Hơn 600.000 trẻ em tử vong mỗi năm vì ô nhiễm không khí: Những cảnh báo không thể bỏ qua

1. Ô nhiễm không khí và tác động toàn diện đến trẻ em

Hiện nay, các nhà khoa học đang đưa ra những cảnh báo như thế nào về tác động của ô nhiễm không khí đến sự phát triển toàn diện của trẻ em - cả trong ngắn hạn lẫn dài hạn, thưa BS? Những ảnh hưởng này cụ thể bao gồm những khía cạnh nào - như hô hấp, tim mạch, thần kinh, khả năng nhận thức, hay thậm chí cả hành vi và cảm xúc của trẻ ạ?

BS.CK2 Nguyễn Thị Thanh - Nguyên Trưởng khoa Nội 1, Bệnh viện Nhi Đồng 2 (TPHCM) trả lời: Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo, mỗi năm có hơn 600.000 trẻ em tử vong do ô nhiễm không khí. Không khí ô nhiễm chứa bụi mịn, lông thú, các chất dễ bay hơi, gây ra nhiều hệ lụy đối với sức khỏe và sự phát triển của trẻ.

Về ngắn hạn, trẻ dễ mắc các bệnh đường hô hấp tái đi tái lại như viêm phế quản, hen suyễn, viêm mũi dị ứng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống.

Bụi mịn PM2.5 còn thấm vào cơ thể, đi vào mạch máu, tim, gây rối loạn nhịp tim, tăng nguy cơ tim mạch và cao huyết áp sớm.

Hệ thần kinh của trẻ cũng bị tác động, dẫn đến giảm chất lượng giấc ngủ, ảnh hưởng đến synapse thần kinh, thậm chí có thể gây viêm não.

Về dài hạn, các nghiên cứu của Đại học Harvard cho thấy, những trẻ trải qua 5 năm đầu đời ở vùng ô nhiễm nặng thường có IQ thấp hơn so với trẻ sống ở môi trường trong lành. Không khí ô nhiễm còn liên quan đến rối loạn tăng động giảm chú ý, rối loạn phổ tự kỷ, ảnh hưởng đến tâm sinh lý và khả năng kiềm chế cảm xúc của trẻ trong quá trình phát triển.

Như vậy, tác động của ô nhiễm không khí là toàn diện và lâu dài, ảnh hưởng không chỉ đến sức khỏe thể chất mà còn đến sự phát triển trí tuệ và tâm lý của trẻ em.

2. Vì sao trẻ em nhạy cảm hơn với ô nhiễm không khí?

Trẻ em luôn được xếp vào nhóm dễ bị tổn thương nhất trước ô nhiễm không khí. Nhưng cụ thể, về mặt sinh lý - miễn dịch - phát triển, vì sao trẻ lại nhạy cảm hơn người lớn và dễ chịu tác động tiêu cực hơn từ môi trường sống xung quanh?

BS.CK2 Nguyễn Thị Thanh trả lời: Trẻ em thuộc nhóm dễ bị tổn thương nhất trước ô nhiễm không khí do nhiều yếu tố sinh lý, miễn dịch và phát triển.

Về mặt sinh lý, phổi của trẻ còn non nớt, đường thở ngắn, nên không khí ô nhiễm lập tức xâm nhập vào hệ hô hấp. Các cơ quan bảo vệ chưa hoàn thiện, như nhung mao hay cơ vòng bảo vệ, không thể ngăn bụi mịn, khiến bụi lắng đọng sâu trong phổi, thậm chí đi vào mao mạch phổi, máu, não và các cơ quan khác. Giai đoạn 1.000 ngày đầu đời đặc biệt quan trọng, nên tiếp xúc với ô nhiễm sớm sẽ tăng nguy cơ kích ứng, hen suyễn, viêm phế quản sau này.

Về mặt miễn dịch, trẻ sơ sinh có hệ miễn dịch non nớt, chưa phát triển đầy đủ. Khi tiếp xúc với ô nhiễm, virus, vi sinh vật hay các chất hữu cơ dễ bay hơi, trẻ chưa có khả năng chống lại, dẫn đến dễ mắc bệnh từ rất sớm.

Những bệnh lý tái phát do môi trường ô nhiễm còn ảnh hưởng lâu dài đến phát triển tâm sinh lý và thể chất của trẻ.

Ngoài ra, người thân trong gia đình hút thuốc lá cũng gây những tác động thầm lặng nhưng ảnh hưởng rất lớn và sâu sắc đến sự phát triển của trẻ, ngay thời điểm đó và cả về sau.

3. Những tác nhân ô nhiễm không khí nguy hiểm với trẻ

Trong không khí có rất nhiều tác nhân gây hại - từ bụi mịn, vi khuẩn, nấm mốc đến các chất khí độc như VOCs. Theo BS, những yếu tố nào là đáng lo ngại nhất với trẻ nhỏ? Và liệu hiện nay, sống ở vùng nông thôn có còn là một “vùng xanh” an toàn hơn thành thị - hay ô nhiễm đã len lỏi đến mọi nơi mà chúng ta chưa kịp nhận ra?

BS.CK2 Nguyễn Thị Thanh trả lời: Không khí chứa nhiều tác nhân gây hại cho trẻ, từ bụi mịn PM2.5, PM1.0, vi khuẩn, nấm mốc, đến các chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs). Một số ô nhiễm dễ nhận biết như mùi sơn, gỗ mới, nhưng nhiều khi ô nhiễm lại vô hình, không ngửi thấy, vẫn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe trẻ nhỏ.

Trong không gian sống trong nhà, nếu nhà không thoáng khí, đóng kín cửa, virus, nấm mốc vẫn tồn tại và sinh sôi ở các góc chứa đồ đạc ẩm mốc. Chăn, gối, mền cũng chứa bụi mịn, có thể tác động xấu đến trẻ. Thêm vào đó, việc đốt nhang, xịt muỗi, xịt thơm phòng tạo ra các chất hóa học tiềm ẩn nguy cơ với sự phát triển của trẻ.

Nhiều người vẫn nghĩ nông thôn là “vùng xanh”, không khí trong lành hơn thành thị. Tuy nhiên, hiện nay nông thôn cũng đang phát triển nhanh, xuất hiện nhà máy, công trình xây dựng, thậm chí bụi từ đô thị bay về. Trường hợp trẻ hắt hơi, sổ mũi, da nổi sần khi về quê, khám ra mới biết gần nhà có nhà máy xay thóc, hay việc đốt rơm rạ cũng tạo ra ô nhiễm.

Vì vậy, nông thôn hiện nay không còn hoàn toàn an toàn, ô nhiễm đã len lỏi đến mọi nơi mà chúng ta chưa kịp nhận ra.

4. Giải pháp bảo vệ trẻ trước ô nhiễm không khí

Trước thực trạng ô nhiễm không khí ngày càng lan rộng, đặc biệt là bụi mịn, khí độc khó nhận biết bằng mắt thường, đâu là những giải pháp thiết thực để phụ huynh có thể chủ động bảo vệ con em mình - ngay từ trong chính không gian sống hằng ngày, thưa BS?

BS.CK2 Nguyễn Thị Thanh trả lời: Bảo vệ trẻ ngay tại nhà là hành động thiết thực nhưng không dễ dàng. Một số giải pháp phụ huynh có thể áp dụng:

- Nhận thức đúng về ô nhiễm không khí: Biết đâu là các yếu tố nguy cơ, chẳng hạn bụi mịn, khí độc, các chất hữu cơ dễ bay hơi… và tác hại của chúng đối với trẻ.

- Hành động cụ thể để hạn chế tác nhân gây hại: Lau dọn nhà cửa thường xuyên, không đốt nhang, tránh hút thuốc trước mặt trẻ, cẩn trọng khi sử dụng các sản phẩm tạo VOCs (sơn, xịt thơm, hóa chất…).

- Tối ưu thông gió và không gian sống: Nhà không cần quá rộng nhưng phải thông thoáng, bớt đồ đạc cồng kềnh, sắp xếp nội thất gọn gàng, có cửa thông gió để không khí lưu thông.

- Sử dụng công cụ hỗ trợ theo dõi chất lượng không khí: Các ứng dụng đo AQI giúp phụ huynh biết khi nào không nên cho trẻ chơi ngoài trời.

- Lọc và ngăn ô nhiễm xâm nhập: Dùng máy lọc không khí HEPA để lọc bụi mịn, bộ lọc than hoạt tính để làm sạch các chất bay hơi. Khi đi làm về, để giày dép, quần áo bẩn ngoài cửa để hạn chế bụi, kim loại nặng vào nhà.

Giai đoạn bào thai và 1.000 ngày đầu đời là cực kỳ nhạy cảm, quyết định sự phát triển toàn diện của trẻ. Chủ động bảo vệ đường thở và môi trường sống là cách tốt nhất để đảm bảo sức khỏe lâu dài cho con em mình.

5. Giữ không khí trong lành cho trẻ: từ bố trí nhà cửa đến ngăn ô nhiễm “dừng trước cửa”

Nhiều gia đình nghĩ rằng đóng cửa là đủ để ngăn bụi, nhưng thực tế chất lượng không khí trong nhà đôi khi còn ô nhiễm hơn cả ngoài trời. Vậy làm sao để giữ được môi trường sống trong lành bên trong ngôi nhà - từ cách bố trí, thông gió, đến việc ngăn chất ô nhiễm “dừng lại trước cửa nhà”?

BS.CK2 Nguyễn Thị Thanh trả lời: Ngay cả khi đóng cửa, chất lượng không khí trong nhà đôi khi còn ô nhiễm hơn ngoài trời, đặc biệt trong các ngày mức AQI ở TPHCM và Hà Nội đạt mức cực kỳ báo động. Một số giải pháp thiết thực:

- Giữ nhà cửa ngăn nắp, dễ quét dọn: Chú ý các góc ít để ý như rèm cửa, khung hình, chậu hoa, nơi bụi và nấm mốc tích tụ. Mạt nhà là dị nguyên gây hen suyễn và dị ứng ở trẻ nhỏ.

- Thông gió hợp lý: Mở cửa sổ để có sự đối lưu không khí, nhưng chọn thời điểm thích hợp: sáng sớm hoặc sau cơn mưa, tránh giờ cao điểm nhiều xe cộ và giữa trưa nhiều bụi.

- Ngăn ô nhiễm xâm nhập từ bên ngoài: Thay dép, quần áo, rửa tay, vệ sinh cơ thể khi về nhà. Các vật dụng tiếp xúc môi trường như áo mưa, áo khoác, mũ nón nên treo ngay cửa, không mang vào nhà. Điều này giúp ngăn bụi bẩn và kim loại nặng xâm nhập.

- Để sử dụng máy lọc không khí hiệu quả, phụ huynh nên chọn các thiết bị có màng HEPA 13 để lọc sạch bụi mịn - tác nhân gây hen suyễn ở trẻ, kết hợp với màng lọc than hoạt tính để ngăn mùi và các chất hữu cơ bay hơi. Những máy lọc hiện đại thường trang bị cảm biến và màn hình hiển thị giúp theo dõi chất lượng không khí theo thời gian thực, kèm quạt 360 độ để hút bụi mịn và cung cấp không khí sạch cho toàn bộ căn phòng. Với các phòng nhỏ, nên lựa chọn máy mini có công suất phù hợp để đạt hiệu quả tối ưu.

Trân trọng cảm ơn BS.CK2 Nguyễn Thị Thanh và LG Việt Nam đồng hành cùng AloBacsi trong chương trình này.

>>> Tập thở, lọc khí, chăm sóc môi trường sống: Bộ ba bảo vệ sức khỏe hô hấp cho trẻ