Phục hồi chức năng sau đột quỵ: Không chỉ là “vận động yếu liệt”

Phục hồi chức năng - từ vận động đến nhận thức và cảm xúc

TS Lê Khánh Điền cho biết, trong nhận thức cộng đồng, phục hồi chức năng sau đột quỵ thường bị hiểu nhầm là “tập vật lý trị liệu”. Thực tế, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Liên đoàn Phục hồi thần kinh thế giới (WFNR), phục hồi chức năng là sự phối hợp của nhiều chuyên ngành, bao gồm: vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu, ngôn ngữ trị liệu, tâm lý trị liệu, dinh dưỡng và điều dưỡng, hướng đến phục hồi toàn diện cho người bệnh.

Theo nghiên cứu trong nước của GS Nguyễn Đình Toàn và TS Trần Công Thắng, khoảng 38% bệnh nhân có rối loạn nhận thức trong năm đầu sau đột quỵ. Ngoài ra, 31% bệnh nhân gặp trầm cảm hoặc lo âu, theo thống kê của TS Ngô Tích Linh. Điều đó cho thấy đột quỵ không chỉ để lại di chứng vận động mà còn tác động sâu sắc đến tâm thần, nhận thức, cần được can thiệp đồng bộ.

Ngoài vận động, các vấn đề thăng bằng, giao tiếp, nuốt, thị giác, thờ ơ nửa người, mất nhận thức không gian (visual neglect) cũng ảnh hưởng đáng kể đến khả năng độc lập của người bệnh. Phục hồi chức năng phải được thiết kế riêng cho từng trường hợp, dựa trên đánh giá toàn diện.

“Trong phục hồi chức năng, con người mới là yếu tố quan trọng nhất, chứ không phải máy móc. Máy móc chỉ hỗ trợ, còn chuyên môn, kỹ năng và sự kiên trì của đội ngũ phục hồi mới quyết định hiệu quả”,  TS Lê Khánh Điền chia sẻ.

Ông cũng đề cập đến nhiều vấn đề thường gặp sau đột quỵ như rối loạn nuốt, đau sau đột quỵ, rối loạn tiêu tiểu, viêm tĩnh mạch chi dưới, co cứng cơ, đều cần được phát hiện và điều trị sớm. Bệnh viện An Bình hiện đang áp dụng tiêm botulinum toxin kết hợp các bài tập vật lý trị liệu để giảm co cứng và cải thiện vận động.

Từ trị liệu truyền thống đến công nghệ cao và nghệ thuật phục hồi

Cập nhật hướng dẫn mới nhất của Hiệp hội Phục hồi thần kinh Úc - New Zealand (8/2025), TS Lê Khánh Điền cho biết, thực tế ảo (VR/AR) và robot hỗ trợ phục hồi chức năng (Robotic Rehab) đang trở thành xu hướng toàn cầu. Các công nghệ này giúp cải thiện thăng bằng, khả năng đi lại, chức năng chi trên và hoạt động hằng ngày.

Tuy nhiên, tại Việt Nam, chi phí thiết bị vẫn còn cao, do đó các cơ sở cần cân nhắc áp dụng phù hợp. Ngoài ra, một số phương pháp kích thích não không xâm lấn như TMS, tDCS hay NIVS bước đầu cho thấy triển vọng trong phục hồi chi trên và ngôn ngữ, nhưng vẫn cần thêm bằng chứng mạnh trước khi đưa vào khuyến cáo chính thức.

Đáng chú ý, TS Lê Khánh Điền cập nhật các nghiên cứu về thần kinh tái tạo (neuroregeneration) và tính dẻo thần kinh (neuroplasticity), cho thấy tập luyện, đặc biệt là tập aerobic (hiếu khí) có thể kích thích tăng sinh yếu tố BDN giúp tái tạo tế bào thần kinh và mạch máu não.

“Trước đây, cụm từ “tái tạo thần kinh” còn dè dặt, nay đã có đủ bằng chứng khoa học để khẳng định”,  TS Lê Khánh Điền nói.

Tại Bệnh viện An Bình, khoa Phục hồi chức năng đang theo đuổi mô hình phục hồi đa ngành, kết hợp vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu, ngôn ngữ trị liệu, tâm lý, công tác xã hội theo chuẩn của WFNR và WSO. Bên cạnh đó, khoa còn ứng dụng liệu pháp nghệ thuật và âm nhạc (Art & Music Therapy) - phương pháp chi phí thấp nhưng hiệu quả cao trong kích hoạt cả hai bán cầu não, giúp bệnh nhân cải thiện cảm xúc, giao tiếp và tương tác xã hội.

Dù mới thành lập 3 năm, khoa đã ghi nhận số lượng bệnh nhân nội trú và ngoại trú tăng gấp nhiều lần, đặc biệt tỷ lệ bệnh nhân đột quỵ chiếm gần 30% tổng lượt khám phục hồi chức năng. Nhiều ca đến từ các tỉnh xa như Bạc Liêu, Đồng Nai, thậm chí Hà Nội, cho thấy uy tín của đơn vị ngày càng được mở rộng.

TS Lê Khánh Điền chia sẻ một ca điển hình: một bệnh nhân trẻ từng du học nước ngoài, bị đột quỵ và liệt nửa người, sau thời gian phục hồi tại Bệnh viện An Bình đã đi học trở lại tại đại học trong nước - một minh chứng sống cho hiệu quả của điều trị phục hồi đa ngành.

Ông cho biết thêm, khoa Phục hồi chức năng An Bình sẽ tiếp tục đẩy mạnh truyền thông - giáo dục sức khỏe, giúp cộng đồng hiểu rằng phục hồi sau đột quỵ cần bắt đầu sớm, đúng hướng và có sự phối hợp đa ngành. Đồng thời, khoa sẽ mở rộng hợp tác nghiên cứu với Đại học Y Dược TPHCM và các trung tâm quốc tế để tiếp cận những tiến bộ mới nhất trong lĩnh vực phục hồi thần kinh.

>>> Xu hướng mới trong điều trị bền vững cho bệnh nhân đái tháo đường type 2

>>> Muốn điều trị hen phế quản hiệu quả, phải kiểm soát tốt các bệnh đồng mắc

>>> Bước tiến mới mở rộng “cửa sổ vàng”, nâng cơ hội sống cho bệnh nhân đột quỵ

>>> Xu hướng mới trong điều trị bền vững cho bệnh nhân đái tháo đường type 2

>>> Suy tim trên nền bệnh thận mạn: Khi SGLT2i và chẹn Beta trở thành “lá chắn kép” cứu sống bệnh nhân

>>> Viêm phổi ngoại trú ở trẻ em: Thách thức từ những ca kém đáp ứng và chiến lược điều trị