Chăm sóc bệnh nhân F0 sau khỏi bệnh - chặng đường còn dài

Nếu bệnh nhân may mắn qua khỏi đợt bệnh cấp tính đó thì hầu hết sau đó sẽ hồi phục nhanh chóng và hoàn toàn. Tuy nhiên, vẫn có một số trường hợp, bệnh nhân cứ than còn triệu chứng hoài không khoẻ hẳn, kéo rê rê suốt nhiều tuần hoặc thậm chí vài tháng sau khi giai đoạn cấp tính của bệnh đã qua.

Tình trạng này được biết đến là "Tình trạng hậu COVID". Khi số ca F0 khỏi bệnh ngày càng nhiều thì tình trạng này cũng ngày càng thường gặp hơn.

Tình trạng hậu COVID (Post-COVID conditions) còn được gọi với những tên gọi khác như long COVID, post-acute COVID-19, long-term effects of COVID, post-acute COVID syndrome, chronic COVID, long-haul COVID, post-acute sequalae of SARS-COV-2 infection (PASC). Trong đó, thuật ngữ Post-acute sequalae of SARS-COV-2 infection (PASC) được dùng trong các nghiên cứu về tình trạng này.

Đại dịch COVID-19 vẫn còn rất mới nên tình trạng này đang được nghiên cứu và ngày càng được quan tâm nhiều hơn nhưng vẫn chưa được chuẩn hoá và thống nhất. Theo CDC Mỹ, đây là những hậu quả sức khoẻ về mặt thể chất cũng như tâm thần (physical and mental health consequences) kéo dài ≥ 4 tuần sau khi nhiễm SARS-CoV-2.

Hậu COVID, F0 khỏi bệnh có thể có các triệu chứng kéo dài

Hậu quả sức khoẻ này bao gồm 2 tình huống:

Thứ nhất, các triệu chứng kéo dài, không thể phục hồi lại thể trạng bình thường như trước đây sau đợt bệnh cấp tính.

Thứ hai, xuất hiện các triệu chứng mới hoặc tái phát các triệu chứng sau khi đợt bệnh cấp tính đã hồi phục.

Về mốc thời gian:

+ CDC Mỹ: ≥ 4 tuần, chỉ là ước tính tương đối của các ảnh hưởng xảy ra sau giai đoạn nhiễm cấp tính, mốc này có thể thay đổi khi chúng ta hiểu biết nhiều hơn về tình trạng này.

+ NHS của Anh: ≥ 12 tuần.

Về tần suất, tình trạng này thường gặp ở nữ hơn nam. Nghiên cứu đoàn hệ theo dõi dọc lớn nhất, vừa xuất bản trên tạp chí The Lancet ngày 28/08/2021, theo dõi những bệnh nhân COVID-19 còn sống sau 1 năm ghi nhận:

+ Tại thời điểm 12 tháng sau khi khởi bệnh, tỉ lệ nữ còn các vấn đề về phổi nhiều gấp 3 lần nam.

+ Tại thời điểm 12 tháng sau khi khởi bệnh, tỉ lệ nữ có các vấn đề lo lắng hay trầm cảm nhiều gấp 2 lần nam.

Tình trạng hậu COVID có gặp ở cả trẻ em nhưng ít hơn:

+ Nghiên cứu tại Ý, 129 trẻ: 42.6% trẻ vẫn còn ít nhất 1 triệu chứng kéo dài > 60 ngày sau khi bắt đầu nhiễm.

+ Nghiên cứu tại Anh: 12.9% trẻ 2-11 tuổi và 14.5% trẻ 12-16 tuổi vẫn còn ít nhất 1 triệu chứng kéo dài > 5 tuần sau khi bắt đầu nhiễm.

Về mức độ tàn phá, những bệnh nhân trải qua 1 đợt bệnh COVID-19 cấp tính, cùng với tình trạng cách ly nghiêm ngặt, thường phát sinh các triệu chứng trầm cảm, lo âu hoặc thay đổi tâm trạng.

Tình trạng hậu COVID có thể dẫn đến một loạt các hậu quả về thể chất, xã hội và tâm lý, cũng như các hạn chế về sức khoẻ có thể gây ra những ảnh hưởng đáng kể lên sức khỏe của bệnh nhân và chất lượng cuộc sống sau này.

Nghiên cứu đoàn hệ theo dõi dọc lớn nhất, vừa xuất bản trên tạp chí The Lancet ngày 28/08/2021, theo dõi những bệnh nhân COVID-19 còn sống sau 1 năm ghi nhận:

- 68% bệnh nhân vẫn còn ít nhất 1 triệu chứng sau 6 tháng và 49% bệnh nhân vẫn còn ít nhất 1 triệu chứng sau 12 tháng.

- 26% bệnh nhân vẫn còn cảm thấy lo lắng hay trầm cảm sau 6 tháng, 23% bệnh nhân vẫn còn cảm thấy lo lắng hay trầm cảm sau 12 tháng. (Tỉ lệ này ở người lớn không bị COVID-19 chỉ là 5%).

Về tình trạng tái nhập viện, các nghiên cứu ghi nhận 9–15% tái nhập viện trong vòng 2 tháng sau xuất viện, gần 30% tái nhập viện trong vòng 6 tháng sau xuất viện.

Nhấn mạnh sự cần thiết phải theo dõi chặt chẽ trong những tháng đầu sau khi xuất viện, cho dù là vì tình trạng hậu COVID hay vì các vấn đề sức khỏe khác.

Lý do tái nhập viện bao gồm: suy hô hấp, sepsis, viêm phổi, suy tim, các đợt huyết khối, các vấn đề liên quan tâm thần và té ngã…

Người lớn tuổi, người có bệnh nền là những người có nguy cơ cao gặp tình trạng hậu COVID

Yếu tố nguy cơ gây tái nhập viện như lớn tuổi, bệnh nền mạn tính (COPD, THA), thời gian nằm viện lúc đợt bệnh cấp tính ngắn, không cho kháng đông liều điều trị khi bệnh nhân nằm viện.

Nghiên cứu hồi cứu, trên 100 ngàn bệnh nhân COVID-19 nhập vào các bệnh viện ở Hoa Kỳ, trong số những người đã xuất viện, 9% phải tái nhập viện trong vòng 2 tháng tại cùng một bệnh viện. Thời gian trung vị cho lần tái nhập viện đầu tiên là 8 ngày.

Các yếu tố nguy cơ của tái nhập viện: ≥ 65 tuổi, có bệnh nền (COPD, suy tim, tiểu đường có biến chứng, CKD, BMI ≥ 30 kg/m²).

Nghiên cứu tại Anh, gần 50 ngàn bệnh nhân COVID-19 được xuất viện, 30% phải tái nhập viện và 12% tử vong sau khi xuất viện, thời gian theo dõi trung bình 140 ngày.

Những ai hay gặp tình trạng này?

Theo dữ liệu ban đầu, thời gian hồi phục có vẻ tuỳ thuộc tình trạng bệnh nền của bệnh nhân trước bệnh và độ nặng của đợt bệnh cấp:

+ Bệnh nhẹ: hồi phục nhanh (~ 2 tuần)

+ Người già lớn tuổi, bệnh nền, đợt bệnh cấp nặng, có biến chứng, phải nằm viện lâu, nằm ICU: bệnh nặng, cần nhập viện, hồi phục lâu hơn (~ 2-3 tháng hoặc lâu hơn).

Thế nhưng, những dữ liệu sau đó, ngay cả những bệnh nhân bệnh nhẹ, không cần nằm viện cũng có báo cáo về các triệu chứng kéo dài.

Tình trạng hậu COVID có thể xảy ra sau 1 đợt nhiễm cấp tính bất chấp mức độ nặng của đợt nhiễm đó (ngay cả bệnh mức độ nhẹ hoặc không triệu chứng cũng có thể bị)

Vẫn có những báo cáo về tình trạng suy nhược sau COVID kéo dài vài tháng sau đợt bệnh cấp tính ngay cả ở những người trẻ có sức khoẻ tốt trước khi nhiễm SARS-CoV-2.

Triệu chứng và thời gian hồi phục

Các nhà khoa học vẫn đang tiếp tục tìm hiểu về tình trạng này. Cho đến nay, những triệu chứng dai dẳng được báo cáo nhiều nhất.

- Mệt mỏi, yếu cơ, giảm thể lực: theo nghiên cứu lớn nhất, mới nhất trên The Lancet thì 52% bệnh nhân vẫn còn tại thời điểm 6 tháng và 20% vẫn còn tại thời điểm 12 tháng sau khởi bệnh.

Ho dai dẳng kéo dài ở bệnh nhân hậu COVID (Hình minh họa)

- Khó thở: theo nghiên cứu lớn nhất, mới nhất trên The Lancet thì 26% bệnh nhân vẫn còn tại thời điểm 6 tháng và 30% vẫn còn tại thời điểm 12 tháng sau khởi bệnh. Trong đó, khó thở thường gặp ở những bệnh nhân đã trải qua đợt bệnh cấp tính nặng phải thở máy khi nằm viện (39%) hơn là những bệnh nhân không cần thở O2 (25%).

- Ho kéo dài: hầu hết hồi phục trong vòng 3 tháng.

- Mất mùi: là 1 triệu chứng rất đặc hiệu của COVID-19, hầu hết hồi phục trong vòng 1 tháng, một số nghiên cứu có thể ghi nhận lâu hơn. Một số ảnh hưởng khác lên hệ thần kinh.

Trong vòng 1 năm sau đợt nhiễm cấp tính, hầu hết những bệnh nhân sống sót rồi xuất viện sẽ hồi phục tốt dần dần theo thời gian, có thể quay trở lại với cuộc sống và công việc như xưa, nhưng thể trạng sức khoẻ so ra thì vẫn yếu hơn so với dân số chung.

Tổn thương phổi lan toả và bất thường trên phim CT-scan vẫn còn thường gặp tại thời điểm 12 tháng ở những bệnh nhân đã trải qua bệnh đợt cấp nặng phải nhập ICU trước đó.

Cần có những nghiên cứu theo dõi tiếp theo nữa để làm rõ hơn đặc điểm về diễn tiến tự nhiên cũng như cơ chế bệnh sinh của những tác động lâu dài lên sức khoẻ con người của căn bệnh còn nhiều điều bí ẩn và bất ngờ này.

Theo ThS. BS Đỗ Đăng Trí - Giảng viên Bộ môn Nhi, Khoa Y, Đại học Y Dược TPHCM; BS điều trị tại Khoa Thận – Nội tiết, Bệnh viện Nhi Đồng 1 TPHCM