Ô nhiễm giăng lưới: Bảo vệ sức khỏe thế nào trước sát thủ vô hình?

1. Mỗi năm 7 triệu người trên thế giới tử vong do ô nhiễm không khí

Thưa BS, trước tiên, nhờ BS chia sẻ về thực trạng ô nhiễm không khí hiện nay tại khu vực, tỉnh thành có các khu công nghiệp ra sao? Có những số liệu nào cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề này?

BS.CK2 Lâm Hoàng Yến trả lời: Nước ta đang trong giai đoạn công nghiệp hóa ¼ thế kỷ, cả nước từ Nam chí Bắc đã có rất nhiều khu công nghiệp tập trung nhiều nhà máy, đây là động lực phát triển kinh tế, tạo ra công ăn việc làm cho hàng chục triệu người dân Việt Nam, làm GDP của Việt Nam tăng lên đáng kể.

Trong quá trình sản xuất của các nhà máy sẽ phát ra một số khí, ví dụ như đốt than đá, diesel sẽ tạo ra khói bụi. Bên cạnh đó, tình trạng xe container, xe chở hàng di chuyển trong khu công nghiệp với mật độ dày đặc, tạo ra khí thải, đặc biệt là những nơi không có máy lọc hiện đại sẽ tạo ra mức độ ô nhiễm đáng báo động. Vấn đề này đã xảy ra ở nước Anh trong giai đoạn công nghiệp hóa, châu Mỹ đã chứng kiến tình trạng tương tự, và hiện nay châu Á cũng rất nhiều.

Theo tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có 7 triệu người tử vong hàng năm do ô nhiễm không khí. Việt Nam đứng thứ 37 trong 112 quốc gia ô nhiễm. Theo số liệu của Hiệp hội Chất lượng Không khí, Hà Nội (Việt Nam) lọt vào top 10 thành phố ô nhiễm, TPHCM cũng có những ngày lọt vào top này.

2. Tác động của các thành phần trong khí thải đến sức khỏe con người

Xin hỏi BS, khói bụi, khí thải từ các nhà máy thường chứa những thành phần nào, có khác biệt so với những vùng khác? Tại các khu công nghiệp, các mầm bệnh đáng lo ngại nào có thể tồn tại và đe dọa sức khỏe của mọi người, thưa BS?

BS.CK2 Lâm Hoàng Yến trả lời: Việc so sánh sự giống và khác nhau về các thành phần trong khí thải ở khu công nghiệp và nơi khác là vấn đề quan trọng, cần tìm hiểu sâu để từ đó có biện pháp khắc phục. Khí thải ở các khu công nghiệp cũng khác nhau giữa mỗi khu, tùy thuộc vào mức độ xây dựng, vận hành nhà máy, đồng thời khu công nghiệp đó có máy lọc hay không.

Với những khu công nghiệp sản xuất các chất không được lọc, có thể chia làm 2 nhóm: chất khí và vi sinh vật.

Về chất hữu cơ, vô cơ, có các khí độc hại như: CO, CO2, SO2, NO2. Các khí này được xem là độc hại vì khi đi vào cơ thể sẽ tranh giành không cho oxi gắn vào phân tử hemoglobin, là phân tử chuyên chở oxi đi đến các mô. Có thể tưởng tượng một chiếc xe 16 chỗ hàng hóa đã chất đầy, chỉ còn 2-3 chỗ ngồi thì người tài xế cũng chỉ chở được 2-3 người. Các khí độc hại vào cơ thể chiếm chỗ của oxi khiến các mô trong cơ thể không được cung cấp oxi đầy đủ.

Đối với thành phần bụi mịn và hạt rắn, có thể thấy tại thành phố hoặc Hà Nội có “sương mờ nhân ảnh” hay “thơ mộng như Hồ Xuân Hương - Đà Lạt” nhưng thật sự đó là bụi mịn. Gọi là bụi mịn vì hạt bụi này có kích thước rất nhỏ không thể thấy bằng mắt thường, ký hiệu PM2.5, đây là hạt bụi có thể hình dung bằng 1/25 so với sợi tóc, còn bụi mịn PM1.0 bằng 1.50 so với sợi tóc, không thể nhìn thấy bằng mắt thường.

Tuy không thể thấy nhưng bụi mịn rất nguy hại, có thể được xem là “sát thủ vô hình” hoặc “sát thủ thầm lặng”, vì các hạt bụi mịn có khả năng thoát ra khỏi hàng rào lọc của cơ thể, giống lưới to thì không bắt được cá con.

Khi bụi mịn vào phổi có thể xuyên qua phế nang một cách dễ dàng đi vào mạch máu, gây viêm nhiễm, bít tắc mạch máu, lâu ngày gây ra nhiều biến chứng như: đường hô hấp dễ bị tác động, viêm mũi dị ứng bộc phát, lên cơn hen cấp, đặc biệt là những người mắc các bệnh hô hấp mạn tính như viêm phổi tắc nghẽn mạn tính thì bệnh nhân có thể bị bùng phát cơn khó thở.

Về tim mạch có thể gây thiếu máu cơ tim, lâu ngày gây nhồi máu cơ tim, đột tử.

Bụi mịn cũng làm mạch máu nuôi hệ thần kinh bị suy yếu gây ra nhồi máu não, tai biến mạch máu não…

Ngoài ra, khi sống trong môi trường không khí không được trong lành, ô nhiễm, tâm lý của con người sẽ ức chế, dễ gây stress.

Trong bụi mịn còn có các chất rắn như bột từ tro, kim loại nặng (chì, thủy ngân) gây hại cho cơ thể.

Một thành phần thứ ba có trong bụi mịn là khí nhà kính. Ví dụ các khí CH4, N2O làm phá hủy tầng ozon, làm Trái Đất nóng lên, từ đó ô nhiễm không khí tăng lên, khiến vòng xoắn bệnh lý ngày càng nghiêm trọng một yếu tố tăng lên kéo theo nhiều vấn đề bệnh lý nghiêm trọng.

Trong môi trường ô nhiễm còn có rất nhiều vi sinh vật tồn tại, vi khuẩn, virus, nấm mốc, do đó mức độ gây ảnh hưởng cho bệnh tật của người dân rất đáng quan ngại.

3. Vì sao trẻ em, người già và phụ nữ mang thai dễ bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm không khí?

Trẻ nhỏ, thai phụ và người lớn tuổi là những nhóm nhạy cảm hơn cả với ô nhiễm không khí. BS có thể phân tích tại sao họ lại chịu ảnh hưởng nặng nề hơn so với người trưởng thành khỏe mạnh?

BS.CK2 Lâm Hoàng Yến trả lời: Các đối tượng trẻ em, người già, phụ nữ mang thai khi sống trong bầu không khí ô nhiễm thì nguy cơ bệnh tật nhiều hơn người khỏe mạnh, trưởng thành.

Đối với trẻ em, cấu trúc và chức năng của trẻ em chưa hoàn thiện, niêm mạc mũi rất mỏng, chỉ cần bé quệt nhẹ có thể chảy máu mũi. Một số trường hợp khiến ba mẹ lo lắng về tình trạng máu đọng khô ở mũi sau một đêm ngủ, nguyên nhân do niêm mạc mũi của các bé còn mỏng manh nên dễ bị những bụi mịn xâm nhập.

Trong điều kiện ô nhiễm môi trường như nhau, trẻ em bị hít lượng không khí ô nhiễm gấp 2 lần so với người lớn vì niêm mạc mỏng và con nít thường thở nhanh hơn người lớn.

Đối với người già, đặc biệt là người già có bệnh nền như tiểu đường, tim mạch, thận, bệnh về đường hô hấp như hen suyễn hay COPD thì niêm mạc của nhóm người ngày sẽ mỏng manh hơn, theo tuổi tác, tế bào chống lại viêm nhiễm như tế bào bạch cầu sẽ suy giảm chức năng.

Ngoài ra, kháng thể được tạo ra cũng suy yếu, chính những bệnh mạn tính này cũng làm cho cơ thể, hệ miễn dịch cũng suy yếu hơn.

Với nhóm phụ nữ có thai, trong 3 tháng đầu và 3 tháng cuối, miễn dịch thường giảm, do đó cần bảo vệ vì phụ nữ có thai việc uống thuốc rất khó khăn. Đặc biệt là các bà mẹ đang mang thai khi nhiễm trùng đường hô hấp trên chuyện lo lắng nhất là ho, ho rất nhiều, đau chằn bụng dưới. Tuy nhiên, không thể sử dụng nhiều thuốc điều trị ho, các thuốc ức chế cơn ho không được chỉ định cho phụ nữ có thai, vì vậy điều tốt nhất là nên tránh nhiễm trùng đường hô hấp để không phải dùng thuốc. 

4. Người sống xa khu công nghiệp vẫn bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm không khí

Nhiều người vẫn nghĩ rằng chỉ những ai sống gần các khu công nghiệp mới bị ảnh hưởng, nhưng liệu ô nhiễm không khí từ nhà máy có lan xa hơn và tác động đến những khu vực xung quanh không?

BS.CK2 Lâm Hoàng Yến trả lời: Phần lớn cho rằng ở xa khu công nghiệp sẽ không bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm không khí, tuy nhiên thực tế bụi mịn theo không khí bay đi khắp nơi. Sự kiện Indonesia cháy rừng nhưng Việt Nam đã bị ảnh hưởng, vì không khí bay theo hướng gió nên dù ở xa, mức độ ảnh hưởng vẫn có.

5. Đóng kín của không phải biện pháp an toàn phòng tránh ô nhiễm không khí?

Dù biết là sống gần khu công nghiệp sẽ gặp phải nhiều vấn đề nan giải, trong đó có bụi mịn, tuy nhiên, công nhân hoặc những người buôn bán nhỏ thường cư ngụ quanh khu vực này để thuận tiện đi lại. Xin hỏi BS, việc đóng kín cửa có thể ngăn chặn bụi mịn xâm nhập vào không gian sống không, hay nó vẫn len lỏi vào nhà?

BS.CK2 Lâm Hoàng Yến trả lời: Mọi người cho rằng khi đóng kín cửa thì vi khuẩn, virus, bụi mịn không vào được nhà. Tuy nhiên, dù chỉ có một khe nhỏ bụi mịn vẫn có thể len lỏi vào. Bởi vì nếu không khí không đi vào thì không gian nhà không đủ oxi để thở, do đó phải có biện pháp, dù đóng cửa nhưng gia đình vẫn phải mở trong thời gian hợp lý để không khí được đối lưu, tránh tình trạng ẩm mốc xảy ra trong nhà. Đóng kín cửa không phải biện pháp an toàn trong phòng tránh ô nhiễm không khí.

6. Làm gì để bảo vệ sức khỏe trước ô nhiễm không khí?

Đối mặt với tình trạng ô nhiễm không khí, nhiều người sử dụng khẩu trang để bảo vệ mình. Nhưng không phải khẩu trang nào cũng có tác dụng. Vậy chúng ta nên chọn loại nào để đạt hiệu quả cao nhất? Ngoài ra còn có những biện pháp nào hữu ích trong tình huống này? (vệ sinh mũi họng, mắt,...)

BS.CK2 Lâm Hoàng Yến trả lời: Để phòng ngừa tác động của ô nhiễm khi ra đường, nên chọn loại khẩu trang phù hợp. Ví dụ có thể chọn khẩu trang vải nhưng loại này không hoàn toàn hỗ trợ kháng khuẩn, hữu dụng nhất là khẩu trang y tế như N95 lọc được 95% bụi mịn, nhưng thật sự phải chịu đựng khi đeo vì độ bít kín, ngộp và siết vào mặt của loại khẩu trang này. Do đó, đối với nhân viên y tế bắt buộc phải đeo nhưng với người dân có lẽ không thể chịu nổi 1 giờ đồng hồ.

Bên cạnh đó, phải đeo khẩu trang đúng mới có tác dụng hiệu quả. Do đó cần lưu ý khi đeo khẩu trang: đeo đúng mặt (mặt trong, mặt ngoài), ôm sát mũi để che kín lỗ mũi, thực tế khi đi ngoài đường có những người đeo khẩu trang để lộ mũi, mặc dù mũi là nơi không khí đi vào nhiều nhất nhưng lại chừa mũi lại, do vậy có đeo cũng như không đeo.

Còn khi về nhà, khẩu trang không nên đem vô nhà mà hãy để ngoài cửa, bỏ túi rác, đôi khi đã quen mang khẩu trang vào nhà vô tình đưa vi khuẩn, virus vào trong ngôi nhà của mình.

Thứ hai, mỗi người nên tự tập thói quen vệ sinh vùng mũi họng bằng cách rửa mũi bằng dung dịch nước muối đẳng trương, phun sương, chảy thành dòng, súc họng đúng cách… Các biện pháp này tuy không loại bỏ được hết vi khuẩn, virus, bụi mịn nhưng giúp giảm bớt số lượng, thực hiện đơn giản nhưng mang lại hiệu quả, tốt cho mọi người.

Trước giờ nhiều người chỉ súc họng đơn giản, nhưng thực chất xúc họng cần có kỹ thuật, súc làm sao để nước muối đi ra phía sau họng, vì vậy khi súc họng chỉ cần hớp một ngụm vừa phải để tránh bị sặc. Ngửa đầu ra phía sau vừa phải và bí quyết súc họng hiệu quả là lè lưỡi ra phía trước, tuy khá khó nhưng điều này mới đem lại hiệu quả để đưa dung dịch sát khuẩn vào tới thành sau họng, amidan để sát khuẩn.

Đó là biện pháp mà mỗi cá nhân nên áp dụng. Bên cạnh đó có thể tăng cường sức đề kháng bằng dinh dưỡng, thể dục.

Một biện pháp khác dễ dàng hơn là dùng máy lọc không khí để cho cả gia đình được hưởng bầu không khí trong lành.

Trân trọng cảm ơn BS.CK2 Lâm Hoàng Yến và LG Việt Nam đồng hành cùng AloBacsi trong chương trình này.