BS.CK2 Nguyễn Thị Phương Nga - Trưởng khoa Nội Thần kinh, bệnh viện Thống Nhất.

NỘI DUNG TƯ VẤN

I. Dấu hiệu nhận biết một cơn đột quỵ

Bệnh nhân đột quỵ nếu không được cấp cứu kịp thời sẽ khiến cho tế bào não chết dần, gây nguy hiểm đến tính mạng. Do đó việc nhận biết sớm và xử lý đúng cách sẽ rất tốt trong việc cứu sống bệnh nhân và phòng ngừa biến chứng.

Khi bị đột quỵ, bệnh nhân sẽ có những dấu hiệu thần kinh xảy ra một cách đột ngột và tiến triển nhanh trong vòng vài phút hoặc vài giờ, bao gồm:

• Nói đớ, nói khó, không nói được hoặc không hiểu lời nói
• Méo miệng
• Yếu nửa người, tê nửa người

Đối với đột quỵ xuất huyết não các dấu hiệu sớm thường gặp là:

• Đâu đầu dữ dội (chưa gặp bao giờ)
• Nôn ói
• …

Đột quỵ có thể được nhận biết sớm bằng quy tắc F.A.S.T

II. Nguyên nhân gây đột quỵ não?

Đột quỵ não có 2 loại là đột quỵ nhồi máu não và đột quỵ xuất huyết não. Mỗi loại sẽ có nguyên nhân gây bệnh khác nhau.

1. Nguyên nhân

Đối với nhồi máu não, nguyên nhân là:

Thứ nhất: hẹp, xơ vữa động mạch, đặc biệt là động mạch lớn ở trong sọ hoặc ngoài sọ.

Thứ 2, là bệnh lý tim tạo thành cục huyết khối (cục máu đông) ở tim hoặc bệnh van tim, rung nhĩ.

Thứ 3, bệnh lý mạch máu nhỏ ở não do cao huyết áp, đái tháo đường.

Một số trường hợp khác do rối loạn đông máu, bệnh tim bẩm sinh.

Đối với xuất huyết não, 80% nguyên nhân là cao huyết áp. Ngoài ra, còn có nguyên nhân khác như u não, rối loạn đông máu, sử dụng chất kích thích, dị dạng mạch máu não.

2. Yếu tố nguy cơ

Về yếu tố nguy cơ bao gồm: người lớn tuổi, cao huyết áp, đái tháo đường, hút thuốc lá, rối loạn lipid máu,… từ đó gây ra bệnh lý mạch máu não và sau đó dẫn đến đột quỵ.

III. Người có yếu tố nguy cơ làm gì để ngừa đột quỵ?

Những bệnh nhân có yếu tố nguy cơ tức là có những bệnh lý có thể gây ra đột quỵ như: cao huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid, lạm dụng rượu, hút thuốc lá… Do đó phòng ngừa bằng cách:

Đối với người cao huyết áp: cần kiểm soát tốt huyết áp, điều trị thường xuyên và điều trị có sự theo dõi bởi bác sĩ.

Bệnh nhân đái tháo đường: cần kiểm soát tốt đường huyết, thông qua việc ăn uống, thuốc men.

Nếu một người hút thuốc lá (yếu tố nguy cơ gây đột quỵ) thì tốt nhất nên ngưng hút.

Ngoài ra cần có chế độ ăn uống thích hợp: Giảm đường, giảm chất béo lipid, luyện tập thể dục thường xuyên,… đó là những việc quan trọng giúp phòng ngừa đột quỵ.

Riêng trường hợp bệnh nhân lớn tuổi cũng thì tuổi tác cũng là yếu tố nguy cơ gây đột quỵ nhưng không thể nào tránh được.

Những người có bệnh lý nền rất dễ bị đột quỵ

IV. Những dấu hiệu cảnh báo một cơn đột quỵ

Đột quỵ xảy ra do nhồi máu não chiến khoảng 80% và còn lại 20% do xuất huyết não.

Dấu hiệu báo trước một cơn đột quỵ đối với đột quỵ nhồi máu não hoặc xuất huyết não hoàn toàn khác nhau.

Đột quỵ nhồi máu não thường báo trước bằng cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) làm cho người bệnh chủ quan vì nghĩ hết rồi, nhưng nó lại chính là dấu hiệu báo trước đột quỵ sắp xảy ra trong vòng vài giờ hoặc 48 giờ tới, và đa số các trường hợp đột quỵ xảy ra trong vòng 1 tuần lễ.

Triệu chứng của cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) hoàn toàn giống với đột quỵ, ví dụ rối loạn ngôn ngữ, nói đớ, nói khó, méo miệng, yếu nửa người, tê nửa người,…tuy nhiên nó sẽ biến mất nhanh chóng sau 1 vài phút, vài giờ.

Do đó, mọi người thường chủ quan nghĩ đó không phải bị tai biến, đột quỵ, nhưng về bản chất cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) chính là đột quỵ.

Ngược lại, đối với xuất huyết não thì những triệu chứng báo trước thường do bệnh nhân có sẵn dị dạng mạch máu gồm: đau đầu không rõ nguyên nhân, thường 30-60% xuất huyết dưới nhện do vỡ phình mạch có triệu chứng đau đầu liên tục trong vòng 1 vài ngày trước hoặc 1 tuần lễ trước đó.

Khi 1 người chưa bị đau đầu nhưng tự nhiên xuất hiện triệu chứng đau đầu liên tục trong vòng vài ngày hoặc 1 tuần mà không tìm được nguyên nhân thì nên nghĩ đến trường hợp đó là đột quỵ xuất huyết do dị dạng mạch máu.

V. Triệu chứng cảnh báo phình mạch máu não?

Đa số trường hợp phình mạch máu não chưa gây ra đột quỵ hầu như không có triệu chứng gì rõ rệt, đôi khi bệnh nhân thỉnh thoảng có cơn đau đầu và tự thoái lui.

Nguy cơ dọa vỡ phình mạch để gây ra xuất huyết dưới nhện, xuất huyết màng não thì thường thấy rằng 30-60% bệnh nhân trước đó có đau đầu dai dẳng, liên tục. Đó là triệu chứng báo trước bệnh nhân sắp có thể đột quỵ xuất huyết do vỡ phình mạch.

Đối với những bệnh nhân không biết mình có bị vỡ phình mạch hay không, nhưng thấy đau đầu bây giờ hoàn toàn khác so với trước đây thì đó cũng là dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm cần lưu ý đặc biệt.

VI. Phân biệt triệu chứng của đột quỵ và đau tim

Triệu chứng của đột quỵ về bản chất cũng giống như nhồi máu cơ tim, vì nó cũng là mạch máu.

Nhồi máu cơ tim là do tắc mạch vành, nhồi máu não là tắc mạch máu não. Do đó, về diễn tiến của bệnh hầu như giống nhau nhưng triệu chứng khác nhau.

Ví dụ, nhồi máu cơ tim triệu chứng xảy ra đột ngột, tiến triển nhanh chủ yếu ở tim.

Còn đột quỵ não triệu chứng cũng đột ngột, tiến triển nhanh trong vòng vài giờ, nhưng kèm theo những dấu hiệu thần kinh khu trú như: nói đớ, rối loạn ngôn ngữ, khó nói, tê/yếu nửa người, méo miệng.

Đột quỵ và đau tim đều xảy ra đột ngột nhưng đau tim không có dấu hiệu thần kinh khu trú

VII. Phân biệt triệu chứng của đột quỵ và động kinh

Những triệu chứng thần kinh khu trú trong đột quỵ và những triệu chứng thần kinh trong động kinh có thể sẽ khác nhau, mặc dù động kinh và đột quỵ đều xảy ra đột ngột. Nhưng ở bệnh nhân động kinh thường có những cơn co giật và những triệu chứng của động kinh thường dương tính, tức là co giật chứ không yếu liệt, sau cơn động kinh bệnh nhân có thể bị yếu liệt nhưng chỉ tồn tại trong vòng vài giờ hoặc 1 ngày rồi tự thoái lui.

Còn đột quỵ cũng xảy ra đột ngột nhưng những triệu chứng thần kinh lại âm tính, nghĩa là những khiếm khuyết chứ không phải co giật, bệnh nhân sẽ bị yếu liệt, giảm cảm giác, méo miệng và những triệu chứng của đột quỵ không thoái lui.

VIII. Đột quỵ khác say nắng như thế nào?

Đột quỵ là sự xuất hiện đột ngột của những dấu thần kinh khu trú và tiến triển nhanh.

Còn say nắng, triệu chứng có thể đột ngột hoặc cấp tính, tức là có thể chậm hơn, từ từ hơn. Nhưng sẽ có những triệu chứng toàn thân hơn là những dấu hiệu thần kinh khu trú. Ví dụ như:

• Vã mồ hôi
• Bủn rủn tay chân
• Hồi hộp
• Đánh trống ngực
• Sốt
• Nhưng không có yếu liệt, không giảm cảm giác, không méo miệng hoặc rối loạn ngôn ngữ.

IX. Cần làm gì giúp bệnh nhân đột quỵ?

Đột quỵ là một trường hợp cấp cứu về Nội khoa, tức là làm sao để giải quyết càng nhanh càng tốt.

Ví dụ như trường hợp đột quỵ nhồi máu não thì nguyên nhân là do tắc mạch máu trong não và gây ra khiếm khuyết thần kinh. Nếu tắc mạch máu trong não kéo dài, không được tái lưu thông dòng máu thì các tế bào thần kinh từ giai đoạn thiếu máu sẽ dần chết đi.

Khi tế bào thần kinh chết sẽ không có biện pháp nào kể cả tái thông có thể khôi phục lại tế bào thần kinh. Do đó, việc xử trí nhanh chóng rất quan trọng.

Cho nên, mọi người đừng mất thời gian trong việc lay gọi bệnh nhân, cạo gió, cho bệnh nhân uống nước chanh,… mà phải vận chuyển ngay lập tức bệnh nhân an toàn tới bệnh viện có thể điều trị trường hợp đột quỵ cấp tính. Tức là bệnh viện đó có biện pháp điều trị nhằm tái thông mạch máu não.

X. Những tình huống đột quỵ thường gặp?

Những tình huống xảy ra đột quỵ thường rất đa dạng, ví dụ như một bệnh nhân có thể đang sinh hoạt bình thường, có thể đang làm việc hoặc đang ăn, đi tolet.

Đột quỵ xuất huyết não thường xảy ra sau 1 gắng sức về thể lực hoặc stress.

Đối với đột quỵ nhồi máu não, một số trường hợp có thể xảy ra trong ban đêm khi đang bệnh nhân đang ngủ, vì ban đêm huyết áp thường thấp hơn ban ngày, và huyết áp thấp hơn thì túi máu não sẽ kém hơn.