Cấu tạo sinh lý của da

Da là hàng rào bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân có hại như virus, vi khuẩn, mất nước, tia bức xạ... và duy trì sự nguyên vẹn nhờ cơ chế sửa chữa, lành thương. Da là cơ quan dinnh dưỡng (cung cấp vitamin D), cơ quan cảm giác (đau, nóng, lạnh...) và cơ quan điều nhiệt (điều chỉnh nhiệt độ thông qua các tuyến mồ hôi và mạch máu...). Không chỉ vậy, da còn có vai trò trong hoạt động giao tiếp giữa người với người trong xã hội.

Về sinh lý, da gồm 3 lớp: thượng bì, trung bì và hạ bì. Lớp thượng bì (biểu bì) dày khác nhau giữa từng vùng trên cơ thể, trung bình khoảng 0,2mm. Lớp thượng bì ở lòng bàn chân là dày nhất và mỏng nhất là ở vùng quanh mắt.

Thượng bì gồm lớp đáy, lớp gai, lớp hạt và lớp sừng với các thành phần keratinocyte, melanocyte, tế bào merkel, tế bào Langerhans và đáy thần kinh cảm giác.

Trung bì, hay còn gọi là lớp bì, là những mô liên kết, nâng đỡ biểu bì và gắn kết biểu bì với lớp hạ bì, độ dày tối đa 4mm ở vùng da lưng. Thành phần chủ yếu ở lớp này là collagen (chiếm đến 80%) có tác dụng làm săn chắc.

Tuy nhiên, từ sau 20 tuổi, collagen bị hao hụt 1%/năm. Việc đi nắng, tiếp xúc với môi trường ô nhiễm, căng thẳng kéo dài sẽ khiến lượng collagen bị giảm nhiều hơn do tăng kích thích và ức chế quá trình tổng hợp.

Hạ bì nằm dưới lớp trung bì, chứa nhiều mỡ nên còn được gọi là lớp mỡ dưới da, đóng vai trò quan trọng như một tấm đệm giữ nhiệt bảo vệ cơ bắp và các cơ quan quan trọng bên trong. Mô mỡ có độ dày khác nhau tùy vị trí, thông thường vùng bụng, ngực, mông, đùi sẽ có lớp mỡ dày nhất.

Do mô mỡ của nữ dày hơn nam nên cơ thể phụ nữ có đường cong uyển chuyển, nhưng đồng thời phụ nữ cũng dễ tăng cân và có nguy cơ béo phì nhiều hơn nam giới.

Viêm da tiếp xúc

Nguyên nhân dẫn đến viêm da tiếp xúc cấp tính là tiếp xúc trực tiếp với tác nhân gây bệnh như đeo trang sức kim loại; sử dụng nước hoa, mỹ phẩm; chất liệu quần áo, giày dép... Sử dụng thuốc bôi ngoài da không đúng cách cũng có thể gây bệnh.

Viêm da tiếp xúc đặc trưng bởi phát ban trên da, nổi đỏ, phù nề, tróc vảy, đau rát hoặc ngứa tại vị trí tiếp xúc. Ở vùng tay, chân, mặt có thể kèm thêm mụn nước và rỉ dịch.

Khi bị viêm da tiếp xúc, việc đầu tiên cần làm là ngưng tiếp xúc với tác nhân gây bệnh. Người dân cần mang quần áo bảo hộ, găng tay khi phải thường xuyên tiếp xúc với hóa chất. Sau khi rửa tay với nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn lành tính, hãy thoa kem duõng ẩm dịu nhẹ, thành phần có các chất phục hồi, bảo vệ da.

Viêm da cơ địa

Viêm da cơ địa (chàm) là bệnh ngoài da thường gặp, xảy ra ở cả người lớn và trẻ em. Chưa rõ nguyên nhân gây bệnh nhưng các chuyên gia da liễu cho rằng, các yếu tố di truyền, môi trường sống có thể gây ngứa trên da.

Triệu chứng dễ nhận biết nhất là phát ban trên da như nổi đỏ da, ngứa dữ dội kèm khô da, nứt nẻ với nhiều đợt tái phát và lui bệnh. Đôi khi bệnh nhân còn bị nổi sẩn ngứa hay phong ngứa. Vị trí thường xuất hiện ở mặt gấp nếp cánh tay, khuỷu tay, cổ tay, khoeo chân, cổ chân... và nổi đối xứng hai bên.

Cảm giác ngứa sẽ tăng lên khi bệnh nhân ở trong môi trường nóng, đổ mồ hôi và khiến họ phải cào gãi nhiều, có thể gây nhiễm trùng và chảy dịch.

Theo khuyến cáo, người bệnh viêm da cơ địa nên:

- Sử dụng dưỡng ẩm thường xuyên nhằm tránh để da khô. Có thể sử dụng các loại dưỡng ẩm có thành phần bổ sung hàng rào bảo vệ da và hạn chế kích ứng;

- Thoa dưỡng ẩm trong vòng vài phút sau khi tắm, nhưng phải lau khô da trước khi thoa;

- Tắm hằng ngày nhưng không tắm quá 10 phút và không tắm bằng nước quá nóng;

- Chọn các sản phẩm không xà phòng, không hương liệu chuyên biệt dành cho da khô và nhạy cảm;

- Tránh các yếu tố khiến bệnh trầm trong hơn là hương liệu, xà phòng, rửa tay quá thường xuyên, bụi, mạt nhà...

Viêm da tiết bã

Viêm da tiết bã là bệnh mãn tính, chưa tìm ra nguyên nhân cụ thể nhưng có thể liên quan đến các yếu tố di truyền, da dầu, nấm Malassezia, rối loạn hệ miễn dịch... Bệnh thường xuất hiện ở những vùng da có nhiều tuyến bã nhờn như da đầu, mặt, ngực, lưng...

Da đầu của bệnh nhân thường bị gàu, vảy da màu vàng đỏ, ngứa ngáy. Trên mặt xuất hiện mảng đỏ, khô, bong vảy, ở trán, quanh mũi, chân mày, tai, cằm... Mảng đỏ da bong vảy, mụn, ngứa ngáy cũng là các triệu chứng phổ biến của bệnh.

Người bị viêm da tiết bã nên sử dụng các sản phẩm làm sạch hàng ngày dịu nhẹ và chọn kem dưỡng ẩm phù hợp cho da. Tránh cào gãi trên vùng bị tổn thương, ma sát có thể gây kích ứng da.

Vảy nến

Vảy nến là bệnh da mạn tính không lây nhiễm, xảy ra do sự tăng sinh quá mức của tế bào da. Hiện vẫn chưa rõ nguyên nhân gây bệnh nhưng có liên quan đến các yếu tố dùng thuốc, nhiễm trùng, căng thẳng, di truyền, hệ miễn dịch rối loạn.

Dấu hiệu nhận biết bệnh vảy nến là đỏ da, bề mặt da tróc vảy nặng như sáp từ cây nến, ngứa, da nứt nẻ... Bệnh còn có thể gây tổn thương móng, khớp và nhiều cơ quan khác.

Người bệnh phải tránh xa rượu bia, thuốc lá, sự căng thẳng và không cào gãi vùng da tổn thương. Chú trong vào chế độ ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, tập thể dục thường xuyên, không để thừa cân.

Dưỡng ẩm là yếu tố quan trọng cần chú ý, không dùng các loại có tính tẩy rửa mạnh. Người bệnh cũng nên cẩn thận khi sử dụng các loại thuốc kháng sinh, giảm viêm.

Mày đay

Mày đay là bệnh lý da liễu rất thường gặp, do phản ứng của mạch máu trên da gây phù và ngứa nhưng không lây từ người này sang người khác. Nguyên nhân gây bệnh được cho là tình trạng dị ứng thức ăn, thuốc hoặc vi sinh vật, tình trạng chà xát da, nước quá nóng hoặc quá lạnh, sau khi vận động...

Bệnh nhân có sẩn phù màu hồng hoặc đỏ, kèm ngứa dữ dội; sưng phù ở các vùng niêm mạc, bán niêm mạc như môi, lưỡi, cổ họng, mí mắt... Các triệu chứng thường xuất hiện đột ngột và tự khỏi trong vài giờ hoặc vài ngày.

Người bệnh nên mặc quần áo thoải mái, tránh chà xát lên vùng da bị nổi mề đay và làm mát khu vực bị nổi mẩn bằng vòi sen, quạt, vải mát hoặc kem dưỡng da dịu nhẹ. Tránh các thức ăn, đồ uống có thể gây dị ứng, hạn chế tiếp xúc với nhiệt độ quá nóng hoặc quá lạnh.

Việc ghi lại thời gian và địa điểm bệnh xuất hiện, đang ăn gì hoặc làm gì lúc phát bệnh có thể giúp người bệnh xác định chính xác yếu tố gây bệnh.

Nấm da

Nấm da biểu hiện ở nhiều cơ quan khác nhau: nấm tóc, nấm thân, nấm móng, nấm bẹn. Nấm có thể lây từ người sang người, từ động vật hoặc đất sang người. Môi trường ẩm ướt, kém vệ sinh như phòng tắm, vớ ướt, hồ với công cộng là điều kiện thuận lợi để bệnh lây lan. Bệnh nhân béo phì và tiểu đường dễ nhiễm nấm hơn người bình thường.

Bệnh nấm da thường gặp nhất vào mùa hè và khu trú ở những vùng da ẩm ướt, các nếp gấp da.

Bệnh biểu hiện bằng các mảng đỏ da, ngứa, bong vảy, mụn nước ngày càng lan rộng. Móng dày lên, màu vàng hoặc xanh đục, bị biến dạng, có thể cạo ra các mảnh vụn hơi vàng, tổn thương lan dần khiến móng tách khỏi nền móng. Da đầu bệnh nhân xuất hiện mảng đỏ, bong vảy, nổi mụn nước, mụn mủ, rụng tóc.

Bệnh nhân nên giữ da khô ráo, mang giày dép và quần áo thông thoáng, thoải mái. Giặt tất cả quần áo với nước nóng, phơi khô dưới nắng. Không sử dụng chung vật dụng cá nhân như quần áo, khăn tắm, mền gối... với người khác. Hạn chế cào gãi, tiếp xúc với hóa chất gây kích ứng da.

Không nên đi chân trần ở các khu vực công cộng, đất vườn. Có thể sử dụng thêm các loại bột chống nấm khi mang giày.

Viêm nang lông

Viêm nang lông là bệnh lý thường gặp, trong đó các nang lông bị viêm ở phần nông hoặc phần sâu của chúng. Viêm nang lông có thể lây nhiễm hoặc không lây nhiễm. Đối với những trường hợp nặng, viêm nang lông có thể trở thành các áp xe da như nhọt, nhọt cụm. Nguyên nhân gây bệnh thường là nhiễm trùng, chấn thương do cọ xát liên tục hoặc kích ứng.

Biểu hiện của viêm nang lông là mụn mủ, sưng đỏ quanh nang lông, có thể tiến triển thành nhọt, nhọt cụm là những cục nang chứa mủ nằm sâu dưới da, ấn đau. Chúng thường nằm ở mặt, ngực, lưng, vùng nách, cánh tay, đùi, mông.

Giữ vệ sinh da tốt, khô thoáng không chỉ giúp lành bệnh nhanh hơn mà còn có thể phòng tránh tái phát về sau. Khi bị viêm nang lông, người bệnh tốt nhất không cào gãi, phải rửa tay trước và sau khi chạm vào nhọt, đồng thời thay băng thường xuyên, giữ vết thương khô ráo.

Tuyệt đối không dùng lại hoặc dùng chung khăn tắm cũng như các loại khăn khác chung với người bệnh. Bệnh nhân cần hạn chế các yếu tố có thể gây căng thẳng, không ăn đồ ngọt, thức ăn giàu chất béo, bên cạnh đó cần bổ sung nhiều rau xanh và trái cây trong bữa ăn.

Zona thần kinh

Zona hay giời leo là bệnh lý da liễu thường gặp, do sự tái hoạt động của virus Varicella zoster (nguyên nhân gây bệnh thủy đậu).

Trước khi có biểu hiện ở da, bệnh nhân có cảm giác ngứa, đau và châm chích. Triệu chứng đau có thể nhầm lẫn với những bệnh lý khác cũng gây đau ngực, đau bụng, đau lưng,... Sau vài ngày, vùng da nổi các chùng mụn nước trên nền da bị đỏ, rát và đau, có thể kèm rỉ dịch, phân bố 1 bên cơ thể.

Một số bệnh nhân bị đau kéo dài sau khi khỏi bệnh, gọi là đau dây thần kinh sau zona.

Người bệnh cần giữ vùng da tổn thương luôn sạch sẽ, khô ráo và thông thoáng; hạn chế chà xát, cào gãi. Nên mặc quần áo rộng để tránh làm tổn thương da nhiều thêm. Tuyệt đối không đắp thuốc, lá cây lên vùng da tổn thương. Lo lắng, căng thẳng cũng là yếu tố cần tránh trong thời gian bị bệnh.

Ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, bổ sung vitamin, thường xuyên tập thể dục dể nâng cao hệ miễn dịch là cách tốt nhất để phòng tránh bệnh zona thần kinh.

Mụn cóc

Mụn cóc (bệnh hạt cơm) do virus HPV gây ra khi xâm nhập vào cơ thể thông qua những vết cắt hoặc vết thương trên da. Bệnh có thể lan đến những vị trí khác trên cơ thể và cũng có khả năng lây sang người khác.

Mụn cóc có nhiều loại và cũng xuất hiện ở nhiều vị trí khác nhau như bàn tay và bàn chân, vùng sinh dục, hậu môn... Dấu hiệu nhận biết khi bị mụn cóc là những sẩn dày sừng có giới hạn rõ, trên bề mặt rải rác những chấm màu đen.

Để phòng tránh mụn cóc, cần lưu ý những việc sau:

- Không tiếp xúc trực tiếp với mụn cóc của người khác, tránh việc sử dụng chung vật dụng cá nhân;

- Rửa tay thường xuyên, không cắn móng tay;

- Khi có vết thương trên da, phải vệ sinh và che chắn kỹ;

- Tiêm ngừa vắc xin HPV.

Ghẻ ngứa

Ghẻ ngứa là bệnh về da đặc trưng bởi tính trạng ngứa da dữ dội do ký sinh trùng cái ghẻ trên da gây ra. Bệnh lây rất nhanh qua thông qua tiếp xúc trực tiếp. Dù không gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người bệnh, tuy nhiên nếu không phát hiện và chữa trị kịp thời sẽ ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân và những người xung quanh.

Ghẻ ngứa dữ dội, đăc biệt là vào ban đêm. Tổn thương sẩn, mụn nước nhỏ màu đỏ rải rác khắp cơ thể (thường xuất hiện ở vùng da non như kẽ ngón tay, cổ tay, nách, bụng dưới, phía trong đùi, bẹn...), bề mặt có thể phủ vảy tiết, kèm theo các vết trầy xước da do cào gãi.

Các luống ghẻ có cấu trúc dạng sợi chỉ, mảnh, ngoằn ngoèo, dài 3 - 5mm, màu trắng nhạt kèm theo vảy da và mụn nước.

Bệnh nhân bị ghẻ ngứa cần phải được cách ly, việc điều trị không chỉ đối với bệnh nhân mà là cả gia đình, tập thể vì tính chất dễ lây. Người bệnh cần vệ sinh cá nhân, cắt ngắn móng tay, không chà xát, cào gãi vào vùng bị tổn thương để tránh nhiễm trùng.

Quần áo, chăn màn phải được giặt sạch, phơi nắng hoặc sấy khô. Đồ dùng cá nhân, đồ đạc của bệnh nhân sau khi vệ sinh thì cho bào túi nilon buộc kín trong ít nhất 72 giờ vì ghẻ thường chết khi không ký sinh trên người trong 2 - 3 ngày.

BS Võ Thị Thanh Mai khuyến cáo, khi gặp các triệu chứng ở da nêu trên, người dân cần nhanh chóng đến bác sĩ chuyên khoa và có phương pháp điều trị kịp thời. Việc điều trị các bệnh da liễu thường phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh.

- Thuốc bôi ngoài da có thể được sử dụng để điều trị các bệnh như viêm da tiếp xúc, viêm da cơ địa, vảy nén, nấm da, ghẻ...

- Thuốc uống để điều trị các bệnh da liễu nghiêm trọng hoặc không đáp ứng với thuốc bôi ngoài da.

- Liệu pháp ánh sáng là một phương pháp điều trị sử dụng ánh sáng để điều trị các bệnh: vảy nến, chàm, phát ban...

- Laser CO2 hoặc phẫu thuật có thể được chỉ định để điều trị các bệnh như mụn thịt, mụn cóc, ung thư da...

BS Võ Thị Thanh Mai nhấn mạnh, ai cũng có thể mắc các bệnh da liễu, tuy nhiên trẻ em và người lớn tuổi; người có hệ miễn dịch suy yếu; bệnh nhân đái tháo đường, bệnh thận mạn, viêm ruột, lupus ban đỏ; người có tiền sử gia đình măc bệnh da liễu; người làm các ngành nghề tiếp xúc nhiều với hóa chất, bụi bẩn, dầu mỡ; người có lối sống không lành mạnh: hút thuốc, uống rượu, ăn nhiều thức ăn ngọt, béo có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

Bệnh da liễu có thể phòng ngừa được bằng cách:

- Không dùng chung đồ dùng, vật dụng cá nhân, hoặc mỹ phẩm với người khác;

- Uống nhiều nước và xây dựng chế độ chế độ ăn uống lành mạnh;

- Ngủ đủ giấc: Từ 7 - 8 tiếng mỗi đêm;

- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng;

- Sử dụng kem chống nắng và bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời;

- Tránh tiếp xúc với các chất gây dị ứng;

- Giảm căng thẳng trong công việc, cuộc sống.