Nên ăn và hạn chế ăn gì để không mất Tết vì đột quỵ?

Phần 1: Phân biệt đột quỵ với đột tử, liệt dây thần kinh số VII

Phần 2: Nên ăn gì, hạn chế ăn gì để không mất Tết vì đột quỵ?

NỘI DUNG TƯ VẤN

1. Quy trình cấp cứu đường hàng không diễn ra thế nào?

Được biết, vừa qua sân bay trực thăng phục vụ cấp cứu đường không tại Bệnh viện Quân Y 175 đã chính thức đi vào hoạt động với 1 trong 2 chuyến bay thử nghiệm là cấp cứu cho người bệnh đột quỵ.

BS có thể bật mí một chút, quy trình cấp cứu đường không cho người bệnh đột quỵ sẽ diễn ra như thế nào? Đòi hỏi kỹ năng của các y bác sĩ cũng như trang thiết bị ra sao để tiết kiệm thời gian vàng cho người bệnh?

ThS.BS Hoàng Tiến Trọng Nghĩa:

Tháng 12 vừa qua Bệnh viện Quân Y 175 là cơ sở y tế đầu tiên của miền Nam Việt Nam (TPHCM) được cấp phép bay và có thể cấp cứu bằng đường hàng không. Bệnh viện đã xây dựng được một tổ cấp cứu hàng không bao gồm: các bác sĩ, điều dưỡng được huấn luyện hết sức bài bản. Trước khi sân bay trực thăng của Bệnh viện Quân y 175 hoạt động thì thời gian trước đó nếu quý vị có theo dõi trên các mặt báo sẽ thấy có những trường hợp ngư dân hoặc các chiến sĩ đang công tác trên quần đảo Trường Sa bị bệnh cần phải đưa vào bờ ngay, lúc này tổ cấp cứu đường không sẽ cơ động ra sân bay Tân Sơn Nhất từ đó vận chuyển được bệnh nhân từ Trường Sa về cứu chữa.

Tuy nhiên, khi sân bay trực thăng của Bệnh viện Quân y 175 hoạt động đã mở ra một cơ hội mới giúp rút ngắn được thời gian cấp cứu người bệnh. Thay vì phải đáp xuống sân bay Tân Sơn Nhất, di chuyển thêm một đoạn đường từ sân bay về bệnh viện thì hiện tại chúng ta có thể đáp ngay xuống sân bay của Bệnh viện Quân y 175.

Rõ ràng đây là một loại hình mới của Việt Nam. Loại hình này được áp dụng khá phổ biến trên các quốc gia phát triển.

Chúng tôi đã thực hiện diễn tập một bệnh nhân bị đột quỵ của huyện Cần Giờ. Khi bệnh nhân bị đột quỵ; đội cấp cứu hàng không đã nhận được lệnh và ngay trên máy bay trực thăng bệnh nhân đã được xử trí ở những giai đoạn bước đầu. Sau đó khi đáp xuống sân bay chúng tôi đã đưa bệnh nhân vào ngay đến phòng chụp CTscan sọ não để có thể đưa ra quyết định triều trị mà không cần phải qua khoa cấp cứu và rút ngắn được thời gian vàng.

Tuy nhiên, nếu quý vị không ở trường hợp đặc biệt, có nhu cầu sử dụng dịch vụ cấp cứu bằng đường hàng không thì cũng phải tùy trường hợp. Nếu bạn là một người dân sống ở khu vực trung tâm Thành phố đông người thì quả thật việc điều phối sân bay trực thăng phải đậu ở đâu hoặc tiếp cận bệnh nhân như thế nào thì đó là một vấn đề hết sức nan giải. Do vậy thực tế nếu muốn triển khai cấp cứu đường không trở thành hiện thực thì phải đòi hỏi sự phối hợp và nâng cấp đồng bộ của hạ tầng và tùy theo từng đặc điểm của tùng khu vực. Khi mật độ dân cư nơi bạn sống quá đông thì rất khó có một bãi đất trống nào đó để có thể tiếp cận được.

Có thể thấy rõ ràng cấp cứu đường bộ có một vai trò hết sức quan trọng trong những tình huống cấp bách. Với cấp cứu trực thăng tôi nghĩ rằng nên được ưu tiên cho những ngư dân và chiến sĩ ở đảo xa đặc biệt là với đột quỵ não cần có thời gian vàng còn với những trường hợp khác thì tôi nghĩ rằng cấp cứu đường bộ vẫn có một vai trò hết sức đặc biệt.

2. Sơ cứu người đột quỵ đúng cách

Trong quá trình công tác, theo kinh nghiệm của BS, những sai lầm thường gặp khiến tình trạng người bệnh đột quỵ trở nặng hơn là gì ạ? Đâu là cách xử trí đúng khi có người bị đột quỵ, các bước sơ cứu này nên diễn ra theo trình tự nào? Nên đặt người bị đột quỵ ở tư thế nào?

ThS.BS Hoàng Tiến Trọng Nghĩa:

Sơ cấp cứu đột quỵ có vai trò rất quan trọng trong dự hậu của người bệnh. Với những BS làm về đột quỵ hay cấp cứu đột quỵ, chúng tôi có một câu rất quan trọng “Time is brain” nghĩa là khi chúng ta có thân nhân bị đột quỵ thì càng sớm càng tốt phải đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất.

Lý do là khi bệnh nhân bị đột quỵ thiếu máu não thì thời gian vàng là rất quan trọng (4 tiếng rưỡi kể từ khi khởi phát đột quỵ). Hãy tiết kiệm từng giây từng phút để có thể đưa bệnh nhân đến các cơ sở ý tế gần nhất giúp các BS tiến hành sử dụng các biện pháp điều trị đặc hiệu để cứu chữa bệnh nhân. Bởi vì cứ mỗi phút trôi qua thì có tới 16 triệu nơ ron thần kinh bị mất đi; do vậy time - thời gian là rất quan trọng với bệnh nhân đột quỵ.

Khi gặp một bệnh nhân đột quỵ điều đầu tiên cần làm là cầm điện thoại gọi đến cấp cứu 115; gọi đến dịch vụ y tế của các cơ sở để có thể vận chuyển người bệnh từ nhà đến bệnh viện -đây là điều quan trọng nhất.

- Thứ hai nên đặt bệnh nhân ở bề mặt phẳng, cứng, tránh việc dùng các biện pháp như: vắt chanh, … cố gắng nhét thuốc vào miệng bệnh nhân. Tôi xin thưa với bạn một trong những nguy cơ cao của bệnh nhân bị đột quỵ đó là hít sặc. Tuyệt đối không được nhét thức ăn, thuốc,… bất kể một thứ gì vào miệng bệnh nhân. Khi bệnh nhân bị đột quỵ thì nguy cơ sặc là rất cao, việc làm này đẩy người bệnh rơi vào tình trạng nguy hiểm hơn rất nhiều.

- Thứ ba: quan sát nhịp thở. Nếu bệnh nhân ngưng thở nên tiến hành ép tim ngoài lồng ngực ngay, nới lỏng quần áo.

- Thứ tư: cho bệnh nhân nằm nghiêng sang một bên. Nếu lỡ bệnh nhân có nôn thì người nhà cũng sẽ dễ dàng dùng tay để moi thức ăn, chất nôn của bệnh nhân ra tránh việc bệnh nhân bị hít sặc vào phổi.

- Nâng cao đầu bệnh nhân cao hơn một chút so với bề mặt của sàn hoặc giường.

ThS.BS Hoàng Tiến Trọng Nghĩa, Trưởng khoa Nội thần kinh - Động kinh, Bệnh viện Quân Y 175

3. Những người có bệnh nền bị đột quỵ phải xử trí sao?

Một trong những lời khuyên quan trọng nhất của BS là trong sơ cứu đột quỵ không được tùy tiện cho bệnh nhân uống các loại thuốc, bao gồm cả thuốc hạ huyết áp. Vì sao như vậy thưa BS? Những trường hợp có sẵn bệnh nền tăng huyết áp, nếu huyết áp liên tục tăng trên 200-220mmHg thì nên xử trí thế nào?

ThS.BS Hoàng Tiến Trọng Nghĩa:

Có thể là do sơ xuất đâu đó người ta quên đi việc uống thuốc - một cữ thuốc huyết áp và lúc này một cơn đột quỵ xảy ra. Vậy trong những trường hợp này có nên xử trí hạ áp hay không?

Đầu tiên tôi xin chia sẻ đột quỵ có 2 nhóm chính: đột quỵ xuất huyết não, đột quỵ nhồi máu não (thiếu máu não) chiếm 70-80% các nguyên nhân gây đột quỵ.

Trong bệnh viện việc xử trí hạ huyết áp cũng chỉ được đặt ra nếu như huyết áp bệnh nhân tăng trên 200-220 mmHg. Nếu ở ngưỡng đó thì các BS cũng sẽ xem xét và xử trí theo đúng phác đồ. Vậy những trường hợp huyết áp bệnh nhân tăng trên 220 thì sao?

Tôi xin nhắc lại trong trường hợp sơ cứu bệnh nhân đột quỵ mà nếu bệnh nhân đã hôn mê, hít sặc thì việc chúng ta cố nhét một viên thuốc hoặc cố tình cho bệnh nhân uống thuốc thì sẽ khiến bệnh nhân có nguy cơ bị viêm phổi và hít sặc khiến tình trạng nặng hơn. Theo tôi trong những trường hợp này bạn không nên cố gắng xử trí bởi bạn không thể nào đánh giá được nguy cơ hít sặc của bệnh nhân.

Ngay cả khi bệnh nhân tỉnh táo không bị hít sặc đi nữa thì bạn vẫn nên thật sự cân nhắc việc cho bệnh nhân uống thuốc; hãy xác định bệnh nhân có tăng huyết áp ở ngưỡng trên 200 hay không và bệnh nhân có thật sự không bị hít sặc hay không thì lúc đó chúng ta mới xác định nên tạm thời xử trí bằng thuốc.

Lời khuyên thứ ba của tôi: đặc biệt với những ai bị tăng huyết áp thì chúng ta nên chuẩn bị sẵn những loại thuốc cấp cứu (hạ huyết áp). Ví dụ: những loại thuốc nhỏ dưới lưỡi – đây là một trong những cách giúp hạ áp tốt ngay tại thời điểm bệnh nhân bị đột quỵ và có nguy cơ hít sặc. Sau khi nhỏ thuốc bạn có thể đưa bệnh nhân đến những cơ sở y tế gần nhất và tiến hàng các biện pháp điều trị đặc hiệu.

4. Đột quỵ khi ở một mình, phải làm sao?

Vậy nếu bị đột quỵ mà chỉ có một mình, phải làm sao? Sống một mình, cần chuẩn bị những kỹ năng gì để tránh sự cố đáng tiếc?

ThS.BS Hoàng Tiến Trọng Nghĩa:

Rõ ràng đây là một câu hỏi khó. Ngay cả bản thân tôi cũng chưa biết phải nên đưa ra những lời khuyên cụ thể nào với quý vị khán giả đặc biệt với những ai sống một mình: làm sao để có thể ngăn ngừa được đột quỵ? làm sao để khi đột quỵ xảy ra có thể tìm kiếm được ngay sự trợ giúp của y tế?

Trên thực tế với những nghiên cứu ở châu Âu, Mỹ cũng chỉ ra rằng: những người người bị đột quỵ khi sống một mình thì tỷ lệ tử vong của họ cao hơn so với những nhóm người người khác sống với gia đình, người thân, bạn bè,…

Một vấn đề ở đây được đặt ra chính là sự chậm trễ trong cấp cứu đột quỵ. Khi đột quỵ xảy ra đặc biệt với những trường hợp nặng chúng ta lơ mơ, hôn mê, liệt nửa người thì lúc này bệnh nhân rất khó tìm kiếm được những sự trỡ giúp từ người thân xung quanh.

Với những người sống một mình điều quan trọng nhất bạn cần làm là quan tâm và kiểm tra sức khỏe định kỳ 6 tháng hoặc mỗi năm một lần để xác định được là bạn có yếu tố nguy cơ bị đột quỵ hay không.

Các yếu tố nguy cơ:

- Tăng huyết áp

- Đái tháo đường

- Rối loạn chuyển hóa mỡ

- Hút thuốc lá

Khi bạn khám sức khỏe định kỳ và nhận thấy có các yếu tố nguy cơ của đột quỵ thì bằng mọi cách bạn phải có một lối sống lạnh mạnh; uống thuốc để giữ huyết áp ở mức an toàn và phải kiểm soát thật tốt những yếu tố nguy cơ này.

Bên cạnh đó hiện nay tôi thấy có các thiết bị thông minh, thiết bị đeo ví dụ đồng hồ thông minh có chức năng gọi cấp cứu trong những trường hợp bạn gặp nguy hiểm. Vậy nên nếu bạn sống một mình thì cũng nên trang bị một thiết bị đeo thông minh như vậy để khi bạn bị đột quỵ thì ngay lập tức chúng ta có thể gọi được sự trợ giúp.

Ngoài ra chúng ta nên có gắng sống lành mạnh, hạn chế hút thuốc lá, rượu bia, ăn uống lành mạnh, tập TDTT ít nhất 30 phút mỗi ngày và 5 lần mỗi tuần.

5. Tập luyện thể dục thể thao vào mùa đông cần lưu ý gì?

Theo BS, những môn thể thao nào phù hợp với độ tuổi trên 50? Việc tập luyện thể dục thể thao vào mùa đông cần lưu ý gì? Thỉnh thoảng có tin tức doanh nhân bị đột quỵ trên sân tennis, làm sao để phòng tránh - đặc biệt là trong những ngày thời tiết lạnh giá.

ThS.BS Hoàng Tiến Trọng Nghĩa:

Tập thể dục thể thao là một trong những thói quen của lối sống lành mạnh; đây là một trong những điều giúp chúng ta có thể phòng ngừa được bệnh tật.

Chúng ta có thể tập bất cứ môn thể thao nào. Tuy vậy cần xác định cường độ cũng như thời gian luyện tập vì nó rất quan trọng.

Nếu bạn tập với cường độ và thời gian vượt sức chịu đựng của bản thân thì việc xảy ra một cơn đột quỵ là hoàn toàn có thể. Do vậy bạn nên tập luyện ở nhiều hình thức khác nhau: chạy bộ, bơi, đá banh, bóng rổ, cầu lông, … đa dạng các môn chơi.

Tôi xin nhắc lại việc xác định cường độ và thời gian chơi TT có vai trò rất quan trọng hơn cả việc bạn lựa chon hình thức nào để tập.

Bản thân thời tiết lạnh khiến mạch máu bị co lại; nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi trời lạnh sẽ khiến máu bị khô và dễ đông hơn. Mạch máu co khiến huyết áp của bạn tăng mà tăng huyết áp là một trong những yếu tố nguy cơ của đột quỵ.

Với thời tiết lạnh bạn buộc phải giữ ấm nhất là lúc luyện tập TDTT. Bạn vẫn có thể ra đường để tập nhưng phải chọn thời điểm vào khung giờ nào đó ấm hơn. Luôn lưu ý phải làm nóng và khởi động trước khi tập luyện; điều này không có nghĩa là trời lạnh bạn làm biếng không tập luyện. Quan trọng là bạn biết lựa chọn thời điểm, biết cách khởi động làm cơ thể nóng trước khi tập và điều rất quan trọng

6. Chế độ ăn uống dịp Tết để tránh đột quỵ

Trong chế độ dinh dưỡng của tuổi 50, nên có chế độ ăn uống như thế nào để tránh đột quỵ? Đặc biệt là dịp Tết cuộc sống thường nhật bị đảo lộn, dễ nảy sinh suy nghĩ “ăn, uống thêm một chút” chắc không sao. Xin hỏi BS, nên ăn gì, hạn chế ăn gì để không mất Tết vì đột quỵ? Đâu là ngưỡng giới hạn cần dừng lại?

ThS.BS Hoàng Tiến Trọng Nghĩa:

Tết đến xuân về với rất nhiều những món ăn ngon: bánh chưng, thịt heo,… và bạn có nguy cơ sử dụng rượu bia nhiều. Vẫn nên ăn vẫn nên thử những món ăn của ngày Tết; tuy nhiên vẫn phải sử dụng với cường độ và hàm lượng vừa phải. Với những người có nguy cơ đột quỵ cao thì việc sử dụng thức ăn cũng phải tùy thuộc vào đặc điểm bệnh tật của bạn.

Những loại thức ăn có thể sử dụng được giúp phòng nguy cơ đột quỵ đó là:

- Đậu. Các nhà nghiên cứu đã cho thấy rằng các chất có trong đậu có khả năng giảm được chứng xơ vữa mạch đặc biệt là giảm được LDL cholesterol. Theo các nghiên cứu ở châu Á (Nhật Bản) nếu sử dụng khoảng 130-150g đậu/ ngày sẽ làm giảm được xơ vữa có ý nghĩa so với nhóm ít dùng hoặc không dùng.

- Cá: ăn cá rất tốt vì trong cá có axit béo không no đặc biệt là omega3 rất tốt cho sức khỏe tim mạch.

- Cam, chanh: rất tốt cho sức khỏe tim mạch và trong cam chanh có các hoạt chất giúp giảm được các yếu tố nguy cơ đột quỵ.

- Các loại rau xanh thuộc họ cải: súp lơ, cải bắp, …

- Cà chua: thực phẩm có khả năng làm giâm xơ vữa mạch, tăng HDL cholesterol (cholesterol tốt) có tác dụng cải thiện và giảm xơ vữa mạch

- Socola đen và các loại hạt: đây là những thực phẩm rất tốt giúp ích cho việc cải thiện sức khỏe của mạch máu đặc biệt là giúp giảm xơ vữa mạch.

Thay vì uống rượu bia và ăn thịt đỏ nhiều thì chúng ta có thể ăn rau và các thực phẩm trên.

7. Detox có khả năng giảm nguy cơ đột quỵ

Người Nhật có món đậu nành lên men nattokinase hay gạo đỏ lên men red rice, vậy Việt Nam chúng ta có những thực phẩm nào giúp cho mạch máu dẻo dai, tránh xơ vữa? Ngoài ra, phong trào detox đang rất hot được cho rằng sẽ giúp thanh lọc cơ thể, quét sạch mỡ máu, ngừa ung thư, đột quỵ… Xin hỏi, phương pháp này có cơ sở phòng các bệnh hiểm không thưa BS?

ThS.BS Hoàng Tiến Trọng Nghĩa:

Detox cơ thể rõ ràng có những tác dụng tốt như: thanh lọc cơ thể, thải độc. Không thể phủ nhận vai trò của detox; tuy vậy việc sử dụng một hình thức nào đó quá mức thì đều không phải là tốt hoàn toàn. Theo tôi đến thời điểm hiện tại không có một nghiên cứu nào cho thấy và khẳng định detox có khả năng phòng ngừa và giảm nguy cơ đột quỵ. Tuy vậy việc thải độc cũng có những vai trò quan trọng nhất định.

Tôi khuyên các chị em nên detox một cách hợp lý. Nếu bạn quá lạm dụng hoặc sử dụng quá nhiều một phương pháp nào đó thì ít nhiều cũng gây nên những rối loạn nhất định cho cơ thể. Bản thân cơ thể chúng ta cần cân bằng giữa tất cả mọi thứ: cuộc sống, công việc, các chất dinh dưỡng, …

Nên sử dụng đúng: đúng mục đích, thành phần, hàm lượng, tần suất,…

8. Uống aspirin, clopidogrel giúp phòng ngừa đột quỵ?

Nhiều người tin rằng có thuốc phòng ngừa đột quỵ nên dù rất đắt lên đến hàng triệu đồng cũng mua phòng thủ trong nhà. Một số người khác lại tin vào lời đồn thổi uống aspirin, clopidogrel giúp phòng ngừa đột quỵ. Trong chương trình hôm nay, BS có lời khuyên gì cho khán thính giả trước những thông tin này ạ?

ThS.BS Hoàng Tiến Trọng Nghĩa:

Aspirin thuốc chống kết tập tiểu cầu được các BS tim mạch, đột quỵ kê cho những bệnh nhân có yếu tố hoặc đã bị nhồi máu cơ tim, nhồi máu não. Thuốc có tác dụng giảm hình thành máu đông và gây ra một cơn đột quỵ tiếp theo.

Với những bệnh nhân sử dụng thuốc này cần kê toa và có sự chỉ dẫn của BS.

Nếu bạn không bị đột quỵ, không đi khám và cũng chưa xác định là có yếu tố nguy cơ của đột quỵ hay không mà nếu bạn dùng những loại thuốc ví dụ: aspirin thì là không nên. Bởi aspirin ngoài việc giúp phòng ngừa và hình thành huyết khối thì nó cũng có những tác dụng phụ:

- Ảnh hương lên dạ dày và thậm chí gây chảy máu dạ dày

- Có thể gây chảy máu, xuất huyết não.

Do vậy việc sử dụng aspirin hay thuốc chống kết tập tiểu cầu nói chung phải có được sử theo dõi và kê toa của BS.

9. Sản phẩm người đột quỵ nên sử dụng?

Chúng ta nên hiểu sao cho đúng giữa thuốc phòng ngừa đột quỵ và các sản phẩm hỗ trợ phòng ngừa đột quỵ đến từ thiên nhiên? Ai có thể sử dụng các sản phẩm hỗ trợ phòng ngừa đột quỵ và nên dùng sao cho đúng?

ThS.BS Hoàng Tiến Trọng Nghĩa:

Một trong những sản phẩm mà bạn có thể sử dụng cho bệnh nhân để phòng ngừa đột quỵ là các  loại đậu. Ví dụ với các sản phẩm từ nhiên thì có tác dụng hỗ trợ giảm xơ vữa thành mạch và mạch máu nói chung và cũng có tác dụng giảm đột quỵ. Những sản phẩm này khá an toàn nếu quý vị có nhu cầu sử dụng so với việc sử dụng aspirin.

10. Trời lạnh cần làm gì để tránh nguy cơ đột quỵ?

Bước qua tuổi 50 nhiều người có kèm theo các bệnh mạn tính là yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, đái tháo đường… Trong tiết trời đông xuân họ cần làm gì để tránh nguy cơ đột quỵ? Những người đã có tiền sử đột quỵ, nên lưu ý gì để tránh tái phát?

ThS.BS Hoàng Tiến Trọng Nghĩa:

Với những bệnh nhân bị tăng huyết áp, đái tháo đường thì việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ là rất quan trọng.

- Cần xác định được mức huyết áp của mình đã an toàn hay chưa, cần thay đổi lối sống, chế độ ăn. Nếu đã thay đổi lối sống, chế độ ăn mà vẫn không kiểm soát được huyết áp thì lúc nà cần dùng thuốc làm sao để giữ mức huyết áp ở ngưỡng an toàn. Cần theo dõi việc sử dụng thuốc sát sao để biết được việc sử dụng thuốc có hiệu quả hay không để từ đó liên hệ với các BS điều trị tìm hướng xử trí phù hợp.

- Với những bệnh nhân đã bị đột quỵ thì cần phòng ngừa một cơn đột quỵ tiếp theo xảy ra: sử dụng các thuốc phòng ngừa đột quỵ, ổn định mảng vữa xơ, kiểm soát các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường.

- Duy trì lối sống lành mạnh, giảm thuốc lá, rượu bia, tập TDTT đều đặn, sử dụng thực phẩm tốt cho sức khỏe.