Cảnh báo thiếu hụt Vitamin B12 ở bệnh nhân đái tháo đường điều trị Metformin

Giảm Vitamin B12 - Tác dụng phụ ít được chú ý của Metformin

Đái tháo đường (ĐTĐ) đã trở thành một bệnh không lây nhiễm phổ biến và là một đại dịch trên toàn cầu. Metformin là một loại thuốc hạ đường huyết quan trọng và được kê đơn phổ biến nhất.

BS.CK2 Trương Bảo Anh Minh - Khoa Nội tiết, Bệnh viện Đa khoa Khu vực Thủ Đức thông tin: “Metformin là một loại thuốc hạ đường huyết được tổng hợp từ năm 1922 và đưa vào sử dụng cho bệnh nhân ĐTĐ type 2 từ năm 1957, cũng có những tác dụng phụ.

Tác dụng phụ thường gặp là rối loạn tiêu hóa, đầy bụng, chậm tiêu, buồn nôn. Tuy nhiên, có một tác dụng phụ mà ít được chú ý là tình trạng giảm Vitamin B12 ở bệnh nhân điều trị Metformin kéo dài”.

Thời gian giảm Vitamin B12 thường được nhận thấy sau khi điều trị từ 10 - 12 năm. Tỷ lệ thiếu hụt Vitamin B122 ở bệnh nhân điều trị Metformin dao động từ 5,8% đến 52%. Theo phân tích gộp từ 17 nghiên cứu quốc tế (2010 - 2022), tỷ lệ thiếu hụt B12 ở bệnh nhân điều trị Metformin là 23,1%, cao hơn rõ rệt so với nhóm không dùng thuốc (17,4%).

Vitamin B12 (Cobalamin) đóng vai trò quan trọng trong quá trình tạo hồng cầu và dẫn truyền thần kinh. Thiếu hụt có thể dẫn đến mệt mỏi, tê bì, mất cảm giác chi, suy giảm trí nhớ và thiếu máu đại hồng cầu.

Thiếu Vitamin B12 có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân như hấp thu kém (do viêm dạ dày mạn, nhiễm H. pylori, bệnh Crohn, celiac, sau phẫu thuật dạ dày); chế độ ăn nghèo đạm động vật hoặc ăn chay trường; sử dụng thuốc kéo dài, đặc biệt là Metformin và thuốc ức chế bơm proton (PPI).

Tuổi tác và liều lượng: Hai yếu tố nguy cơ chính

BS.CK2 Trương Bảo Anh Minh thực hiện nghiên cứu cắt ngang trên 290 bệnh nhân ĐTĐ type 2 đang điều trị Metformin ít nhất 6 tháng tại Phòng khám Nội tiết - Bệnh viện Đa khoa Khu vực Thủ Đức (từ 12/2024 đến 8/2025). Các trường hợp có yếu tố gây nhiễu (như dùng PPI, suy gan, ăn chay, nghiện rượu, thiếu máu do nguyên nhân khác…) đã được loại trừ.

Một trong những phát hiện quan trọng nhất của nghiên cứu là đã xác định được hai yếu tố độc lập làm gia tăng rõ rệt nguy cơ thiếu hụt Vitamin B12 ở bệnh nhân dùng Metformin. Nguy cơ thiếu hụt Vitamin B12 tăng tỷ lệ thuận với độ tuổi. Người bệnh càng lớn tuổi thì càng cần phải cảnh giác với vấn đề này.

Liều lượng Metformin là yếu tố có mối liên hệ trực tiếp và mạnh mẽ nhất. Phân tích cho thấy nguy cơ tăng vọt khi liều dùng hàng ngày tăng lên. So với nhóm dùng liều dưới 1.000 mg/ngày, nhóm dùng liều từ 1.000 - 2.000 mg/ngày có nguy cơ giảm B12 cao gấp 4,86 lần. Với nhóm dùng liều trên 2.000 mg/ngày, nguy cơ này cao gấp 5,9 lần.

Ngoài tuổi tác và liều lượng, thời gian cũng là một yếu tố then chốt. Nghiên cứu chỉ ra rằng nhóm bệnh nhân bị giảm Vitamin B12 có thời gian phát hiện đái tháo đường và thời gian điều trị bằng Metformin trung bình cao hơn một cách có ý nghĩa thống kê so với nhóm có nồng độ Vitamin B12 bình thường. Nói cách khác, tỷ lệ thiếu hụt Vitamin B12 tăng tỷ lệ thuận với thời gian bệnh nhân gắn bó với loại thuốc này.

Kết quả từ nghiên cứu cho thấy tỷ lệ bệnh nhân bị giảm Vitamin B12 là 16,2%. Đây là một con số có ý nghĩa thống kê, một tỷ lệ đáng để các bác sĩ điều trị phải quan tâm.

Giải pháp đơn giản: Tầm soát định kỳ và bổ sung khi cần thiết

Nghiên cứu đề xuất hai kiến nghị chính. Đầu tiên, nên tầm soát định kỳ nồng độ Vitamin B12 cho bệnh nhân ĐTĐ type 2 đang điều trị bằng Metformin, đặc biệt là người cao tuổi và người dùng liều cao (từ 1.000 mg/ngày trở lên). Tần suất tầm soát được khuyến nghị là mỗi 12 - 24 tháng. Việc xét nghiệm có thể cần thực hiện sớm hơn nếu bệnh nhân có các triệu chứng của bệnh thần kinh ngoại biên (như tê bì, kim châm) hoặc thiếu máu.

Thứ hai, đối với bệnh nhân dùng liều rất cao (trên 2.000 mg/ngày) hoặc có nhiều yếu tố nguy cơ khác (tuổi cao, thời gian mắc bệnh kéo dài), nên cân nhắc bổ sung Vitamin B12 dự phòng qua đường uống hoặc tiêm, theo chỉ định của bác sĩ.

BS.CK2 Trương Bảo Anh Minh nhấn mạnh, hưởng ứng Ngày Đái tháo đường Thế giới 14/11/2025 với chủ đề “Hiểu biết và hành động nhiều hơn vì người bệnh ĐTĐ tại nơi làm việc”, Phòng khám Nội tiết Bệnh viện Đa khoa Khu vực Thủ Đức đang nỗ lực triển khai tầm soát thường quy. Điều này không chỉ giúp phát hiện ĐTĐ sớm mà còn hướng đến mục tiêu điều trị toàn diện, bền vững, tránh biến chứng lâu cho người bệnh.