Thang độ đánh giá mức độ đau

Bài viết này chỉ đề cập việc sử dụng các thuốc giảm đau thường được bác sĩ kê toa hay dược sĩ hướng dẫn cho bệnh nhân sử dụng như paracetamol (Panadol), aspirin pH8, ibuprofen (Advil), diclofenac (Voltaren) và các dạng kết hợp khác như paracetamol và codein (Di-Ansel, Efferalgan - Codein) hay paracetamol và ibuprofen (Alaxan).

Để so sánh hiệu quả của các thuốc giảm đau, đau được chia ra làm ba cấp độ: đau nhẹ - đau trung bình - đau dữ dội với thang điểm 10 (1-2: đau nhẹ, 3-4: đau vừa phải, 5-6: đau nhiều, 7-8: đau dữ dội, 9-10: đau khủng khiếp) và hiệu quả của thuốc giảm đau sẽ được đánh giá trên các điểm số này. Vậy sự khác biệt giữa chúng trong điều trị đau như thế nào, sử dụng cho những cơn đau nào sẽ mang lại hiệu quả và làm sao để hạn chế các tác động bất lợi?

14 ngày phải nhớ

Paracetamol, hoạt chất có trong nhiều biệt dược như Panadol, Efferalgan, Tylenol... là thuốc có tác dụng giảm đau và hạ sốt nhưng không có tác động kháng viêm. Paracetamol là một trong những thuốc giảm đau được chỉ định phổ biến nhất (trên thế giới và có thể cả ở Việt Nam) cho các cơn đau như đau đầu, đau răng, đau lưng, đau khớp, đau do cảm cúm... Trong các khuyến cáo về điều trị đau, paracetamol cũng được xem là thuốc lựa chọn hàng đầu.

Về mặt dược lý, paracetamol có tác dụng làm giảm các cơn đau ở mức độ nhẹ đến vừa phải (thang điểm khoảng từ 1-4) và đau không kèm theo viêm.

Với những cơn đau trên ngưỡng này, paracetamol có hiệu lực kém và trong những cơn đau có kèm theo viêm (như đau răng kèm theo sưng viêm ở nướu, đau do bị té, bị chấn thương trong thể thao, đau lưng do viêm khớp, đau do phỏng, đau sau phẫu thuật...) thì hiệu lực giảm đau của paracetamol cũng không đáng kể.

Đối với những trường hợp đau mãn tính do thoái hóa khớp, biểu hiện như đau lưng, đau đầu gối, đau ở cổ - vai, một phân tích gộp gần đây đăng trên tạp chí y học rất uy tín là BMJ cho biết paracetamol hầu như không có hiệu quả trong giảm đau do thoái hóa khớp.

Về mặt an toàn, liều paracetamol sử dụng giảm đau là uống 500 - 1.000 mg/lần, không quá 4g/ngày trong thời gian ngắn (không quá 14 ngày); trong trường hợp phải sử dụng dài ngày, liều tối đa mỗi ngày là 3g. Đối với những người thường xuyên uống bia rượu hoặc trên 60 tuổi, liều tối đa không nên quá 2g/ngày.

Độc tính chính của paracetamol là trên gan: khi sử dụng paracetamol với liều 4g/ngày trong 14 ngày thì có khoảng 30% bệnh nhân có enzyme gan tăng trên ba lần so với bình thường (chứng tỏ có tổn thương tế bào gan rõ rệt). Một ưu điểm của paracetamol chính là không gây nguy cơ viêm loét dạ dày, tá tràng.

1 viên không thuyên giảm, thêm viên nữa?

Aspirin, ibuprofen, diclofenac, naproxen... là những thuốc có tác dụng hạ sốt, giảm đau và cả kháng viêm, được gọi là nhóm NSAID (kháng viêm không steroid). Đây cũng là nhóm thuốc giảm đau được chỉ định rất phổ biến bên cạnh paracetamol.

Trên thực tế, hiệu lực giảm đau của NSAID trội hơn so với paracetamol. Đối với những cơn đau có kèm theo viêm (như đau do “gút”, đau trong viêm khớp, đau trong thấp khớp, đau do chấn thương...) hiệu lực giảm đau của các NSAID là khá tốt (có thể giảm đau ở thang điểm 5-6).

Trong những trường hợp đau mãn tính liên quan đến xương - khớp, NSAID là thuốc được chỉ định thay thế paracetamol nếu paracetamol không có hiệu lực.

Đối với những cơn đau cấp, ngắn hạn (sử dụng không quá 14 ngày) như đau răng, đau đầu, đau do chấn thương, đau do “gút”..., bất kỳ thuốc nào trong nhóm NSAID đều có hiệu lực giảm đau. Đối với những trường hợp phải sử dụng thuốc giảm đau dài hạn như đau lưng, đau cổ - vai, đau đầu gối... do thoái hóa khớp hay do viêm khớp, meloxicam, celecoxib, etoricoxib thường hay được chỉ định để hạn chế tác động bất lợi.

Tác động bất lợi chính của các NSAID là gây nguy cơ viêm loét ở dạ dày, tá tràng. Thông thường, các NSAID được uống khi ăn để hạn chế tác động bất lợi này. Đối với các bệnh nhân trước đây đã bị viêm loét dạ dày, tá tràng, nếu phải sử dụng NSAID nên sử dụng thêm một thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày như misoprostol hay một thuốc ức chế tiết acid dịch vị như omeprazol.

Một điều quan trọng khác là bệnh nhân phải tuân thủ liều điều trị đã được bác sĩ hay dược sĩ hướng dẫn.

Nhiều bệnh nhân cho rằng nếu uống một viên chưa đủ giảm đau thì tiếp tục uống thêm một viên nữa với hi vọng giảm đau tốt hơn, uống một hay hai lần trong ngày chưa đủ, uống nhiều lần trong ngày.

Điều này không đúng vì tác động giảm đau tối đa của các NSAID không tiếp tục tăng lên khi tăng liều hay tăng số lần sử dụng. Quá ngưỡng cho phép sẽ làm tăng nguy cơ viêm loét dạ dày, tá tràng.

Ngoài ra còn có những thuốc có sự phối hợp giữa paracetamol và một thuốc giảm đau khác nhằm làm tăng hiệu lực giảm đau. Phối hợp thường gặp là giữa paracetamol với ibuprofen hay paracetamol với codein. Alaxan: paracetamol 325 mg + ibuprofen 200 mg: có hiệu lực giảm đau tăng hơn nhưng cũng chỉ giảm đau ở mức đau nhẹ đến trung bình.

Tóm lại, thuốc giảm đau là một trong những nhóm thuốc được sử dụng phổ biến. Bên cạnh hiệu lực giảm đau, bất kỳ thuốc nào cũng có thể gây ra những tác động không mong muốn. Cần có sự tư vấn chuyên môn của bác sĩ điều trị hoặc hướng dẫn sử dụng của dược sĩ tại các nhà thuốc.