Rửa mũi, xông mũi họng bằng tinh dầu, thảo dược thực hiện thế nào, cần lưu ý gì?

Phần 1: Súc họng, súc miệng sao cho đúng cách, nên làm bao nhiêu lần một ngày?

Phần 2: Rửa mũi, xông mũi họng bằng tinh dầu, thảo dược thực hiện thế nào, cần lưu ý gì?

4. Rửa mũi đúng cách, cần lưu ý những gì?

Trước đó, bác sĩ đã hướng dẫn cụ thể về cách vệ sinh vùng họng miệng. Vậy còn với mũi thì nên rửa thế nào là đúng cách ạ?

TS.BS Nguyễn Nam Hà trả lời: Ngày nay, với kiến thức y tế của người dân được nâng cao, nhiều người bắt đầu quan tâm tìm hiểu về chăm sóc mũi.

Tuy nhiên, không phải ai cũng ý thức được lợi ích của việc chăm sóc mũi. Nhiều người chưa có kiến thức về sử dụng dung dịch gì, cũng như chưa biết dùng dụng cụ gì phù hợp, trong khi các trang mạng xã hội cung cấp nhiều thông tin, thậm chí rất khác nhau. Mong rằng qua mùa đại dịch COVID-19 này, mọi người sẽ có thói quen chăm sóc mũi hiệu quả.

Từ “rửa mũi” làm mọi người hiểu là đưa lượng nước lớn vào rửa hốc mũi. Rửa mũi phải do thầy thuốc Tai-Mũi-Họng chỉ định khi có viêm xoang hoặc sau phẫu thuật xoang. Nên dùng từ “xịt mũi” hoặc “xịt mũi phun sương” vì xịt mũi phun sương là biện pháp sử dụng hàng ngày, được chứng minh có lợi ích trong chăm sóc mũi hàng ngày và an toàn cho mũi xoang.

TS.BS Nguyễn Nam Hà - BCH Liên chi hội Tai Mũi Họng Nhi TPHCM, Trưởng đơn vị Tai-Mũi-Họng Phòng khám Đa khoa Trường ĐH Y khoa Phạm Ngọc Thạch

Thứ nhất, cần nhận thấy lợi ích của việc xịt mũi.

Nhiều nghiên cứu trong y văn thế giới đã cho thấy lợi ích của việc xịt mũi hàng ngày, đó là phòng ngừa, hỗ trợ điều trị cảm lạnh, viêm hô hấp trên cấp,… Trong viêm mũi mạn, như viêm mũi dị ứng, viêm mũi vận mạch thì việc xịt mũi phun sương với nước muối sinh lý đã làm giảm số lần tái phát đợt cấp trong năm. Một số nghiên cứu chăm sóc tai mũi họng học sinh đã ghi nhận kết quả này.

Xịt mũi bằng các chất khử khuẩn như Benzakonium, Cetalkonium có hiệu quả trong điều trị cảm lạnh, viêm hô hấp trên cấp do virus.

Trong mùa dịch COVID-19, nghiên cứu tại Mỹ năm 2020 đã cho thấy xịt mũi Alpha 2-Interferon đã làm giảm số lượng virus ở vùng mũi và họng, giúp ích trong diều trị bênh nhân và giảm phát tán virus ra môi trường. Tuy nhiên, kết quả chưa được công nhận rộng rãi.

Thứ hai, cần biết dùng dung dịch thích hợp để xịt mũi.

Các nghiên cứu trong y khoa đã sử dụng một số dung dịch xịt mũi như: nước muối sinh lý, nước muối ưu trương, Lactate Ringer, nước muối có pha tinh dầu thực vật, pha hyaluronic, pha sulfur... Kết quả là nước muối sinh lý không thua kém hiệu quả so với các dung dịch khác trong các nghiên cứu chăm sóc tai mũi họng cộng đồng.

Ngoài ra nước muối sinh lý cũng ít gây kích thích mũi. Do niêm mạc mũi khá nhạy cảm, nên các dung dịch xịt mũi có thể gây kich thích mũi như đau rát mũi, ngứa mũi, thậm chí chảy máu mũi.

Ngoài ra, các nghiên cứu trên cho thấy các dung dịch có chứa chất khử khuẩn, dù nhẹ như tinh dầu, làm thay đổi số lượng các loại vi sinh thường trú ở hốc mũi, trong khi nước muối sinh lý hầu như không làm thay đổi hệ vi sinh thường trú trong mũi.

Các dạng nước muối sinh lý có thể được sử dụng là:

- Gói muối bột: tiện dụng nhưng mắc tiền.

- Chai nước muối sinh lý y tế pha sẵn: tiện dụng nhưng tốn tiền.

- Pha tại nhà: không được khuyến cáo sử dụng cho mũi, trừ khi người sử dụng không thể mua được 2 loại kể trên. Công thức: 1 muỗng café muối đầy trong 1 lít nước sôi để nguội, theo Trường Đại học Y khoa Iowa, Hoa Kỳ. Trường hợp sử dụng dung dịch muối loãng tự pha này, cần lưu ý chai xịt mũi được vệ sinh sạch sẽ và nước muối chỉ được sử dụng trong ngày để tránh đem thêm tác nhân gây bệnh khác vào mũi.

Đối với bệnh nhân COVID-19, do các thuốc xịt mũi diệt virus vẫn còn đang được nghiên cứu, việc xịt mũi phun sương với nước muối sinh lý sẽ giúp bệnh nhân dễ hỉ nhầy mũi, giảm triệu chứng mũi và giảm tải lượng virus trong mũi.

Như vậy, trong mùa dịch COVID-19, nếu chúng ta không bị mắc bệnh hay mắc bệnh, việc xịt mũi phun sương với nước muối sinh lý có giá trị dự phòng và hỗ trợ điều trị.

Thứ ba là dùng dụng cụ nào?

Hiện nay có rất nhiều loại dụng cụ đưa nước vào mũi xoang:

- Áp lực dương: Bình xịt mũi, máy khí dung, bình bóp tay.

- Áp lực âm: Hít nước vào mũi

- Không áp lực: Bình Jala Neti (bình trà)

Trong đó, bình xịt mũi và máy khí dung mũi không đưa được nước vào xoang. Các cách còn lại đưa nước vào xoang. Xoang có cách tự bảo vệ tiêu diệt các tác nhân gây bệnh khi đến lỗ thông xoang (lỗ thông từ mũi vào xoang). Việc đưa nước vào xoang nên được thực hiện khi có nhầy đặc hoặc mủ trong xoang, hoặc máu bầm sau phẫu thuật xoang, theo chỉ định của bác sĩ, với chứng cứ có dịch trong xoang qua nội soi mũi hoặc CT-scan mũi xoang.

David Olson, 2002, qua nghiên cứu cho thấy máy khí dung mũi không đưa được nước vào xoang, và có khoảng <30% lượng khí dung đi ra sau mũi, vào họng sau khoảng 10 phút phun khí dung mũi. Richard Harvey, 2008 báo cáo bình xịt mũi phun sương không đưa được nước vào xoang, 50-60% lượng mù sương được ghi nhận ở nửa trước của mũi, và hầu như không thấy dịch xuống họng.

Do đó, trong chăm sóc mũi hằng ngày hoặc chỉ bị viêm mũi: dùng bình xịt mũi phun sương hoặc máy khí dung là phù hợp.

Thứ tư là động tác xịt mũi như thế nào.

- Thời điểm xịt mũi: đều đặn 2 - 3 lần/ngày, đặc biệt sau khi tiếp xúc nhiều khói bụi, ngay sau khi bơi lội, sau khi đi ra ngoài về nhà, sau khi nói chuyện hoặc tiếp xúc với người khác,…

Nhân viên y tế xịt mũi ngay sau khi hết ca làm việc, ngay vừa về đến nhà vì làm việc trong môi trường nhiều virus, vi khuẩn.

- Các bước xịt mũi:

Bước 1: Đứng hoặc ngồi với đầu nhìn thẳng (không cúi ra trước hoặc ngửa ra sau)

Bước 2: Đặt vòi xịt ở cửa mũi, xịt mũi 3 nhát mỗi bên. Chúc đầu xịt hướng xuống đất, lau đầu xịt bằng khăn giấy sạch (để nước muối dư không chảy ngược lại đọng vào chân đầu xịt, giúp bình xịt luôn khô ráo).

Bước 3: Bịt mũi bên này hỉ mũi bên kia.

Bước 4: Lặp lại xịt mũi 3 nhát/bên. Chúc đầu xịt hướng xuống đất, lau đầu xịt bằng khăn giấy sạch

Bước 5: Bịt mũi bên này hỉ mũi bên kia.

Một số lưu ý:

- Trường hợp nước muối dư chảy ngược lại, đọng vào chân đầu xịt, phải lấy đầu xịt ra lau khô bình xịt.

- Cất bình xịt nơi khô ráo sau khi dùng.

- Bình xịt là dụng cụ vệ sinh cá nhân, tránh dùng chung, nhất là trẻ em. Phải nhắc nhở trẻ em đây là dụng cụ cá nhân.

5. Xông mũi họng bằng tinh dầu, thảo dược thực hiện sao cho đúng?

Vậy việc xông mũi họng bằng tinh dầu, thảo dược nên ứng dụng ra sao để đạt hiệu quả tối ưu ạ?

TS.BS Nguyễn Nam Hà trả lời: GS Võ Tấn, từ lâu đã tổng hợp các phương pháp điều trị tại chỗ mũi và họng trong sách “Tai mũi họng thực hành” để giảng dạy cho thầy thuốc Tai-Mũi-Họng. Giáo sư có áp dụng các biện pháp xông hơi nước nóng, phun hơi thuốc, khí dung vào điều trị bệnh mũi họng.

Dễ thực hiện và có thể làm ngay khi chúng ta có triệu chứng viêm hô hấp trên cấp là xông hơi nước nóng. Phương pháp này được tây y công nhận cho kết quả tốt trong những bệnh viêm mũi cấp, viêm họng cấp, viêm thanh quản cấp,…

Đổ nước nóng khoảng 60^oC vào gần đầy chén, cho 5 giọt tinh dầu bạc hà, khuynh diệp, cỏ xạ hương,… vào nước nóng, đậy chén bằng cái phễu bằng bìa nylon. Đưa cả mũi và miệng vào phễu mà hít lấy hơi. Độ một phút sau, hơi thuốc nhạt đi thì cho thêm 5 giọt tinh dầu nữa, và cứ tiếp tục như vậy đến lúc nước nguội. Thời gian xông ước khoảng 5-6 phút. Mỗi ngày xông từ 3 đến 6 lần.

Không nên dùng nước nóng quá hoặc nhỏ nhiều tinh dầu quá. Sau khi xông hơi nước nóng nên tránh luồng gió, không khí lạnh.

Tuy nhiên cũng cần lưu ý không nên lạm dụng tinh dầu vì dù là chất khử khuẩn nhẹ, tinh dầu cũng có thể làm thay đổi số lượng các loại vi sinh thường trú ở hốc mũi. Chỉ nên áp dụng khi có triệu chứng viêm hô hấp trên cấp và sau khi hết triệu chứng xông thêm 2-3 ngày nữa thì ngưng.

6. Rửa mũi với những người bệnh viêm mũi xoang, cần lưu ý gì?

Nhiều người bệnh mũi xoang lo lắng rằng nếu rửa mũi mà mình thao tác có gì không đúng lại vô tình làm bệnh nặng thêm. Nhờ BS hướng dẫn cho trường hợp này ạ?

TS.BS Nguyễn Nam Hà trả lời: Trước hết, phải chắc chắn rằng chúng ta được Bác sĩ Tai-Mũi-Họng chẩn đoán viêm mũi xoang. Khi có triệu chứng nhức đầu hoặc có triệu chứng ở mũi, chúng ta không nên tự chẩn đoán viêm xoang. Bác sĩ sẽ chẩn đoán viêm mũi xoang và tư vấn điều trị riêng cho từng người bệnh, từng giai đoạn bệnh, chứ không ai giống ai. Với bằng chứng lâm sàng bằng nội soi mũi hay CT-scan (khi cần), bác sĩ Tai-Mũi-Họng sẽ hướng dẫn cách chăm sóc mũi xoang phù hợp.

Một số trường hợp viêm mũi mạn là viêm mũi dị ứng, chưa đến mức độ viêm xoang, nhưng rửa mũi xoang bằng bình lượng nước lớn đưa nước nhiễm bẩn từ mũi vào xoang. Thêm nữa nếu không được hướng dẫn thực hiện, nuốt hoặc hít thở quá mạnh trong khi rửa làm nước nhiễm bẩn từ mũi lên tai, gây viêm tai giữa.

Ngay cả khi bạn được chẩn đoán viêm mũi xoang mạn tính, vào những đợt cấp tái hồi, bạn cũng được chỉ định dùng các dụng cụ khác nhau. Ví dụ một người viêm mũi xoang mạn tính, được điều trị đợt trước đó hết hẳn triệu chứng. Nay bị sổ nghẹt mũi trở lại. Bác sĩ Tai-Mũi-Họng sẽ nội soi mũi và sẽ chỉ định:

- Xịt mũi bằng bình xịt phun sương với nước muối sinh lý nếu chỉ là viêm mũi, chưa thấy nhầy mủ từ xoang chảy ra.

- Xịt mũi bằng bình xịt thành dòng với nước muối sinh lý nếu có lượng nhầy mủ ít từ xoang chảy ra, hoặc viêm xoang 1 bên. Trường hợp này bình xịt thành dòng giúp nhầy mủ đọng ở sàn mũi được đẩy xuống họng, giúp bạn dễ khịt khạc nhầy mủ ra ngoài. Cần lưu ý trường hợp viêm xoang 1 bên (viêm liên xoang), rửa mũi xoang bằng bình lượng nước lớn có thể đưa nước nhiễm bẩn từ mũi xoang bên này qua làm viêm mũi xoang bên kia.

- Rửa mũi xoang bằng bình lượng nước lớn với nước muối sinh lý nếu có nhầy mủ từ xoang chảy ra, hoặc polyp (thịt dư) mũi tái phát. Các trường hợp này nếu dùng bình xịt phun sương, bình xịt thành dòng thì ít hiệu quả, và bác sĩ Tai- Mũi-Họng có thể chỉ định cho bạn dùng nước muối ưu trương.

Tóm lại:

- Khi chưa đi khám bệnh được ngay, chúng ta xịt mũi phun sương với nước muối sinh lý như chăm sóc mũi hàng ngày, vì như đã nói xịt mũi phun sương là biện pháp được chứng minh có lợi ích trong chăm sóc mũi hàng ngày và an toàn cho mũi xoang.

- Không tự ý dùng các dụng cụ khác khi chưa cần thiết, hoặc không được hướng dẫn cách làm có khi lại vô tình làm bệnh nặng thêm.

- Dùng bình gì đi nữa thì cũng giữ vệ sinh cho bình, không để ướt, bẩn. Thay bình nhựa sau 3-6 tháng để tránh nhựa bị lão hóa.

7. Lọ xịt phun sương liệu có hiệu quả hơn rửa mũi?

Thay vì rửa mũi, nếu dùng lọ xịt phun sương thì có hiệu quả hơn so với rửa mũi không ạ?

TS.BS Nguyễn Nam Hà trả lời:

- Xịt mũi bằng bình xịt phun sương với nước muối sinh lý là biện pháp được chứng minh có lợi ích trong chăm sóc người bình thường hoặc chỉ viêm mũi, không viêm xoang.

- Xịt mũi bằng bình xịt thành dòng hoặc rửa mũi xoang bằng bình lượng nước lớn với nước muối sinh lý có hiệu quả trong điều trị viêm xoang, sẽ được bác sĩ chỉ định.

Trân trọng cảm ơn Hội Y học TPHCM và TS.BS Nguyễn Nam Hà - BCH Liên chi hội Tai Mũi Họng Nhi TPHCM đã đồng hành cùng AloBacsi trong chương trình này.

Phần 3: Trẻ em, người lớn tuổi cần súc họng miệng, vệ sinh mũi thế nào trong mùa dịch COVID-19?

Phần 4: Nước muối sinh lý, nước súc miệng diệt khuẩn và nước gừng, sả, nên dùng loại nào?

TÀI LIỆU THAM KHẢO

*Cục KHCNDT-Bộ Y Tế (2020)- Hướng dẫn cơ bản phòng chống dịch COVID-19- Hà Nội.

*Bộ Giáo dục và Đào tạo (2020)- Tài liệu truyền thông hướng dẫn phòng, chống dịch COVID-19 dành cho trẻ em mầm non và học sinh phổ thông- Hà Nội.

*Huỳnh Tấn Vũ (2020), Chanh, sả, gừng, mật ong có phải là thần dược ngừa coronavirus?, Bộ Y Tế, Hà Nội, truy cập ngày July 22th-2021, tại trang web https://suckhoedoisong.vn/chanh-sa-gung-mat-ong-co-phai-la-than-duoc-ngua-coronavirus-n169272.html

*Cabaillot A, Vorilhon P, Roca M, Boussageon R, Eschalier B, Pereirad B. Saline nasal irrigation for acute upper respiratory tract infections in infants and children: A systematic review and meta-analysis. Paediatr Respir Rev. 2020 Nov; 36:151-158.

*Nyssa F. Farrell, Cristine Klatt-Cromwell và John S. Schneider (2020), "Benefits and Safety of Nasal Saline Irrigations in a Pandemic—Washing COVID-19 Away". JAMA Otolaryngology–Head & Neck Surgery, Tập 146(9), tr. 787-788

*Wormald PJ, Cain T, Oates L. A comparative study of three methods of nasal irrigation.Laryngoscope. 2004 Dec;114(12):2224-7.

*Tano L, Tano K. A daily nasal spray with saline prevents symptoms of rhinitis.Acta Otolaryngol. 2004 Nov;124(9):1059-62.

*Slapak I, Skoupá J, Strnad P, Efficacy of isotonic nasal wash (seawater) in the treatment and prevention of rhinitis in children. .Arch Otolaryngol Head Neck Surg. 2008 Jan;134(1):67-74

*Rabago D, Zgierska A. Saline nasal irrigation for upper respiratory conditions.Am Fam Physician. 2009 Nov 15;80(10):1117-9.

*Talbot AR, Herr TM, Parsons DS: Mucociliary clearance and buffered hypertonic saline solution. Laryngoscope 1997, 107:500–50

*Rabago D, Zgierska A, Mundt M, et al.: Efficacy of daily hypertonic saline nasal irrigation among patients with sinusitis: a randomized controlledtrial. J Fam Pract 2002, 51:1049–1055

*Tomooka LT, Murphy C, Davidson TM: Clinical study and literature review of nasal irrigation. Laryngoscope 2000, 110:1189–1193

*Satomura et al, 2005. "Prevention of upper respiratory tract infections by gargling: a randomized trial". American Journal of Preventive Medicine 29 (4): 302–307

*Sakai M  et al. Cost-effectiveness of gargling for the prevention of upper respiratory tract infections. Great Cold Investigators-I.BMC Health Serv Res. 2008 Dec 16;8:258.

*Noda T  et al. Gargling for oral hygiene and the development of fever in childhood: a population study in Japan. J Epidemiol. 2012;22(1):45-9.

*O'Conner, Anahad, 2010. "The Claim: Gargling with Salt Water Can Ease Cold Symptoms". The New York Times. Retrieved 12 January 2014.