1. Suy tuyến yên là bệnh gì?

Tuyến yên nằm dưới não, nơi tổng hợp nhiều hormone quan trọng nhằm kích thích, điều hòa hoạt động của các tuyến trong cơ thể như tuyến thượng thận, tuyến giáp hay cơ quan sinh dục sản xuất hormone khác. Suy tuyến yên là tình trạng cơ quan này hoạt động yếu đi, khiến hormone tuyến yên sản xuất không đủ đáp ứng nhu cầu cần thiết của cơ thể.

Suy tuyến yên là bệnh lý khá hiếm gặp, do đó ít người biết đến căn bệnh này cũng như hiểu rõ về triệu chứng, nguyên nhân và tiến triển bệnh. Một vấn đề nữa khiến việc phát hiện sớm và điều trị suy suy tuyến yên gặp khó khăn do căn bệnh này thường tiến triển âm thầm, từ từ. Khi suy tuyến yên ở mức độ nào đó, ảnh hưởng đến các tuyến mới rõ ràng và triệu chứng lúc này mới xuất hiện nhiều.

2. Nguyên nhân gây suy tuyến yên là gì?

Bệnh lý suy tuyến yên có các nguyên nhân gây ra như:

- Bệnh lý nhiễm khuẩn: Viêm não, viêm màng não do vi khuẩn, bệnh giang mai, nấm, lao,…

- Hoại tử tuyến yên sau sinh: Có thể do chảy máu quá mức, rối loạn tuần hoàn, nhiễm khuẩn nặng, sốc,… trong thời gian sinh và sau sinh có thể gây hoại tử tuyến yên. Tình trạng hoại tử này sẽ gây chết tế bào tuyến yên vĩnh viễn, từ đó làm suy giảm hoạt động của cơ quan này.

- Nghẽn mạch máu hoặc giảm cung cấp oxy: Chấn thương sọ não ở vùng liên quan hoặc ảnh hưởng lưu thông máu, chảy máu não, bệnh lý khác như viêm động mạch thái dương, nghẽn mạch trong xoang, phồng động mạch cảnh,… cũng có thể dẫn đến suy tuyến yên.

- Nhồi máu trong tuyến yên, tình trạng này khá hiếm gặp, chủ yếu ở bệnh nhân bị thoái hóa mạch máu hoặc tiểu đường.

- Những yếu tố nguy cơ cao dẫn đến suy tuyến yên được xác định bao gồm: xạ trị vùng dưới đồi tuyến yên hoặc phẫu thuật tuyến yên, tiền sử chấn thương nền sọ, nhiễm trùng não, não úng thủy, đột quỵ, dị dạng mạch máu não,…

Bất cứ ai cũng có nguy cơ bị suy tuyến yên và sức khỏe cơ thể bị đe dọa do thiếu hụt hormone của cơ quan này sản xuất. Do đó, hiểu biết về bệnh là cần thiết để chủ động phòng ngừa và phát hiện sớm.

Xem thêm: Bệnh suy tuyến yên và những điều cần biết

3. Triệu chứng bệnh suy tuyến yên

Đặc điểm bệnh suy tuyến yên tiến triển khá âm thầm, triệu chứng mờ nhạt và dễ nhầm lẫn. Hầu hết bệnh nhân không xuất hiện triệu chứng hoặc triệu chứng không rõ ràng trong giai đoạn sớm và phát triển, chỉ đến khi suy tuyến yên ở mức độ nghiêm trọng, ảnh hưởng đến các cơ quan mới thấy rõ. 

Tùy vào mức độ suy tuyến yên cũng như cơ quan bị ảnh hưởng mà người bệnh sẽ có triệu chứng khác nhau, thường gặp như:

- Triệu chứng do giảm chuyển hóa: Suy tuyến yên làm giảm hormone kích thích tuyến giáp - tuyến sản sinh ra hormone chính tham gia vào quá trình chuyển hóa trong cơ thể. Vì thế, bệnh nhân suy tuyến yên có thể có triệu chứng giảm chuyển hóa như: táo bón, cơ thể yếu, hay mệt mỏi, thường xuyên bị đầy hơi, tăng cân,…

- Triệu chứng ở tinh hoàn: Triệu chứng suy tuyến yên ở cơ quan sinh sản khá thường gặp, rối loạn chức năng tinh hoàn do thiếu hụt hormone điều hòa từ tuyến yên sẽ gây các vấn đề về sản xuất và chất lượng tinh trùng, khả năng cương dương,…

- Triệu chứng ở buồng trứng: Buồng trứng là nơi sản xuất, nuôi dưỡng và tích trữ trứng đảm bảo cho chức năng sinh sản của nữ giới. Bệnh suy tuyến yên sẽ làm giảm hoạt động của buồng trứng, giảm hormone sinh dục và từ đó gây ra các triệu chứng như: khô âm đạo, rối loạn chu kỳ kinh nguyệt, đau khi giao hợp, giảm ham muốn tình dục,…

- Triệu chứng ở tuyến thượng thận: Hormone tuyến yên sản xuất có vai trò điều hòa hoạt động của tuyến thượng thận, vì thế suy tuyến yên cũng gây triệu chứng cho tuyến thượng thận này. Cụ thể, bệnh nhân có những triệu chứng như: chóng mặt khi đứng, yếu người, cảm thấy mệt mỏi, đau vùng eo, dạ dày,…

Ở trẻ nhỏ, suy tuyến yên ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển toàn diện của cơ thể cũng như hoạt động của nhiều cơ quan liên quan. Triệu chứng bệnh và biến chứng cũng thường nặng nề hơn so với người lớn nên phát hiện bệnh sớm để điều trị và vô cùng quan trọng. Cụ thể, trẻ nhỏ bị suy tuyến yên sẽ gặp các triệu chứng sau:

- Vàng da, vàng mắt ở trẻ sơ sinh.

- Đường huyết thấp.

- Dương vật nhỏ ở trẻ sơ sinh nam, đến tuổi dậy thì suy tuyến yên sẽ làm giảm phát triển kích thước dương vật.

- Chán ăn, sụt cân.

- Chậm đến tuổi dậy thì hoặc không đến.

- Thường xuyên bị đau đầu dữ dội, giảm thị lực hoặc mắt nhìn đôi.

- Mặt sưng do tích nước.

- Nhạy cảm với nhiệt độ lạnh.

- Người thấp.

Triệu chứng suy tuyến yên xuất hiện cho thấy sự thiếu hụt hormone nghiêm trọng, lúc này cần sớm đến cơ sở y tế để khám và điều trị.

4. Hậu quả của suy giảm chức năng tuyến yên

Và khi bị suy giảm chức năng tuyến yên đồng nghĩa với việc sản xuất các hormone tại tuyến yên không còn bình thường. Cụ thể là các hormone tuyến yên có tác dụng kích thích sự hoạt động các tuyến khác trong cơ thể gây nên hậu quả nặng nề như:

- Thiếu hormone hướng sinh dục: Gồm LH và FSH, có tác dụng kích thích tinh hoàn ở nam và buồng trứng ở nữ, ảnh hưởng đến sự sinh sản.

- Thiếu hormone kích thích tuyến giáp (TSH), gâysuy giáp.

- Thiếu hormone hướng vỏ thượng thận (corticotropin, ACTH...).

- Thiếu hormone tăng trưởng (GH): Tình trạng này nếu xảy ra trước tuổi dậy thì sẽ gây chậm tăng trưởng. Người trưởng thành cũng bị ảnh hưởng.

Tình trạng suy giảm chức năng tuyến yên thường diễn ra từ từ và càng trở nên trầm trọng nếu không được điều trị kịp thời. Người bệnh sẽ có các triệu chứng không đặc hiệu, khó nhận biết như mệt mỏi, lạnh, yếu cơ, ăn không ngon, sụt cân, đau bụng, huyết áp thấp, nhức đầu, rối loạn thị giác.

Suy giảm chức năng tuyến yên ảnh hưởng đến toàn bộ hệ nội tiết trong cơ thể. Cụ thể hơn đối với phụ nữ bị suy giảm chức năng tuyến yên thường có dấu hiệu mãn kinh sớm, bốc hỏa, khô âm đạo và đau khi giao hợp. Ở nam giới thường bị rối loạn tình dục và giảm hệ lông ở cả hai giới.

Trong nhiều trường hợp người bệnh bị suy giảm chức năng tuyến yên sẽ dẫn đến thiếu hormone kích thích tuyến giáp có dấu hiệu không chịu được lạnh, mệt mỏi, mập, táo bón, xanh xao, da khô và dày. Nếu thiếu hormone kích thích vỏ thượng thận bệnh nhân thấy mệt mỏi, yếu cơ, sụt cân, huyết áp thấp, buồn nôn, da xanh, giảm lông ở nữ. Đối với trẻ thiếu hụt hormone tăng trưởng sẽ bị lùn, chậm phát triển, béo phì, da nhăn nheo. Có thể để ý người bệnh có thêm các dấu hiệu như da khô, xanh xao, thô ráp, xuất hiện nếp nhăn nhỏ không liên quan đến biểu hiện cảm xúc.

Xem thêm: Tìm hiểu về các biến chứng mạch máu lớn của bệnh tiểu đường

5. Có những phương pháp điều trị suy tuyến yên nào?

Điều trị suy tuyến yên còn dựa trên nguyên nhân gây bệnh, để xác định điều này bác sĩ sẽ thăm hỏi bệnh sử, khám lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng. Xét nghiệm máu và nước tiểu giúp định lượng các hormone tuyến yên sản xuất, từ đó chẩn đoán bệnh.

Để điều trị suy giảm chức năng tuyến yên, người bệnh cần tuân thủ chỉ định dùng thuốc của bác sĩ. Đối với bệnh nhân thiếu hormone sinh dục, bác sĩ sẽ cho dùng oestrogen (nữ) hoặc testosterone (nam) ở liều thấp nhất có thể đem lại hiệu quả. Bệnh nhân bị suy tuyến yên do bệnh lý của vùng dưới đồi cũng có thể điều trị thành công bằng hormone GnRH giúp phục hồi khả năng sinh dục và sinh sản cho cả nam và nữ.

Trong khi bệnh nhân bị thiếu hormone tuyến giáp do suy chức năng tuyến yên sẽ được chỉ định làm xét nghiệm chức năng tuyến thượng thận và điều trị bằng steroid trước khi dùng hormone tuyến giáp thay thế. Người bị thiếu hormone vỏ thượng thận sẽ được dùng hydrocortisone hay cortisone.

Việc điều trị suy giảm chức năng tuyến yên, người bệnh nên xác định phải điều trị suốt đời, liên tục và được theo dõi điều trị chặt chẽ. Việc sử dụng thuốc điều trị cần được tuân thủ nghiêm khắc như không tự ý ngưng thuốc, không tự ý dùng thuốc, khám, tái khám theo dặn dò của bác sĩ và khi có dấu hiệu sốt, buồn nôn, nôn mửa, yếu, hoa mắt cần báo ngay cho bác sĩ điều trị.

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS Trịnh Ngọc Bình - Phó ban AloBacsi Cộng đồng