Ung thư dạ dày: Vì sao cần tầm soát ngay cả khi chưa có triệu chứng?

1. Những yếu tố nguy cơ làm gia tăng khả năng mắc ung thư dạ dày

Ung thư dạ dày hiện nay khá phổ biến và nguy hiểm. Vậy việc phòng ngừa ung thư dạ dày có thực sự khả thi hay không? Phòng ngừa ở đây là giúp chắc chắn không mắc bệnh, hay chủ yếu là phát hiện sớm để điều trị hiệu quả hơn, thưa bác sĩ?

PGS.TS.BS Võ Duy Long - Phó trưởng khoa Ngoại tiêu hóa, Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM trả lời:

Đến nay, y học vẫn chưa xác định được nguyên nhân duy nhất gây ung thư dạ dày. Tuy nhiên, chúng tôi đã ghi nhận nhiều yếu tố nguy cơ - tức là những yếu tố nếu tiếp xúc thường xuyên, kéo dài sẽ làm tăng khả năng mắc bệnh, chứ không đồng nghĩa với việc chắc chắn sẽ bị ung thư.

Các yếu tố nguy cơ quan trọng gồm: nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori kéo dài không được điều trị, tiếp xúc với môi trường độc hại, hóa chất, thói quen ăn nhiều thực phẩm muối mặn, lên men, hun khói, nướng, hút thuốc lá, uống rượu bia và yếu tố di truyền (gia đình có người thân ruột thịt mắc ung thư dạ dày hoặc các bệnh dạ dày mạn tính).

Việc điều trị triệt để H. Pylori và hạn chế các yếu tố nguy cơ này sẽ giúp giảm nguy cơ mắc ung thư dạ dày, dù không thể đảm bảo tuyệt đối.

Bên cạnh đó, phòng ngừa ung thư dạ dày gồm hai hướng:

- Phòng ngừa nguyên phát: giảm hoặc tránh tiếp xúc với yếu tố nguy cơ.

- Phòng ngừa thứ phát: tầm soát để phát hiện sớm và điều trị kịp thời.

2. Ung thư dạ dày ở giai đoạn sớm thường không có triệu chứng

Hiện nay có những khuyến cáo nào trong việc phòng ngừa ung thư dạ dày, thưa bác sĩ? Ví dụ như điều trị Helicobacter pylori, thay đổi chế độ ăn uống hay nội soi tầm soát định kỳ?

PGS.TS.BS Võ Duy Long trả lời:

Về phòng ngừa nguyên phát, chúng ta cần giảm tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ, đặc biệt là thói quen ăn uống. Những thực phẩm như đồ ngâm ủ lâu ngày, nhiều muối, hun khói hay nướng thì không nên ăn thường xuyên, kéo dài vì điều đó sẽ làm tăng nguy cơ.

Với vi khuẩn Helicobacter pylori, khi đã được chẩn đoán nhiễm, người bệnh cần điều trị dứt điểm theo đúng phác đồ, đúng liều lượng và thời gian, dưới sự tư vấn của bác sĩ chuyên khoa.

Về phòng ngừa thứ phát, nội soi dạ dày để tầm soát ung thư đóng vai trò rất quan trọng. Ở giai đoạn muộn, bệnh thường có triệu chứng rõ nên dễ chẩn đoán, nhưng hiệu quả điều trị không cao. 

Ngược lại, ở giai đoạn sớm, ung thư hầu như không có biểu hiện, chỉ có thể phát hiện qua tầm soát.

Khuyến cáo hiện nay cho rằng người từ 40 tuổi trở lên, hoặc người có yếu tố nguy cơ, nên nội soi dạ dày. Sau lần nội soi đầu tiên, tùy tình trạng niêm mạc và tổn thương, bác sĩ sẽ tư vấn thời gian nội soi lại phù hợp (có thể là 6 tháng, 1 năm, 2 năm, 3 năm hoặc lâu hơn).

3. Người trẻ có yếu tố nguy cơ nên chủ động nội soi dạ dày

Xin bác sĩ cho biết thực trạng ung thư dạ dày tại Việt Nam, đặc biệt tại Khoa Ngoại Tiêu hóa - Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM. Độ tuổi mắc bệnh hiện nay ra sao và liệu ung thư dạ dày có xu hướng trẻ hóa hay không? Những nhóm đối tượng nào cần đặc biệt lưu ý?

PGS.TS.BS Võ Duy Long trả lời:

Không chỉ ung thư dạ dày mà ung thư nói chung tại Việt Nam và trên thế giới đang có xu hướng trẻ hóa.

Trong thực tế, chúng tôi từng ghi nhận những ca ung thư dạ dày ở người rất trẻ, chỉ 18–19 tuổi.

Tại Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM, hơn 20% bệnh nhân ung thư dạ dày là người dưới 40 tuổi, đây là con số đáng báo động. 

Vì vậy, dù mốc tầm soát chung là sau 40 tuổi, nhưng người trẻ có yếu tố nguy cơ như tiền sử gia đình, ăn uống không lành mạnh, bệnh dạ dày mạn tính… vẫn nên chủ động nội soi ít nhất một lần.

4. Các phương pháp giúp phát hiện sớm ung thư dạ dày

Hiện nay, các kỹ thuật tầm soát hiện đại đóng vai trò như thế nào trong việc phát hiện sớm ung thư dạ dày? Xin bác sĩ chia sẻ những phương pháp giúp người dân có thể chủ động phát hiện bệnh sớm?

PGS.TS.BS Võ Duy Long trả lời:

Trong thực hành lâm sàng, nội soi dạ dày vẫn là phương tiện đầu tay và hiệu quả nhất để tầm soát ung thư dạ dày, vì cho phép quan sát trực tiếp niêm mạc dạ dày và phát hiện tổn thương ngay từ giai đoạn rất sớm.

Nội soi hiện nay khá nhẹ nhàng và nếu cần người bệnh có thể được nội soi gây mê, giúp giảm hoàn toàn cảm giác khó chịu. Chi phí cũng không quá cao so với lợi ích mang lại, vì sức khỏe vẫn là ưu tiên hàng đầu.

Bên cạnh nội soi thông thường, hiện nay còn có các kỹ thuật nội soi hiện đại như: nội soi phóng đại, giúp phát hiện những tổn thương rất nhỏ chỉ 1–2 mm; nội soi nhuộm màu, sử dụng các chất nhuộm đặc biệt để làm nổi bật vùng niêm mạc nghi ngờ, từ đó sinh thiết chính xác hơn.

Ngoài ra, các xét nghiệm máu hay kỹ thuật sinh học phân tử như sinh thiết lỏng, tìm các mảnh ADN bất thường trong máu, có thể hỗ trợ sàng lọc. Tuy nhiên, giá trị chẩn đoán của các phương pháp này hiện vẫn còn hạn chế. Khi có nghi ngờ từ xét nghiệm máu, người bệnh vẫn cần được nội soi dạ dày để xác định chính xác.

Vì vậy, cho đến nay, nội soi dạ dày vẫn là phương tiện tầm soát hiệu quả và đáng tin cậy nhất để phát hiện sớm ung thư dạ dày.

5. Nhiễm Helicobacter pylori không đồng nghĩa với ung thư dạ dày

Xin bác sĩ giải thích rõ hơn vì sao điều trị vi khuẩn Helicobacter pylori được xem là yếu tố then chốt trong phòng ngừa ung thư dạ dày? Và sau khi đã điều trị thành công thì người bệnh có được xem là an toàn tuyệt đối hay vẫn cần tiếp tục theo dõi, thưa bác sĩ?

PGS.TS.BS Võ Duy Long trả lời:

Rất nhiều người khi mới được chẩn đoán nhiễm Helicobacter pylori thì lo lắng và nghĩ ngay rằng mình đã bị ung thư dạ dày. Tuy nhiên, tôi khẳng định rằng nhiễm H. pylori không đồng nghĩa với ung thư dạ dày.

Thực tế, chỉ một tỷ lệ rất nhỏ người nhiễm H. pylori tiến triển thành ung thư, ước tính khoảng 1/1.000. Ngược lại, không phải người không nhiễm H. pylori thì chắc chắn không bị ung thư dạ dày. Điều đó cho thấy H. pylori là yếu tố nguy cơ quan trọng, nhưng không phải là nguyên nhân duy nhất.

Tuy nhiên, nếu một người nhiễm H. pylori kéo dài mà không được điều trị, vi khuẩn này có thể gây viêm dạ dày mạn tính. Tình trạng viêm kéo dài theo thời gian có thể dẫn đến teo niêm mạc, dị sản, loạn sản và cuối cùng là ung thư dạ dày. Vì vậy, H. pylori được xem là yếu tố nguy cơ cao cần được kiểm soát.

Chúng tôi khuyến cáo rằng người nhiễm H. pylori, đặc biệt là người có triệu chứng, nên được điều trị triệt để. Tuy nhiên, điều trị H. pylori không hề đơn giản. 

Hiện nay, tình trạng kháng kháng sinh khá phổ biến, vì vậy người bệnh tuyệt đối không nên tự ý mua thuốc, cũng không nên dùng lại toa thuốc của người khác.

Việc điều trị cần được bác sĩ chỉ định đúng phác đồ, đúng liều lượng và đủ thời gian, phù hợp với từng người bệnh cụ thể. Sau khi điều trị thành công, nguy cơ ung thư dạ dày sẽ giảm, nhưng không có nghĩa là an toàn tuyệt đối.

Nguyên nhân gây ung thư dạ dày không chỉ có H. pylori. Do đó, sau điều trị, người bệnh vẫn cần được bác sĩ tư vấn và theo dõi định kỳ, không nên chủ quan nghĩ rằng đã điều trị xong là không cần tái khám nữa.

6. Tầm soát ung thư dạ dày ngay cả khi chưa có triệu chứng

Với những người có các triệu chứng như đầy bụng, ợ hơi kéo dài, hoặc có tiền sử gia đình từng mắc ung thư dạ dày, khi nào cần nội soi sớm?

Xin bác sĩ cho biết những dấu hiệu cảnh báo quan trọng để không bỏ lỡ giai đoạn sớm của bệnh. Đồng thời, với những người đã có tổn thương tiền ung thư như viêm teo dạ dày hay dị sản ruột, việc theo dõi định kỳ nên được thực hiện như thế nào?

PGS.TS.BS Võ Duy Long trả lời:

Ung thư dạ dày ở giai đoạn sớm hầu như không có triệu chứng, người bệnh vẫn ăn uống và sinh hoạt bình thường. Chính vì vậy, nếu chờ đến khi có triệu chứng rõ ràng thì đa số đã ở giai đoạn muộn.

Khi người bệnh xuất hiện các triệu chứng như đau bụng kéo dài, đầy hơi, ăn không tiêu, nôn ói, nôn ra máu hoặc đi tiêu phân đen thì thường bệnh đã tiến triển. Do đó, triệu chứng không phải là yếu tố quyết định để đi nội soi sớm, mà yếu tố quan trọng là tầm soát khi chưa có triệu chứng.

Những người có yếu tố nguy cơ như tiền sử gia đình có người mắc ung thư dạ dày, nhiễm H. pylori, hoặc đã có tổn thương dạ dày từ trước nên chủ động đi nội soi sớm tại các cơ sở y tế chuyên khoa.

Sau khi nội soi, tùy theo kết quả và loại tổn thương (loét dạ dày, viêm teo, dị sản ruột, loạn sản…), bác sĩ sẽ sinh thiết và tư vấn thời gian nội soi lại phù hợp, có thể là sau 6 tháng, 1 năm, 2 năm hoặc lâu hơn.

Đặc biệt, với các tổn thương tiền ung thư như loạn sản, nếu được phát hiện sớm, người bệnh có thể điều trị ngay bằng các phương pháp can thiệp qua nội soi, không cần phẫu thuật cắt dạ dày, giúp điều trị triệt để và nhẹ nhàng hơn rất nhiều.

Vì vậy, chúng tôi khuyến cáo không nên đợi đến khi có triệu chứng rõ ràng mới đi khám, vì như vậy rất dễ bỏ lỡ giai đoạn sớm, giai đoạn mà việc điều trị có thể đạt hiệu quả gần như hoàn toàn.

7. Thông điệp phòng ngừa ung thư dạ dày

Xin bác sĩ gửi đến quý khán giả một số thông điệp quan trọng để chủ động phòng ngừa và phát hiện sớm ung thư dạ dày trong bối cảnh căn bệnh này đang ngày càng gia tăng và có xu hướng trẻ hóa. 

PGS.TS.BS Võ Duy Long trả lời: 

Tôi xin tóm gọn một số thông điệp quan trọng như sau:

- Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ ung thư dạ dày khá cao, vì vậy việc tầm soát sớm bằng nội soi dạ dày là rất cần thiết, đặc biệt ở những người có yếu tố nguy cơ.

- Trong sinh hoạt và ăn uống, cần hạn chế các yếu tố nguy cơ như hút thuốc lá, uống rượu bia, tiếp xúc với môi trường độc hại, không nên ăn thường xuyên các thực phẩm muối mặn, lên men, hun khói hay nướng. 

- Nếu trong gia đình có người thân mắc ung thư dạ dày hoặc các bệnh lý dạ dày mạn tính, việc tầm soát sớm càng trở nên quan trọng, vì phát hiện sớm sẽ giúp tăng khả năng điều trị triệt để.

- Không nên quá lo lắng hay căng thẳng nhưng cũng không được chủ quan. Hãy chủ động đến các cơ sở y tế uy tín để được bác sĩ tư vấn, tầm soát và theo dõi định kỳ. Sự phối hợp chặt chẽ giữa người bệnh và nhân viên y tế sẽ giúp phát hiện sớm ung thư dạ dày và điều trị hiệu quả nhất nếu không may mắc bệnh.