Phòng chống bệnh võng mạc đái đường

Bệnh võng mạc đái tháo đường (VM ĐTĐ) là nguyên nhân chính gây ra mù loà ở các nước phát triển và dần trở nên phổ biến ở các nước đang phát triển.

Bệnh VM ĐTĐ xảy ra trong 90% các trường hợp ĐTĐ tiến triển sau 10-15 năm, bất kể ĐTĐ phụ thuộc Insulin hay không. Trên thế giới có trên 285 triệu người mắc đái tháo đường (2010) ước tính lên 439 triệu người mắc bệnh (2030). Hàng năm có khoảng 1,8 triệu người mù do bệnh VM ĐTĐ, còn ở Việt Nam khoảng 4,5 triệu người mắc, trong đó có khoảng 20% những người mắc tiểu đường có biến chứng ở mắt với các mức độ khác nhau. Nếu không được phát hiện và điều trị sớm, những tổn thương của bệnh ở đáy mắt sẽ rất nặng nề như phù hoàng điểm, xuất huyết võng mạc, xuất huyết dịch kính, bong võng mạc, glocom tân mạch,…dẫn đến mù lòa.

Nguyên nhân gây ra bệnh VM ĐTĐ:

Đường máu tăng cao và kéo dài gây nên tổn thương các mạch máu của toàn bộ các cơ quan trong cơ thể, biểu hiện rõ nhất ở các vi mạch máu. Tại mắt, do tổn thương các mao mạch võng mạc, làm tăng tính thấm thành mạch, thoát huyết tương, lipoprotein (xuất tiết cứng) và các thành phần khác của huyết tương vào võng mạc gây phù nề. Rò mạch võng mạc mãn tính có thể dẫn đến mất thị lực vĩnh viễn do xuất tiết cứng hoặc biến đổi nang bởi phù hoàng điểm. Tổn thương mao mạch võng mạc dẫn đến tắc tiểu động mạch tận. Biểu hiện là những đốm xuất tiết bông mầu trắng do nhồi máu lớp sợi thần kinh của võng mạc. Mao mạch bị phá hủy gây tắc và làm thiếu máu võng mạc, khi đó cơ thể phản ứng bằng cách tiết ra các yếu tố kích thích sự phát triển các mạch máu mới (tân mạch) để nuôi dưỡng những vùng võng mạc này. Tuy nhiên những mạch máu này mỏng manh dễ vỡ gây ra các biến chứng xuất huyết dịch kính, xơ hóa gây co kéo bong võng mạc.

Võng mạc là bộ phận cảm thụ ánh sáng, trong đó hoàng điểm là trung tâm của võng mạc, nơi cho thị lực tinh tế nhất. Ảnh hưởng của bệnh đái tháo đường trên võng mạc làm cho võng mạc bị tổn thương nặng, ảnh hưởng trầm trọng tới chức năng thị giác.

Các giai đoạn của bệnh VM ĐTĐ.

Bệnh lý võng mạc nền

Đây là giai đoạn sớm của bệnh lý võng mạc do đái tháo đường với những tổn thương như phình mao mạch võng mạc, xuất huyết nhẹ, ứ đọng các chất tiết trong võng mạc, phù võng mạc.

Võng mạc bình thường Bệnh võng mạc đái tháo đường giai đoạn nền

Trái: Võng mạc bình thường - Phải: Bệnh võng mạc đái tháo đường giai đoạn nền

Bệnh lý giai đoạn này chưa tổn thương chưa vào vùng hoàng điểm thì chưa gây giảm thị lực. Tuy nhiên bệnh nhân có thể cảm thấy các bất thường về thị giác như nhìn thấy các điểm đen trước mắt, hoặc cảm giác về màu sắc thay đổi…Cần theo dõi và điều trị khi có tiến triển xấu, ảnh hưởng đến chức năng thị giác.

Bệnh lý hoàng điểm do đái tháo đường

Đây là nguyên nhân thường gặp nhất gây giảm thị lực ở bệnh nhân đái tháo đường, đặc biệt là thể bệnh không phụ thuộc insulin, từ 50 – 70 tuổi. Hoàng điểm (nơi tập trung thị lực cao nhất của mắt) bị phù, có khi tạo thành nang, hoặc kèm theo tổn thương thiếu máu nuôi dưỡng cục bộ.

Phù hoàng điểm với các xuất tiết cứng quanh hoàng điểm

Điều trị: Khi đã xuất hiện bệnh lý hoàng điểm với biểu hiện thị lực giảm sút nhiều, bệnh nhân cần được khám mắt và điều trị laser ngay để hoàng điểm được hồi phục sớm.

Bệnh lý võng mạc đái tháo đường tiền tăng sinh

Tổn thương ở võng mạc giai đoạn này gây nên bởi sự bất thường cung cấp máu cho võng mạc, dẫn đến các tổn thương thiếu máu cục bộ, xuất huyết, xuất tiết và phù võng mạc. Nếu các tổn thương này chưa xâm phạm đến vùng hoàng điểm thì bệnh nhân chưa nhận thấy giảm thị lực. Do vậy, mặc dù các tổn thương trên võng mạc đã khá nặng nề mà bệnh nhân vẫn chưa nhận biết thấy nên thường không đi khám và điều trị.

Vi phình mạch, xuất tiết, xuất huyết võng mạc

Tổn thương ở giai đoạn này nếu đe dọa chức năng thị giác, hoặc gây thiếu máu cục bộ nặng cần chụp đáy mắt huỳnh quang và laser quang đông các vùng tổn thương để phòng biến chứng.

Bệnh lý võng mạc đái tháo đường giai đoạn tăng sinh

Bệnh lý giai đoạn này gây ra bởi sự tăng sinh các tân mạch bất thường, gây xuất huyết tái diễn liên tục, gây tổ chức hóa và co kéo dịch kích võng mạc. Hậu quả là tổn thương nặng võng mạc, rách hoặc bong võng mạc dẫn đến mù lòa. Một hậu quả khác thường gặp là gây nên thể bệnh glôcôm tân mạch, đau nhức trường diễn, cực kỳ khó điều trị.

Bệnh võng mạc đái tháo đường tăng sinh

Bệnh nhân ở giai đoạn này cần được laser quang đông toàn bộ võng mạc cấp cứu. Diễn biến của giai đoạn này rất nhanh và nặng, đặc biệt khi bệnh đái tháo đường không được điều trị triệt để.

Khám mắt để phát hiện sớm và điều trị bệnh võng mạc đái tháo đường

Khám tầm soát: Tất cả bệnh nhân đái tháo đường nên được khám tầm soát để phát hiện sớm bệnh. Quy trình khám bao gồm thử thị lực, giãn đồng tử để soi đáy mắt có hệ thống trên máy sinh hiển vi. Tùy từng giai đoạn của bệnh và tổn thương của võng mạc mà bác sỹ sẽ cho chỉ định điều trị hoặc theo dõi định kỳ. Song song với nó, bệnh nhân cần được điều trị tích cực bệnh đái tháo đường, đưa lượng đường huyết trở về ngưỡng bình thường.

Khám bệnh võng mạc đái tháo đường

1. Khám tổng quát về mắt để đánh giá chức năng chung của mắt

2. Tra thuốc giãn đồng tử để khám đáy mắt

3. Chụp đáy mắt ảnh màu để nhận định các tổn thương giai đoạn sớm

4. Nếu đã xuất hiện các tổn thương chụp mạch huỳnh quang kỹ thuật số cho phép phát hiện các tổn thương phù, xuất huyết, thiếu máu, tân mạch bất thường rất chính xác. Chụp OCT cũng là một phương pháp cực kỳ hiện đại để đánh giá tình trạng phù, tân mạch và tổn thương của võng mạc trung tâm.

Điều trị bệnh võng mạc đái tháo đường

1. Laser quang đông võng mạc vói mục đích khu trú các vùng võng mạc bất thường, diệt các tân mạch và điều trị phù hoàng điểm, võng mạc.

Laser quang đông toàn bộ võng mạc

Các loại laser thông dụng hiện nay còn tồn tại những nhược điểm như khó kiểm soát được năng lượng laser dẫn đến tổn thương những vùng võng mạc không cần điều trị, gây sẹo hóa rộng, làm giảm thị lực chu biên, giảm cảm nhận màu sắc và thị lực ban đêm. Ngoài ra laser từng nốt đơn lẻ làm thời gian điều trị kéo dài cho bệnh nhân.

Laser chùm Pascal là một thiết bị laser quang đông võng mạc tiên tiến nhất hiện nay trên thế giới, khắc phục nhiều nhược điểm của các loại laser thông dụng hiện nay.

Thời gian tác dụng laser lên các mô của võng mạc rất ngắn, không gây bỏng rộng quanh vùng laser nên giúp kiểm soát tác dụng theo ý muốn, ít gây tổn hại võng mạc xung quanh vùng laser.

Điều trị vùng hoàng điểm an toàn

Laser thành chùm nhiều nốt, có nhiều chế độ phù hợp với hình thái giải phẫu của hoàng điểm và võng mạc nên rút ngắn thời gian điều trị, giảm thiểu số lần điều trị.

Không hoặc rất ít gây đau.

2. Tiêm thuốc nội nhãn điều trị tân mạch võng mạc và phù hoàng điểm (Avastin, Lucentis), được xem xét và chỉ định cho từng tình trạng cụ thể.

3. Phẫu thuật cắt địch kính và bong võng mạc điều trị các biến chứng muộn ở giai đoạn cuối

Phẫu thuật dịch kính võng mạc được chỉ định ở giai đoạn cuối cùng của bệnh, cắt sạch máu và tổ chức hóa trong buồng dịch kính, điều trị bong võng mạc. tuy nhiên, ở những giai đoạn cuối thường không mang lại kết quả tốt đối với chức năng thị giác. Bệnh thường gây mù lòa.

Phòng ngừa bệnh võng mạc ĐTĐ như thế nào?

1. Định kì khám mắt để phát hiện sớm tổ thương:

Người bệnh đái đường tup 1 đã chẩn đoán trên 5 năm và người đái đường tup 2 mới được chẩn đoán nên định kì kiểm tra ở Viện Mắt hay cơ sở có chuyên khoa mắt có uy tín 1 năm 2 lần. đồng thời kiểm soát tốt đường huyết, huyết áp, cholesterol máu.

Phụ nữ có thai định kì khám 2 tháng 1 lần.

2. Kiểm soát tốt đường huyết, giúp phòng ngừa biến chứng không chỉ ở mắt mà còn ở các cơ quan khác như tim, thận, não, mạch máu ngoại vi…Kiểm tra HbA1C.

3. Luôn giữ huyết áp, cholesterol máu ở mức cho phép.

4. Bỏ thuốc lá và tránh xa môi trường khói thuốc.

5. Đến khám ngay tại chuyên khoa mắt nếu bạn có một hay nhiều dấu hiệu sau: Nhìn mờ, nhìn đôi, thị lực suy giảm, đọc khó, mắt đỏ, đau mắt, ruồi bay.

Theo Khoa Mắt – Bệnh viện TƯQĐ 108