoặc cho trẻ ngậm một viên đá. Điều này giúp mạch máu ở mũi co lại, làm chậm quá trình chảy máu. Chỉ nên áp dụng biện pháp này nếu trẻ đồng ý phối hợp.

Lưu ý: Hướng dẫn trẻ nhổ máu tích tụ trong miệng vì nuốt máu có thể gây nôn, cho trẻ uống chút nước mát để đỡ căng thẳng và tẩy bớt mùi máu trong miệng và sau 10 phút, thả tay xem máu ngừng chảy chưa.

Với người lớn:

Trước hết phải bình tĩnh. Nếu bạn bắt đầu lo lắng, máu sẽ càng chảy nhiều hơn. Hãy cố gắng thư giãn cơ thể hết mức có thể. Bạn nên ngồi xuống và không nên nằm, giữ đầu thẳng.

Bạn hướng người một chút về phía trước để máu không chảy xuống cổ họng. Bạn bóp mũi lại bằng cách sử dụng ngón tay cái và ngón trỏ để giữ lỗ mũi đóng trong 5 đến 10 phút, trong lúc đó hãy tạm thở bằng miệng.

Dùng khăn giấy sạch thấm phần máu chảy ra. Một khi máu đã ngưng, bạn đừng chạm vào hoặc hỉ mũi bởi nếu không máu lại chảy lần nữa. Tuy nhiên nếu máu đã ngưng chảy hoàn toàn sau một khoảng thời gian, bạn có thể hỉ mũi nhẹ để loại bỏ các cục máu đông.

Ở cả trẻ em và người lớn, khi bị chảy máu cám lưu ý không được sử dụng gạc, bông gòn cho vào mũi vì những vật liệu thông thường đều không đảm bảo vô khuẩn, nhất là khi tiếp xúc trực tiếp với lớp niêm mạc mũi. Không được lạm dụng nước muối vì xịt hoặc nhỏ nước muối sinh lý thực chất không giúp làm ẩm niêm mạc mũi, tránh khô mũi mà thậm chí có tác dụng ngược lại. Đây chỉ là giải pháp làm ẩm mũi tức thời, về lâu dài sẽ khiến mũi khô hơn.

 

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Thông thường, chảy máu cam không phải tình trạng quá nguy hiểm, tuy nhiên nếu: chảy máu mũi tái đi tái lại nhiều lần, máu chảy nhanh hoặc mất nhiều máu (hơn một cốc đầy), không cầm máu sau khi áp dụng các biện pháp sơ cứu trong vòng 20 phút, chảy máu do chấn thương (ngã hay bị đấm vào mặt), người yếu, chóng mặt thì cần đến gặp bác sĩ để được khám và xử trí kịp thời.

Bên cạnh đó, một số trường hợp khác cũng cần lưu ý đưa đến bệnh viện như:

- Máu chảy xuống phần sau họng chứ không chảy ra phần trước mũi kể cả khi trẻ đã ngồi ngả đầu về phía trước. Trường hợp chảy máu sau này luôn cần đến sự trợ giúp của bác sĩ.

- Chảy máu mũi khi dùng một loại thuốc mới.

- Cháy máu mũi đi kèm các vết tím bầm dập trên khắp cơ thể hoặc đi kèm chảy máu ở khu vực khác như xuất hiện máu trong phân, nước tiểu.

- Đang dùng thuốc chống đông máu.

- Trẻ có bệnh toàn thân khác ảnh hưởng tới đông máu như bệnh gan, bệnh thận, bệnh hemophilia.

- Mới trải qua hóa trị liệu.

Phòng ngừa chảy máu cam như thế nào?

Một khi đã xuất hiện tình trạng chảy máu mũi trước, khu vực này sẽ nhạy cảm hơn nhiều và rất dễ chảy máu trở lại nếu niêm mạc mũi chưa bình phục hoàn toàn. Lúc này vòng xoắn luẩn quẩn sẽ tiếp tục. Từ chỗ vài tuần mới có một lần chảy máu cam, khi niêm mạc mũi bị tổn thương nặng dần, bạn có thể bị 4-5 lần chảy máu liên tục. Hiện tượng chảy máu cam chỉ ngừng lại khi niêm mạc mũi bình phục.

Vì vậy, bạn nên: Kiểm soát huyết áp, tránh dùng các chế phẩm có chứa aspirin nếu bạn hay bị chảy máu mũi; Làm ẩm không khí trong nhà và tại nơi làm việc nếu có thể, đặt một ít thạch chứa petroleum vào trong lỗ mũi và dùng khăng quàng hoặc khẩu trang khi trời lạnh, khô; Xịt mũi bằng nước muối cũng có thể làm ngừng chảy máu do thời tiết khô; Tránh các hoá chất, bụi hoặc mang khẩu trang. Bác sĩ có thể kê cho bạn steroid xịt mũi nếu bạn bị nhiễm trùng hoặc dị ứng.

Ngoài ra, bạn có thể cho trẻ hay chảy máu cam dùng một số thực phẩm thích hợp, đặc biệt là thực phẩm giàu vitamin C.