Sắp xếp nhà cửa, chọn vật dụng an toàn, dùng máy lọc không khí: Check-list giảm ô nhiễm không khí cho mẹ bầu

1. Không khí trong nhà có thực sự sạch như chúng ta vẫn nghĩ?

Nhiều người thường chỉ lo lắng về ô nhiễm không khí ngoài trời, trong khi không khí trong nhà - nơi mẹ bầu ở suốt 90% thời gian - lại bị bỏ qua. BS có thể chia sẻ vì sao không khí trong nhà lại tiềm ẩn nhiều rủi ro hơn cho chúng ta ạ?

BS.CK2 Nguyễn Thị Anh Phương - Trưởng khoa Sản bệnh, Bệnh viện Hùng Vương (TPHCM) trả lời: Hít thở là một nhu cầu cơ bản, và ngay từ khi mới sinh ra, con người đã bắt đầu hít thở không khí xung quanh. Nhiều người nghĩ rằng ra đường mới là nơi ô nhiễm do khói bụi, xe cộ, còn khi trở về nhà là trở lại tổ ấm trong lành, an toàn.

Tuy nhiên, theo Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA), không khí trong nhà có thể ô nhiễm gấp 2-5 lần so với ngoài trời. Lý do là môi trường kín, ít thông thoáng khiến các chất độc hại, vi sinh vật và bụi mịn tích tụ lại theo thời gian.

Đối với phụ nữ, mang thai là giai đoạn mà cơ thể cực kỳ nhạy cảm, những yếu tố tưởng chừng vô hại trong nhà cũng có thể trở thành nguồn gây hại tiềm ẩn. Cụ thể, các tấm thảm, rèm cửa có thể tích tụ bụi và mạt nhà; đồ nội thất mới, sơn, keo dán phát tán hóa chất bay hơi; khói bếp, khói thuốc lá, hoặc hương liệu tẩy rửa, xịt phòng đều ảnh hưởng đến đường hô hấp; không gian ẩm thấp dễ phát sinh nấm mốc và mạt bụi, đặc biệt trong mùa mưa.

2. Thay đổi sinh lý khiến mẹ bầu nhạy cảm hơn với ô nhiễm không khí

Đối với mẹ bầu, những thay đổi trong thai kỳ có khiến người phụ nữ trở nên nhạy cảm hơn với các yếu tố ô nhiễm không khí? Và nếu có, điều này ảnh hưởng thế nào đến hệ hô hấp và miễn dịch của mẹ bầu ạ?

BS.CK2 Nguyễn Thị Anh Phương trả lời: Khi mang thai, người phụ nữ trải qua rất nhiều thay đổi sinh lý, trong đó có nội tiết tố và hệ tuần hoàn - hô hấp - miễn dịch.

Ngay từ những tuần đầu thai kỳ, nội tiết tố progesterone tăng cao để hỗ trợ cho sự phát triển của thai. Khi thai lớn dần, mọi nhu cầu dinh dưỡng và oxy của thai nhi đều phụ thuộc hoàn toàn vào người mẹ, nên cung lượng tim và thông khí phổi của mẹ đều phải tăng lên, tức là mẹ phải hít thở sâu và nhanh hơn bình thường.

Tử cung phát triển sẽ đẩy cơ hoành lên cao, chèn ép khoang ngực, khiến mẹ bầu phải thở gấp và sâu hơn để đáp ứng nhu cầu oxy cho cả hai. Nếu nguồn không khí bị ô nhiễm, người mẹ vô tình hít sâu hơn các tác nhân gây hại như bụi mịn, khí độc hoặc vi sinh vật, khiến chúng xâm nhập vào phổi rồi vào máu, và có thể truyền qua thai nhi qua bánh nhau, dây rốn.

Bên cạnh đó, hệ miễn dịch của mẹ bầu cũng thay đổi đáng kể. Cơ thể phải “thích nghi” để không đào thải thai nhi - một phần tế bào lạ, nên miễn dịch tổng thể bị suy yếu, khiến mẹ dễ nhạy cảm với mùi, dễ buồn nôn, chóng mặt, và dễ nhiễm khuẩn hơn người bình thường.

3. Không khí ô nhiễm ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi

Với thai nhi, việc mẹ hít phải không khí ô nhiễm trong thời gian dài có thể gây ra những ảnh hưởng gì đến sự phát triển não bộ, hệ hô hấp và cân nặng sơ sinh? Có những nghiên cứu nào đã ghi nhận điều này, thưa BS?

BS.CK2 Nguyễn Thị Anh Phương trả lời: Tác hại của không khí ô nhiễm đối với thai nhi bắt đầu từ trong bụng mẹ, kéo dài đến giai đoạn sơ sinh và cả sự phát triển về sau của trẻ.

Thứ nhất, khi còn trong bụng mẹ, nếu người mẹ hít phải bụi mịn, khí độc hoặc hóa chất bay hơi trong thời gian dài, các tác nhân này có thể xâm nhập vào máu mẹ, đi qua bánh nhau và dây rốn đến thai nhi. Điều này ảnh hưởng đến tốc độ phát triển của bé, khiến thai có nguy cơ chậm tăng trưởng trong tử cung (thai suy dinh dưỡng), sức khỏe yếu, dễ sinh non hoặc thậm chí thai lưu.

Thứ hai, khi em bé chào đời, hệ hô hấp non nớt của trẻ có thể bị ảnh hưởng do phổi phải “tiếp xúc sớm” với những yếu tố gây kích ứng. Trẻ dễ mắc các bệnh lý đường hô hấp, hen suyễn, hoặc dị ứng, viêm đường hô hấp tái phát.

Thứ ba, về lâu dài, các nghiên cứu cho thấy phơi nhiễm không khí ô nhiễm khi còn trong bụng mẹ có thể ảnh hưởng đến phát triển não bộ, dẫn đến chu vi vòng đầu nhỏ, rối loạn phát triển tâm lý - vận động, thậm chí tăng nguy cơ tăng động giảm chú ý (ADHD) hoặc các vấn đề tâm lý khác khi trẻ lớn.

4. Ba nhóm tác nhân “ẩn mình” gây ô nhiễm không khí trong nhà

Những nguồn gây ô nhiễm không khí trong nhà thường đến từ đâu, thưa BS? Trong đó, đâu là những tác nhân “ẩn mình” mà nhiều gia đình, nhất là nhà có mẹ bầu thường bỏ sót ạ?

BS.CK2 Nguyễn Thị Anh Phương trả lời: Nguồn ô nhiễm không khí trong nhà có thể chia thành ba nhóm chính, trong đó có nhiều tác nhân “ẩn mình” mà các gia đình, đặc biệt là nhà có mẹ bầu thường không để ý:

1. Nhóm các chất hóa học: Bao gồm formaldehyde, các hợp chất hữu cơ bay hơi (VOC), và các khí độc như CO, NO₂. Những chất này thường phát sinh từ việc đốt ga, than, vật liệu xây dựng, sơn, keo dán, hoặc khí thải từ xe cộ để trong nhà. Chúng là những “kẻ vô hình” nhưng có thể ảnh hưởng trực tiếp đến hệ hô hấp và thần kinh của mẹ bầu.

2. Nhóm các tác nhân sinh học: Đây là nguồn ô nhiễm phổ biến nhất trong mùa mưa hoặc nhà kín, ẩm thấp. Gồm có nấm mốc, mạt bụi trên rèm cửa, chăn ga, thảm trải sàn, phấn hoa, vi khuẩn, virus từ người xung quanh và lông thú cưng (chó, mèo). Đặc biệt, các hạt nhỏ li ti từ lông hoặc tế bào chết của thú cưng có thể lơ lửng trong không khí, gây kích ứng hô hấp cho mẹ bầu và ảnh hưởng đến thai nhi.

3. Nhóm các loại bụi: Các hạt bụi siêu mịn (PM2.5, PM1.0) là mối nguy lớn nhất. Bụi lớn có thể bị cản lại bởi lông mũi hoặc chất nhầy hô hấp, nhưng bụi siêu nhỏ có thể đi sâu vào phổi, thấm qua mao mạch phế nang, đi vào máu mẹ và qua bánh nhau - dây rốn đến thai nhi.

Những hạt bụi này có thể làm chậm phát triển thai nhi, giảm cân nặng khi sinh, tăng nguy cơ sinh non, thai lưu, và về lâu dài còn ảnh hưởng đến phát triển tâm thần - vận động của trẻ.

5. Giải pháp giúp mẹ bầu hít thở không khí trong lành hơn ngay trong nhà

Để giảm thiểu ô nhiễm không khí trong nhà, đặc biệt với gia đình có mẹ bầu, nhờ BS chia sẻ một số giải pháp thực tiễn nhất về cách sắp xếp không gian sống, lựa chọn vật dụng an toàn... ạ?

BS.CK2 Nguyễn Thị Anh Phương trả lời: Để giảm thiểu ô nhiễm không khí trong nhà, đặc biệt với gia đình có mẹ bầu, cần lưu ý từ cách sắp xếp không gian sống đến việc lựa chọn vật dụng và thói quen sinh hoạt hằng ngày.

Tăng cường thông khí tự nhiên là là điều kiện tiên quyết. Không khí đối lưu giúp giảm tích tụ các chất độc hại, hơi ẩm, nấm mốc. Nên mở cửa sổ, quạt thông gió thường xuyên, nhất là ở khu vực bếp và phòng ngủ.

Bên cạnh đó, cần có kế hoạch vệ sinh định kỳ để loại bỏ bụi, lông thú cưng, mạt bụi, nấm mốc. Khi dọn dẹp, nên tối giản đồ đạc. Càng ít vật dụng, việc lau dọn càng hiệu quả và không tạo nơi trú ẩn cho bụi bẩn.

Không nên lạm dụng các dung dịch lau chùi hoặc xịt phòng có mùi thơm hóa học. Nên ưu tiên sản phẩm thân thiện với môi trường, không chứa formaldehyde hay hợp chất hữu cơ bay hơi (VOC), vì những chất này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của mẹ và thai nhi.

Khi nấu ăn, nên bật hút mùi, mở cửa thông gió, hoặc thiết kế khoảng cách giữa bếp và không gian nghỉ ngơi để hạn chế khí thải, khói dầu mỡ tích tụ.

Khói thuốc là nguồn ô nhiễm nguy hiểm nhất trong nhà. Dù không hút trực tiếp, người trong gia đình vẫn có thể bị ảnh hưởng qua “hút thuốc thụ động cấp độ ba”, tức là hít phải khói thuốc bám trên rèm, tường, quần áo.

Ngoài ra, sử dụng hệ thống lọc không khí cũng là một giải pháp có thể cải thiện môi trường không khí trong nhà.

6. Trồng cây, dùng tinh dầu... có thật sự cải thiện không gian sống cho mẹ bầu?

Trong hành trình cải thiện chất lượng không khí tại nhà, nhiều người lựa chọn trồng cây xanh, dùng tinh dầu hay than hoạt tính… Những giải pháp này thực sự mang lại hiệu quả như thế nào, đặc biệt trong gia đình có mẹ bầu? Và việc tiếp xúc thường xuyên với các mùi thơm có cần lưu ý gì không, thưa BS?

BS.CK2 Nguyễn Thị Anh Phương trả lời: Cây xanh là nguồn cung cấp oxy và lọc CO2. Tuy nhiên, cần lựa chọn loại cây phù hợp để trồng trong nhà và đảm bảo cây đó không phải là nguồn bệnh hoặc tạo ra vi khuẩn phát tán ra bên ngoài.

Hương thơm giúp thư giãn, giảm căng thẳng, nhưng điều quan trọng là phải kiểm tra nguồn gốc. Nếu nguồn gốc từ organic hoặc thiên nhiên thì sẽ an toàn. Tuy nhiên, nếu nến thơm, xịt phòng có nguồn gốc từ hóa chất, thì đó sẽ là tác nhân gây hại thêm.

Trân trọng cảm ơn BS.CK2 Nguyễn Thị Anh Phương và LG Việt Nam đồng hành cùng AloBacsi trong chương trình này.