Khi yêu thương cũng cần “khoảng cách an toàn” cho trẻ sơ sinh

>>> Phần 1: Từ y học đến cảm xúc: Vì sao “cái ôm đầu tiên” quan trọng với trẻ sơ sinh?

1. Virus RSV không mới, nhưng nguy hiểm với trẻ sơ sinh

Quả thực nhiều cha mẹ hoang mang khi con chẩn đoán viêm phổi do RSV và áy náy khi biết bệnh có thể bắt nguồn từ một nụ hôn tưởng chừng vô hại. Nhân chương trình hôm nay, bác sĩ có thể chia sẻ rõ hơn về con đường lây nhiễm của loại virus này? Liệu đây có phải virus mới, tại sao đến giờ mới được nhắc đến rầm rộ như vậy ạ?

BS.CK2 Trần Thị Thanh Thủy - Trưởng khoa Hậu phẫu, Bệnh viện Hùng Vương trả lời: Virus hợp bào hô hấp hay còn gọi là RSV (Respiratory Syncytial Virus) thực ra không hề mới, nó đã được phát hiện từ năm 1958. Virus này thường phát triển mạnh khi thời tiết chuyển lạnh, đặc biệt là vào mùa thu - đông.

RSV lây qua giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi, hoặc qua tiếp xúc trực tiếp, chẳng hạn khi chạm, hôn hoặc bế em bé. Ở người lớn, RSV thường chỉ gây triệu chứng nhẹ như ho, sổ mũi, đau đầu, sốt và có thể tự khỏi sau khoảng hai tuần.

Tuy nhiên, ở người suy giảm miễn dịch, virus có thể lây kéo dài đến 4 tuần dù không còn biểu hiện bệnh rõ ràng, và có khả năng lây nhiễm trước khi phát bệnh khoảng 2 ngày.

Vì vậy, trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ mới chào đời, cần được hạn chế tiếp xúc với người đến thăm, bởi chúng ta không thể biết ai đang mang mầm bệnh.

2. Thể hiện tình yêu với bé an toàn hơn, tinh tế hơn

Nhiều bà mẹ hiện đại đều khuyên nhau hạn chế ôm hôn trẻ sơ sinh để tránh lây RSV, nhưng lại rất khó để can ngăn người khác. Nhiều người cũng bày tỏ rằng: "Tôi đang khỏe mạnh, không cảm - không cúm - không ốm đau gì, ôm hôn trẻ làm sao lây bệnh được". Liệu quan niệm này có thực sự đúng, hay ngay cả người tưởng chừng khỏe mạnh vẫn có thể lây RSV cho bé?

ThS. ĐD Võ Thị Ngọc Diệp - Trưởng phòng Điều dưỡng, Bệnh viện Hùng Vương trả lời: Trong thực tế, rất khó để thay đổi thói quen đến thăm và bế, hôn trẻ sơ sinh của người Việt. Vì vậy, thay vì cấm đoán, cha mẹ nên trang bị những kỹ năng xử lý khéo léo để vừa giữ được phép lịch sự, vừa đảm bảo an toàn cho bé.

Tại Bệnh viện Hùng Vương, trong các lớp tiền sản, các ông bố bà mẹ được hướng dẫn cách ứng xử trong tình huống này. Khi thấy người khác chuẩn bị hôn bé, cha mẹ có thể chủ động đưa bàn chân bé ra để họ hôn thay vì hôn vào mặt. Hoặc ôm sát bé vào người để khách chỉ có thể hôn lên lưng hoặc vai của bé, những vị trí an toàn hơn. Nếu lượng khách đến thăm quá đông, cha mẹ nên mời khách ngồi ở phòng khách, còn em bé được đặt trong phòng riêng để hạn chế tiếp xúc gần.

Về mặt y học, quan niệm “tôi khỏe mạnh thì không thể lây bệnh” là sai lầm. Nhiều người có thể đang trong thời kỳ ủ bệnh (chưa có triệu chứng) nhưng vẫn mang mầm virus hô hấp, đặc biệt là virus RSV (virus hợp bào hô hấp), nguyên nhân hàng đầu gây bệnh lý đường hô hấp ở trẻ sơ sinh.

Do đó, người lớn dù cảm thấy khỏe vẫn có thể là nguồn lây cho bé. Biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất là rửa tay thường xuyên và đúng cách, kể cả với người trong nhà như bố mẹ, ông bà. Bởi chỉ cần giữ sạch đôi tay và các bề mặt tiếp xúc, cha mẹ đã đảm bảo được 50% an toàn cho bé yêu khỏi nguy cơ lây nhiễm.

3. Virus hô hấp trở thành cơn ác mộng với trẻ sơ sinh

Với những trẻ sơ sinh chưa kịp phát triển đầy đủ hệ miễn dịch, một tác nhân tưởng như “nhẹ nhàng” như RSV có thể để lại hậu quả ra sao? BS có thể chia sẻ cụ thể hơn về những hiểm nguy mà trẻ phải đối diện khi chẳng may nhiễm phải loại virus này?

BS.CK2 Trần Thị Thanh Thủy trả lời: Ở trẻ sơ sinh, hệ miễn dịch còn non yếu, nên ngay cả một loại virus hô hấp tưởng như “nhẹ nhàng” cũng có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng. RSV (virus hợp bào hô hấp) là một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến trẻ dưới 1 tuổi phải nhập viện vì bệnh lý đường hô hấp.

Khi trẻ nhiễm RSV, ban đầu chỉ có biểu hiện mơ hồ như quấy khóc, bú kém, hoặc sốt nhẹ. Nhưng bệnh tiến triển rất nhanh: trẻ từ từ bỏ bú, giảm vận động, ly bì, và có thể xuất hiện những cơn ngưng thở nguy hiểm. Nếu không được thăm khám kịp thời, tình trạng này có thể đe dọa tính mạng.

Khi nhập viện, bác sĩ phải hỗ trợ hô hấp, bù dịch điện giải, và nếu có biến chứng nhiễm trùng, trẻ sẽ phải điều trị kháng sinh trong nhiều ngày.

4. Cách chăm sóc giúp trẻ mau hồi phục khi mắc RSV

Nếu chẳng may nhiễm virus RSV, bệnh sẽ diễn tiến qua những giai đoạn cụ thể nào và triệu chứng của mỗi giai đoạn đó ra sao? Chăm sóc trẻ nhiễm RSV sao cho nhanh hồi phục, thưa chuyên gia?

ThS. ĐD Võ Thị Ngọc Diệp trả lời: Ở trẻ sơ sinh, virus hợp bào hô hấp (RSV) là tác nhân dễ gây bệnh nặng vì hệ miễn dịch còn non yếu. Diễn tiến bệnh thường trải qua 3 giai đoạn rõ rệt.

Thời gian ủ bệnh là từ 2 đến 8 ngày, bé có thể chỉ hơi mệt hoặc bỏ bú một hai cử. Thời gian bùng phát có thể kéo dài một tuần lễ, với các biểu hiện như sốt, ho, và tăng tiết dịch. Lúc này trẻ rất khó thở vì đường hô hấp hẹp, virus làm dịch lấp đường hô hấp, dẫn đến thiếu oxy, không ngủ được, không bú được. Sau thời gian bùng phát, bệnh sẽ lui hẳn, thời gian kéo dài từ 2 tuần cho tới 4 tuần.

Để chăm sóc bé mau hồi phục tại nhà: Phải giữ ấm cho bé. Không gian phải thoáng, hạn chế sử dụng điều hòa. Người chăm sóc phải đảm bảo vệ sinh, thường xuyên rửa tay. Cần tăng cường dinh dưỡng bằng cách cho bé bú mẹ. Vệ sinh đường hô hấp: nhỏ dung dịch nước muối và vệ sinh vùng mũi miệng để thông thoáng.

Người chăm sóc phải theo dõi sát sao để phát hiện các bất thường như tím tái, vẻ mặt mệt mỏi do thiếu oxy trong giấc ngủ, để kịp thời báo bác sĩ.

Để chăm sóc bé mau hồi phục tại nhà: Phải giữ ấm cho bé. Không gian phải thoáng, hạn chế sử dụng điều hòa. Người chăm sóc phải đảm bảo vệ sinh, thường xuyên rửa tay. Cần tăng cường dinh dưỡng bằng cách cho bé bú mẹ. Vệ sinh đường hô hấp: nhỏ dung dịch nước muối và vệ sinh vùng mũi miệng để thông thoáng. Người chăm sóc phải theo dõi sát sao để phát hiện các bất thường như tím tái, vẻ mặt mệt mỏi do thiếu oxy trong giấc ngủ, để kịp thời báo bác sĩ

Ngoài ra, nếu bác sĩ chỉ định điều trị tại nhà, cha mẹ cần tuân thủ liều và thời gian dùng thuốc, quan sát phản ứng của bé trong 15 - 20 phút đầu sau khi uống để phát hiện sớm tác dụng phụ.

5. Lưu ý chăm sóc trẻ sơ sinh nhiễm RSV tại nhà

Thưa BS, nhiều phụ huynh gửi câu hỏi về RSV, đặc biệt là các mẹ sau sinh. Nếu em bé sơ sinh nhiễm RSV, liệu có thể điều trị tại nhà không ạ? Vì bé còn nhỏ, chưa uống được thuốc, mà mẹ thì sức khỏe còn yếu, không có người chăm. Nếu phải nhập viện thì thường điều trị bao lâu?

BS.CK2 Trần Thị Thanh Thủy trả lời: Khi trẻ có biểu hiện viêm đường hô hấp và được đưa đi khám kịp thời, một số trường hợp có thể điều trị tại nhà. Quan trọng nhất là bé phải được bú sữa mẹ hoàn toàn, vì trong sữa mẹ có đầy đủ dinh dưỡng và kháng thể giúp tăng sức đề kháng.

Bên cạnh đó, giữ ấm cho trẻ và vệ sinh môi trường xung quanh sạch sẽ là yếu tố rất quan trọng. Virus RSV chỉ tồn tại trên da khoảng 30 phút, trên bề mặt giấy hoặc vải mềm 2-3 tiếng, và trên bề mặt cứng có thể đến hơn 10 tiếng. Vì vậy, rửa tay thường xuyên và lau chùi bề mặt tiếp xúc, đặc biệt là tay nắm cửa, sẽ giúp hạn chế lây lan.

Những trường hợp trẻ có cơn ngưng thở, thở khò khè, tím tái, bỏ bú, khó thở thì bắt buộc phải nhập viện để được điều trị kịp thời. Thời gian điều trị sẽ phụ thuộc vào thể trạng từng bé. Trẻ đủ tháng thường hồi phục nhanh hơn, còn trẻ non tháng cần được hỗ trợ hô hấp và chăm sóc đặc biệt hơn để đảm bảo cung cấp đủ oxy cho cơ thể.

6. Những dấu hiệu cảnh báo cần đưa trẻ nhiễm RSV đến bệnh viện ngay

Thưa BS, với những em bé đã được chẩn đoán nhiễm RSV và xuất viện về nhà chăm sóc, nhiều gia đình vẫn rất lo lắng vì sợ không nhận ra khi bệnh chuyển nặng. Xin BS cho biết, những dấu hiệu nào ở trẻ là cảnh báo cần phải đưa bé quay lại bệnh viện ngay, thậm chí là cấp cứu ạ?

BS.CK2 Trần Thị Thanh Thủy trả lời: Ở trẻ sơ sinh, 3 dấu hiệu quan trọng nhất cần theo dõi là: thở tốt, bú tốt và vận động tốt. Nếu trẻ bú kém, giảm vận động, sốt hoặc hạ thân nhiệt, thở khò khè, khó thở, cha mẹ phải đưa bé đến bệnh viện ngay, tuyệt đối không tự ý mua thuốc điều trị vì các triệu chứng này có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau chứ không chỉ riêng RSV.

Cốt lõi trong điều trị RSV là điều trị nâng đỡ và phòng ngừa. Hiện nay, đã có vắc xin phòng virus hợp bào hô hấp (RSV) dành cho phụ nữ mang thai từ 32 đến 36 tuần. Khi mẹ tiêm vắc xin, trẻ sinh ra sẽ có miễn dịch bảo vệ trong 6 tháng đầu sau sinh. Đây chính là sự đầu tư thông minh nhất cho sức khỏe của con ngay từ trong bụng mẹ.

7. Trao yêu thương mà vẫn an toàn cho bé - Cha mẹ cần làm gì?

Thưa ThS, có cách nào để cha mẹ và người thân vừa giữ trọn vẹn những cái ôm, nụ hôn yêu thương dành cho bé, vừa đảm bảo an toàn sức khỏe?

ThS. ĐD Võ Thị Ngọc Diệp trả lời: Thực ra, trẻ lớn hơn không có nghĩa là sẽ không bệnh, vì vẫn có thể lây qua các bệnh đường hô hấp như bình thường. Do đó, việc giữ khoảng cách an toàn vẫn rất cần thiết.

Khi trẻ bắt đầu biết chơi đồ chơi, tiếp xúc nhiều bề mặt, tay của bé cũng trở thành nguồn lây bệnh chính, nên cha mẹ cần tập cho con thói quen rửa tay thường xuyên.

Bên cạnh đó, bố mẹ nên chủ động khi người khác muốn tiếp xúc với bé. Ví dụ, khi thấy ai đó muốn nựng hoặc bế bé, có thể đưa phần an toàn như chân hoặc lưng của bé để họ tương tác, thay vì để họ nựng má hoặc chạm tay bé, vì đó là những vị trí dễ lây bệnh trực tiếp nếu tay người lớn không sạch.

Cha mẹ cũng cần giữ môi trường xung quanh bé thật sạch sẽ, nhất là khi bé đã bắt đầu bò, đi hoặc chơi đồ chơi. Giữ cho không gian và bề mặt an toàn chính là cách bảo vệ con mà vẫn giữ được trọn vẹn những vòng tay yêu thương.

Series Truyền hình trực tuyến Radar Sản phụ khoa do Bệnh viện Hùng Vương phối hợp cùng Cổng thông tin Tư vấn sức khỏe AloBacsi thực hiện, phát sóng định kỳ vào 19h Thứ 4 của tuần 1 và tuần 3 mỗi tháng.