Đã có hơn 120.000 dân tại 8 thành phố ở bang Texas (Mỹ) đã được khuyến cáo không được sử dụng nước máy do nguy cơ bị nhiễm vi sinh vật đơn bào AMIP ăn não. Chính quyền thành phố Lake Jackson còn kêu gọi người dân tuyệt đối không sử dụng nước máy trong thời gian chờ khử trùng.

Vậy AMIP ăn não nguy hiểm như thế nào? Xâm nhập vào cơ thể người ra sao? Đâu là cách điều trị và phòng ngừa.

Ở Việt Nam, có gặp AMIP ăn não không?

Câu trả lời là có. Vào cuối tháng 7/2012, đã có trường hợp một thanh niên 25 tuổi người Phú Yên tử vong do “amip ăn não người”. Khi đó, người bệnh bị sốt cao, đau đầu sau khi lặn mò trai trong một bàu nước, uống nước không thuyên giảm.

Sau đó, bệnh nhân nhập viện tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định và được chuyển qua Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM. Kết quả chọc não tủy cho thấy bệnh nhân bị nhiễm vi sinh vật AMIP. Người bệnh đã không qua khỏi. Vào thời điểm đó, đây là trường hợp đầu tiên được Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới phát hiện bị nhiễm “amip ăn não người”.

Trường hợp đáng tiếc thứ hai là một em bé 6 tuổi ở TPHCM cũng tử vong do áp xe não và kết quả xét nghiệm cũng là do “amip ăn não người” gây nên.

Theo thống kê của CDC Mỹ, từ năm 1962 đến 2018 đã có 145 người bị nhiễm Naegleria fowleri nhưng chỉ có 4 người sống sót.

Amip ăn não người có tên khoa học là Naegleria fowleri - một loại ký sinh trùng.

AMIP ăn não được tìm thấy từ khi nào?

AMIP ăn não có tên khoa học là Naegleria fowleri. Đây là vi sinh vật đơn bào sống tự do trong đất và nước ngọt, nước ấm. Có rất nhiều loại vi sinh vật tên là Naegleria, nhưng vi sinh vật gây bệnh cho người là Naegleria fowleri.

Nhờ sở hữu trên 15.700 gen mã hóa protein, “amip ăn não người” có thể tồn tại trong tự nhiên ở 3 hình thái. Chúng thường săn đuổi và ăn vi khuẩn giống như các loại amip, hoặc cũng có thể chuyển sang dạng trùng roi để bơi đi tìm môi trường thuận lợi hơn; thậm chí “biến” thành dạng bào nang nếu gặp điều kiện khắc nghiệt. Chính vì khả năng biến hình linh hoạt này mà Naegleria fowleri rất khó bị tiêu diệt, có thể tồn tại dai dẳng ở những nơi ấm và ẩm ướt.

Loại vi sinh vật đơn bào này được phát hiện vào năm 1965. Ban đầu các nhà khoa học tin rằng vi sinh vật này chỉ tồn tại ở Úc, nhưng sau đó họ thấy rằng loại vi sinh vật này đã được tìm thấy nhiều ở Mỹ.

Naegleria fowleri có kích thước từ 8 đến 15 micromet. Kích thước này phụ thuộc vào giai đoạn sống và môi trường của chúng. Để dễ hình dung, bạn hãy so sánh với một sợi tóc có đường kính từ 40 đến 50 micromet. Như vậy, Naegleria fowleri còn nhỏ hơn sợi tóc của chúng ta.

AMIP ăn não sống ở đâu?

Ký sinh trùng Naegleria fowleri tồn tại khá phổ biến trong tự nhiên. Loài này rất thích sống ở trong nước ấm. Chúng có thể tồn tại ở vùng nước có nhiệt độ lên đến 45 độ C.

Chúng có thể được tìm thấy ở những vùng nước ấm khắp quả địa cầu này chẳng hạn như ao, hồ, hốc đá, vũng bùn ấm áp; những con sông có dòng chảy chậm, ấm; hồ bơi và các khu ngâm nước chưa được khử trùng; giếng nước hay hệ thống cung cấp nước chưa qua khử khuẩn; suối nước nóng hay những nguồn nước ấm khác; nước từ nhà máy không qua xử lý; thủy cung.

Những loài này không thể sống ở vùng nước mặn, cũng như không thể tồn tại trong những bể bơi đã được xử lý hay trong hệ thống nước máy đã qua khử trùng.

Naegleria fowleri là loại ký sinh trùng rất hiếm gặp và thường gây tử vong cho người bệnh bơi hoặc tham gia các môn thể thao dưới nước  ở các hồ nước ngọt, sông và suối nước nóng

AMIP ăn não thâm nhập vào cơ thể người bằng cách nào?

Từ “vi sinh vật ăn não” khiến AMIP nghe giống như một "zombie tí hon" quanh quẩn trong sọ người. Bởi não là thức ăn cho chúng.

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh của Mỹ, bình thường Naeglaeria fowleri chỉ ăn các vi khuẩn khác. Nhưng một khi đã vào cơ thể người, nó thường lấy não là nguồn thực phẩm, sinh sôi nảy nở, ăn các tế bào thần kinh và tiến triển nhanh ở dạng bệnh viêm não, viêm màng não.

Mũi là con đường để AMIP thâm nhập vào cơ thể, khi người đó lặn, trượt nước hay chơi những môn thể thao dưới nước khiến cho nước vào mũi. Nhưng những vụ nhiễm khuẩn đã xảy ra ở những người đã nhúng đầu xuống nước khi tắm suối nước nóng hay rửa mũi với nước chưa được sát khuẩn.

Người bị nhiễm vi sinh vật Naegleria fowleri không truyền bệnh này sang cho người khác.

Vi sinh vật này xâm nhập vào não như thế nào?

Các nghiên cứu cho thấy Naegleria fowleri bị quyến rũ bởi những mùi hóa chất mà các tế bào thần kinh dùng để liên lạc với nhau. Một khi đã vào mũi, những vi sinh vật này sẽ đi xuyên qua hệ thần kinh khứu giác vào phần thùy trán của não.

Điều nguy hiểm là amip này có thể vượt qua mọi khâu lọc khử trùng, nhiễm vào hệ thống nước sinh hoạt của các gia đình. May mắn, amip này không gây bệnh thông qua uống nước, trừ khi súc miệng mà nước nhiễm amip xộc lên mũi.

Mất bao lâu để xuất hiện triệu chứng?

Thường sẽ mất từ 2 đến 15 ngày để triệu chứng xuất hiện sau khi Naegleria Fowleri xâm nhập vào mũi. Tình trạng tử vong thường xảy ra từ 3 đến 7 ngày sau khi triệu chứng xuất hiện. Thời gian tử vong trung bình là 5,3 ngày từ khi xuất hiện triệu chứng. Chỉ một số ít bệnh nhân trên toàn thế giới được báo cáo là đã sống sót sau khi bị nhiễm khuẩn.

Đâu là những triệu chứng ban đầu?

Những triệu chứng của PAM (viêm não do triệu chứng Amebic nguyên phát) không phổ biến đối với căn bệnh này. Ban đầu, PAM có thể giống như viêm màng não do virus gây nên. Các triệu chứng bao gồm: Đau đầu; sốt; cứng cổ; ăn không ngon; nôn mửa; trạng thái tinh thần thay đổi; co giật; hôn mê.

Ngoài ra, người bị nhiễm còn có thể bị ảo giác, sụp mí mắt, mờ mắt và mất vị giác.

Có cách điều trị đối với người bị nhiễm AMIP không?

Rất ít người bị nhiễm có thể sống sau nhiễm trùng naegleria kể cả khi đã được điều trị. Phát hiện, chẩn đoán và điều trị sớm là rất quan trọng cho sự sống còn của người bệnh.

Theo MayoClinic, việc chữa trị ban đầu cho người nhiễm là dùng thuốc chống nấm, amphotericin B thường được tiêm tĩnh mạch hoặc tiêm vào xung quanh tủy sống của người bệnh để tiêu diệt amip.

Có xét nghiệm nhanh cho một người bị nhiễm AMIP hay không?

Không có xét nghiệm nhanh nào cho những người bị nhiễm AMIP ăn não. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đang nỗ lực để làm được điều này. Cho đến khi có được những cuộc xét nghiệm như thế, thì hiện nay có thể sẽ mất nhiều tuần để xác định AMIP.

Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI) có thể cho thấy sưng và chảy máu trong não như:

Chụp CT. Trong quá trình  kết hợp với chiếu tia X từ nhiều hướng khác nhau thành để tạo thành các hình ảnh cắt ngang chi tiết của não, để thấy các vị trí bị tổn thương .

Chụp MRI. Máy MRI sử dụng sóng radio và từ trường mạnh để tạo ra hình ảnh cực kỳ chi tiết về các mô mềm như não.

Chọc dò tủy sống: Naegleria amip có thể được nhìn thấy dưới kính hiển vi bằng cách sử dụng kỹ thuật chọc dò tủy sống. Bác sĩ sẽ chọc hút dịch não tủy ở vị trí đốt sống L2-S2, trong quá trình chọc hút bác sĩ cũng sẽ đo áp lực dịch não tủy để đánh giá người bệnh có tăng áp lực nội sọ hay không.

Làm sao để bảo vệ bản thân khỏi vi sinh vật ăn não?

Việc tránh bơi, lặn, trượt nước và nhảy vào vùng nước ấm mà chưa được sát khuẩn là điều nên lưu ý. Bạn cũng nên cẩn thận đeo dụng cụ che mũi khi bơi, chèo xuồng, hay chơi ở vùng nước ấm.

Bạn cũng nên tránh khuấy vũng bùn khi tham gia những hoạt động thể thao ở đó.

Nếu bạn đang làm vệ sinh mũi, hãy sử dụng những chai rửa mũi được khử trùng, đừng dùng nước máy mà chưa được xử lý.