Không có “thuốc ngừa đột quỵ” chung cho mọi người - Cảnh báo từ bác sĩ chuyên khoa thần kinh

1. Cẩn trọng với “thuốc ngừa đột quỵ” trôi nổi trên mạng

Hiện nay trên các trang mạng có nhiều quảng cáo về thuốc ngừa đột quỵ, theo BS, những “thuốc” đó có công dụng giúp phòng ngừa đột quỵ hay không? Nếu có thì theo cơ chế nào?

ThS.BS Hồ Hữu Thật - Trưởng khoa Nội Thần kinh, Bệnh viện An Bình (TPHCM) trả lời: 

Đây là câu hỏi rất khó, vì điều trị và phòng ngừa đột quỵ là lĩnh vực chuyên biệt, đòi hỏi chỉ định và theo dõi chặt chẽ của bác sĩ.

Thực tế, trên mạng xã hội xuất hiện nhiều quảng cáo về các loại “thuốc” hay sản phẩm được cho là có tác dụng ngừa đột quỵ. Do lo ngại bệnh lý này, nhiều người dễ tin theo mà không kiểm chứng. Tuy nhiên, cần hết sức cảnh giác vì không phải thông tin nào trên mạng cũng đúng.

Phần lớn các “thuốc ngừa đột quỵ” thực chất là thực phẩm chức năng, chỉ có tác dụng hỗ trợ, hoàn toàn không thể thay thế thuốc điều trị.

Muốn sử dụng bất kỳ sản phẩm nào với mục đích ngăn ngừa đột quỵ, người bệnh cần được bác sĩ chuyên khoa thần kinh hoặc đột quỵ thăm khám và chỉ định cụ thể. Chỉ bác sĩ mới có thể xác định loại thuốc nào dùng lâu dài, loại nào ngắn hạn, thuốc đặc trị nào thực sự cần thiết và đâu chỉ là sản phẩm hỗ trợ.

2. Tự ý dùng Aspirin để ngừa đột quỵ: Coi chừng phản tác dụng

Nhiều người được biếu/tặng thuốc ngừa đột quỵ là “hàng xách tay” từ các nước phát triển, khuyên rằng mỗi ngày nên uống 1 viên để ngừa đột quỵ. Khi xem thành phần mới biết nó là viên “Aspirin baby”, cho rằng liều lượng thấp thì uống giúp máu loãng một chút cũng tốt, vì vậy họ tự uống luôn mà không được kê toa. BS có ý kiến thế nào về việc này?

ThS.BS Hồ Hữu Thật trả lời:

Nếu áp dụng một công thức chung cho tất cả bệnh nhân để phòng ngừa đột quỵ thì hoàn toàn không chính xác. Đột quỵ có hai thể thường gặp là nhồi máu não và xuất huyết não.

Ở thể nhồi máu não, nguyên nhân thường do huyết khối hoặc mảng xơ vữa gây tắc mạch máu não. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng thuốc kháng tiểu cầu như Aspirin liều thấp (khoảng 81 mg) để phòng ngừa tái phát, nhưng phải có chỉ định cụ thể của bác sĩ chuyên khoa.

Ngược lại, với xuất huyết não, mạch máu đã bị vỡ và đang chảy máu trong nhu mô não. Khi đó, việc dùng Aspirin là chống chỉ định tuyệt đối, vì thuốc có tác dụng làm loãng máu, khiến tình trạng chảy máu nặng hơn, thậm chí đe dọa tính mạng.

Vì vậy, tự ý dùng Aspirin mà không có toa bác sĩ có thể gây hại hơn lợi, thậm chí dẫn đến biến chứng nghiêm trọng.

3. An cung ngưu hoàng hoàn có thật sự giúp ngừa đột quỵ?

Một số người cho rằng công dụng của An cung ngưu hoàng hoàn giúp làm loãng máu, hoạt huyết, ngăn ngừa cục máu đông, công dụng tương tự Aspirin nhưng thuốc đông y thì “lành”, ít tác dụng phụ hơn thuốc tây, theo BS điều này có đúng?

ThS.BS Hồ Hữu Thật trả lời:

An cung ngưu hoàng hoàn thường được nhiều người truyền tai nhau như một “thuốc ngừa đột quỵ”. Tôi từng gặp không ít trường hợp người nhà tự cho bệnh nhân uống trong thời gian điều trị mà không báo cho bác sĩ, chỉ đến vài ngày sau mới nói ra. Điều này thật sự đáng lo ngại.

Thực tế, An cung ngưu hoàng hoàn không phải là thuốc đặc trị đột quỵ, và không thể thay thế các thuốc Tây y có bằng chứng khoa học rõ ràng. Sản phẩm này có thể được xếp vào nhóm thực phẩm chức năng hoặc thuốc Đông y, và cho đến nay chưa có nghiên cứu lâm sàng đối chứng (RCT) được công bố trên các tạp chí y học uy tín quốc tế để chứng minh hiệu quả phòng ngừa hay điều trị đột quỵ.

Trong y học hiện đại, tất cả thuốc được sử dụng cho bệnh nhân đều phải trải qua quy trình nghiên cứu nghiêm ngặt, có bằng chứng khoa học, đánh giá hiệu quả và độ an toàn. Các thuốc như Aspirin, statin (điều trị rối loạn mỡ máu) hay thuốc hạ huyết áp đều đã được kiểm chứng qua hàng loạt nghiên cứu lớn và được đưa vào hướng dẫn điều trị chính thức (guideline).

Ngược lại, An cung ngưu hoàng hoàn chưa từng được công nhận trong bất kỳ khuyến cáo điều trị đột quỵ nào, do đó không thể dùng để thay thế thuốc đặc trị, dù là trong phòng ngừa hay điều trị nhồi máu não.

Khi có bất kỳ thắc mắc nào, người bệnh nên trao đổi trực tiếp với bác sĩ chuyên khoa thần kinh để được tư vấn chính xác và an toàn nhất.

4. Có thuốc nào làm tan mảng xơ vữa không?

Thật sự có thuốc nào giúp “giải tán” các mảng xơ vữa, dọn dẹp lòng mạch máu giúp máu dễ lưu thông không ạ?

ThS.BS Hồ Hữu Thật trả lời:

Xin trả lời rằng hoàn toàn có những thuốc như vậy. Hiện nay, trong lĩnh vực đột quỵ, khoa học trên thế giới cũng như tại Việt Nam đã có những nghiên cứu và đã áp dụng các thuốc có thể giúp mảng xơ vữa ít nhất là không phát triển thêm, ổn định hơn và tránh được các cơn đột quỵ thứ phát.

Lấy ví dụ, trong nhóm thuốc kháng tiểu cầu, Aspirin cùng với một vài nhóm khác sẽ giúp ổn định mảng xơ vữa, làm cho tiểu cầu không bám lên mảng đó nữa, từ đó hạn chế sự phát triển của mảng xơ vữa và không làm lòng mạch máu hẹp tắc thêm. Hiệu quả này đã được chứng minh qua nhiều nghiên cứu khoa học quan trọng.

Ngoài ra, còn có nhóm thuốc giảm lipid máu (nhóm statin), cũng có tác dụng ổn định mảng xơ vữa. Một số nghiên cứu cho thấy, một vài loại thuốc đặc trị trong nhóm này có thể làm thoái triển mảng xơ vữa, giúp ổn định mạch máu, giảm thiểu và tránh được nguy cơ đột quỵ tái phát.

5. Tự tìm “thuốc ngừa đột quỵ” trên mạng: Lợi bất cập hại

Khi tra Google cụm từ “thuốc ngừa đột quỵ”, ngoài các thực phẩm chức năng thì có rất nhiều kết quả như vitamin K chống đông máu, ASA chống tập kết tiểu cầu, thuốc làm tan cục máu đông, thuốc hạ mỡ máu... Những thuốc này có loại nào người dân tự mua được không ạ?

ThS.BS Hồ Hữu Thật trả lời:

Hoàn toàn không có loại thuốc nào trong danh sách trên mà người dân có thể tự ý mua và sử dụng. Tất cả các thuốc như thuốc kháng đông, thuốc kháng vitamin K, thuốc chống kết tập tiểu cầu, thuốc làm tan cục máu đông hay nhóm statin hạ mỡ máu đều phải có toa của bác sĩ thì mới được bán và sử dụng.

Hiện nay, không ít người tự tra cứu thông tin trên mạng hoặc thậm chí hỏi AI (trí tuệ nhân tạo) để tự mua thuốc, điều này rất nguy hiểm. Đã có trường hợp ở Hoa Kỳ nhập viện vì tự dùng thuốc theo hướng dẫn của AI.

Do đó, người dân có thể tìm hiểu để nâng cao nhận thức, biết cách phòng ngừa, nhưng tuyệt đối không tự quyết định uống thuốc khi chưa có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

Các loại thuốc kể trên đúng là thuốc đặc trị trong điều trị đột quỵ, nhưng mỗi loại chỉ phù hợp cho từng thể bệnh khác nhau.

Ví dụ: Aspirin có thể dùng trong nhồi máu não, nhưng lại chống chỉ định hoàn toàn trong xuất huyết não. Người dân không thể tự phân biệt được thể bệnh của mình, vì vậy việc chẩn đoán và kê đơn bắt buộc phải do bác sĩ thực hiện.

Chỉ khi có đánh giá đầy đủ và chỉ định cụ thể, bác sĩ mới quyết định loại thuốc nào, liều bao nhiêu, dùng trong bao lâu cho từng trường hợp đột quỵ cụ thể.

6. Khác biệt giữa người chưa từng đột quỵ và người đã bị đột quỵ

Việc dùng thuốc để ngừa đột quỵ ở người chưa đột quỵ và đột quỵ rồi có điểm giống và khác nhau thế nào ạ?

ThS.BS Hồ Hữu Thật trả lời:

Thật ra có những loại thuốc được dùng chung cho cả người chưa từng bị đột quỵ và người đã từng đột quỵ.

Với người chưa từng bị đột quỵ, việc dùng thuốc gọi là phòng ngừa đột quỵ tiên phát - tức là người bệnh chỉ mới có các yếu tố nguy cơ, và bác sĩ chỉ định thuốc để ngăn ngừa khả năng xảy ra cơn đột quỵ trong tương lai. 

Ví dụ, những người tăng huyết áp, đái tháo đường, đặc biệt là ở độ tuổi cao, huyết áp khó kiểm soát hoặc có nhiều yếu tố nguy cơ đi kèm, sẽ được xem là nhóm nguy cơ rất cao và có thể được chỉ định dùng thuốc phòng ngừa tiên phát.

Còn với những người đã từng bị đột quỵ một hoặc nhiều lần, việc dùng thuốc thuộc nhóm phòng ngừa đột quỵ thứ phát - tức là ngăn chặn cơn đột quỵ tái phát.

Giữa phòng ngừa tiên phát và thứ phát có một số thuốc giống nhau, nhưng cũng có những thuốc khác biệt chỉ dành riêng cho từng nhóm. Ngay cả khi cùng một loại thuốc, liều dùng giữa hai nhóm cũng khác nhau, tùy theo tình trạng bệnh lý của từng người.

7. Không có “thuốc tốt nhất” ngừa đột quỵ - chỉ có phác đồ phù hợp

Đúc kết lại, theo BS, có thuốc nào tốt nhất để ngừa đột quỵ hay không? Người dân cần làm gì để phòng ngừa đột quỵ?

ThS.BS Hồ Hữu Thật trả lời:

Đột quỵ là bệnh hoàn toàn có thể phòng ngừa và tránh được, nhưng không có một loại thuốc nào tốt nhất cho tất cả mọi người, chỉ có giải pháp phù hợp nhất với từng cá nhân. 

Trong nhiều trường hợp, người bệnh phải dùng thuốc đều đặn hằng ngày và kéo dài, nhưng không tuân thủ điều trị là nguyên nhân khiến nhiều người ngưng thuốc giữa chừng, dẫn đến đột quỵ tái phát ngay sau đó.

Để phòng ngừa hiệu quả, người dân cần khảo sát, tầm soát sớm các yếu tố nguy cơ, đồng thời tuân thủ phác đồ điều trị mà bác sĩ chuyên khoa chỉ định. Bác sĩ là người có đủ kỹ năng và kiến thức chuyên môn để xác định thuốc nào, liều lượng nào, và phác đồ nào là tối ưu cho từng trường hợp.