1. Hormon tăng trưởng (GH) là gì?

Hormone tăng trưởng GH là hormone tăng trưởng được sản xuất bởi thùy trước của tuyến yên, cần thiết cho sự tăng trưởng và phát triển ở trẻ nhỏ. Loại hormone này thường được giải phóng từng đợt vào máu suốt cả ngày, nhưng nhiều nhất vào ban đêm. Do đó, nếu chỉ đo lường nồng độ hormone tăng trưởng GH một lần duy nhất sẽ không có ý nghĩa về mặt lâm sàng.

2. Vai trò của hormone tăng trưởng GH

Hormone tăng trưởng (GH) giúp thúc đẩy sự phát triển của xương từ sơ sinh đến dậy thì, giúp điều hòa tốc độ sản sinh năng lượng từ thực phẩm, điều chỉnh việc sản xuất các tế bào hồng cầu, khối lượng cơ và có rất nhiều vai trò quan trọng như:

- Vai trò của hormone tăng trưởng (GH) với trẻ nhỏ: Trẻ nhỏ thiếu hụt hormone GH có thể do bẩm sinh hoặc do chấn thương não hoặc khối u. Trẻ thiếu hormone GH có thể còi cọc, thậm chí mắc bệnh lùn. Nếu trẻ giải phóng quá nhiều hormone GH lại khiến trẻ mắc phải hội chứng người khổng lồ.

- Vai trò của hormone tăng trưởng với người lớn: Giúp điều hòa mật độ xương, khối lượng cơ và chuyển hóa glucose và lipid. Điều này có thể ảnh hưởng đến chức năng tim và thận. Người lớn thiếu hụt hormone GH có thể bắt đầu từ khi thơ ấu hoặc xuất hiện ở tuổi trưởng thành do chấn thương vùng đầu hoặc có khối u não. Ngược lại, nếu thừa hormone GH có thể dẫn tới bệnh to đầu chi.

3. Xét nghiệm hormone tăng trưởng (GH) là gì?

Xét nghiệm hormone tăng trưởng GH là một loại xét nghiệm máu đặc thù để định lượng hormone GH có trong cơ thể, được sử dụng để chẩn đoán sự thiếu hụt hoặc dư thừa hormone tăng trưởng, có tác dụng đánh giá chức năng tuyến yên. Loại hormone này có vai trò quan trọng trong quá trình cơ thể chuyển hóa thức ăn thành năng lượng. Lượng GH trong máu thay đổi trong ngày, bị thay đổi bởi các hoạt động luyện tập, ngủ, trạng thái thần kinh, chế độ ăn uống,…

Xem thêm: Mối liên hệ giữa hormone tăng trưởng GH và bệnh to đầu chi

4. Ý nghĩa của việc xét nghiệm hormone tăng trưởng (GH)

- Xét nghiêm GH máu chủ yếu được sử dụng để xác định sự thiếu hụt GH và giúp đánh giá chức năng của tuyến yên, thường là theo dõi kết quả của các xét nghiệm hormone tuyến yên bất thường khác. Xét nghiệm GH cũng được sử dụng để phát hiện sự dư thừa GH, để giúp chẩn đoán và theo dõi điều trị chứng khổng lồ và bệnh to đầu chi.

- GH cần thiết cho sự tăng trưởng và phát triển bình thường ở trẻ em và giúp điều hòa sự trao đổi chất ở cả trẻ em và người lớn. Tuyến yên sản xuất và giải phóng GH vào máu từng đợt trong cả ngày. Vì GH được giải phóng vào máu từng đợt trong ngày nên việc đo GH máu một lần duy nhất thường không có ích lợi về mặt lâm sàng. Do đó, xét nghiệm kích thích hay kìm hãm sự giải phóng GH từ tuyến yên thường được thực hiện.

- Xét nghiệm kích thích GH giúp chẩn đoán thiếu hụt GH và suy tuyến yên. Để làm xét nghiệm kích thích GH, một mẫu máu được lấy vào lúc đói, nghĩa là sau 10-12 giờ nhịn ăn. Sau đó, dưới sự giám sát chặt chẽ về y tế, bệnh nhân được tiêm vào tĩnh mạch một chất thường kích thích sự giải phóng GH từ tuyến yên. Sau đó các mẫu máu được lấy theo những khoảng thời gian và mức độ GH được xét nghiệm trong mỗi để xem liệu tuyến yên có được kích thích để sản xuất các mức dự kiến ​​của GH hay không?

- Các chất kích thích GH thường được sử dụng nhất là arginine, các chất kích thích khác có thể là clonidine và glucagon. Vì tập thể dục thường gây ra sự tăng bài tiết GH nên những bài tập mạnh cũng có thể được sử dụng như là chất kích thích bài tiết GH.

- Xét nghiệm kìm hãm GH giúp chẩn đoán sự dư thừa GH. Để xét nghiệm kìm hãm GH, một mẫu máu được lấy vào lúc đói, nghĩa là sau 10-12 giờ nhịn ăn. Sau đó bệnh nhân được uống một dung dịch glucose chuẩn (thường là 100 gram glucose). Các mẫu máu được lấy theo những khoảng thời gian và mức độ GH được xét nghiệm trong mỗi mẫu để xem liệu tuyến yên bị ức chế bởi một liều glucose uống vào hay không?

- GH cũng kích thích sản xuất yếu tố tăng trưởng giống Insulin -1 (IGF-1). IGF-1 là một hormone làm trung gian cho các tác dụng của GH và giúp thúc đẩy sự tăng trưởng và phát triển xương và mô một cách bình thường . Tuy nhiên, khác với GH, mức độ của IGF-1 trong máu ổn định trong suốt cả ngày. Điều này làm cho IGF-1 là một chỉ số hữu ích của mức độ GH trung bình và xét nghiệm IGF-1 thường được sử dụng để giúp đánh giá sự thiếu hụt GH hoặc dư thừa GH.

- Xét nghiệm kìm hãm GH và IGF-1 cũng có thể được sử dụng để theo dõi điều trị của một khối u tuyến yên sản xuất GH. Nếu có một khối u, mức độ GH và IGF-1 có thể được đo sau khi loại bỏ khối u để xác định xem toàn bộ khối u đã được loại thành công hay không? Các xét nghiệm này có thể được chỉ đinh ở những khoảng thời gian trong nhiều năm sau đó để theo dõi sự sản xuất GH và để phát hiện sự tái phát của khối u.

- Các xét nghiệm máu khác có thể được sử dụng để đánh giá chức năng tuyến yên bao gồm prolactin, T4 tự do, TSH, cortisol, FSH, LH và testosterone. Những xét nghiệm này thường được thực hiện trước khi xét nghiệm GH để đảm bảo rằng chúng là bình thường và / hoặc đã được kiểm soát bằng thuốc trước khi xét nghiệm GH được thực hiện. Ví dụ, sự suy giáp (hypothryoidism) phải được điều trị trước khi xét nghiệm  sự thiếu hụt GH ở trẻ em; nếu không, có thể thấy một kết quả GH thấp giả.

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS Trịnh Ngọc Bình - Phó ban AloBacsi Cộng đồng