Giun sán, những "kẻ sống bám" con người

Ở Việt Nam, tỷ lệ nhiễm giun sán cũng rất cao, nhiều trường hợp gây biến chứng nguy hiểm, có thể tử vong, như: thiếu máu nặng do giun móc, giun chui ống mật, tắc ruột do giun, viêm tắc đường mật do sán lá gan nhỏ, ho ra máu do sán lá phổi, áp xe gan do sán lá gan lớn... Vậy làm sao để nhận diện triệu chứng bạn đã nhiễm giun sán, cách điều trị và phòng ngừa?

Bệnh giun sán là gì?

Giun - sán ký sinh ở người có thể chiếm tới một phần tư dân số thế giới, tập trung chủ yếu ở các nước vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Hầu hết giun sán không gây được miễn dịch bảo vệ, sau khi khỏi người bệnh vẫn bị tái nhiễm. Ảnh: Heal Central

Giun sán là các sinh vật ký sinh sống bám trong cơ thể của vật chủ, gây ra bệnh chủ yếu ở đường ruột.

Có rất nhiều giun sán. Các loại phổ biến nhất ở Việt Nam bao gồm giun kim, giun đũa, giun móc, giun mõ, giun lương, giun tóc và sán dây.

Giun sán xâm nhập vào cơ thể như thế nào?

Ăn thịt sống, tái, chưa nấu chín dễ bị nhiễm giun sán

Theo Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh Phú Thọ (CDC Phú Thọ), giun sán có thể xâm nhập cơ thể người qua các cách sau đây:

Đường ăn uống: Người ăn uống các loại thực phẩm như rau sống, thịt lợn, trâu, bò, cá, ếch, nhái, lươn, ốc và uống nước chưa nấu chín mang mầm bệnh giun sán; sau đó qua bàn tay bẩn đưa vào miệng; và ăn uống không đảm bảo vệ sinh.

Đường da, niêm mạc: Một số ấu trùng giun sán tồn tại trong môi trường đất, nước, bụi bẩn, bón phân trồng rau màu, nuôi cá, tôm,... ấu trùng giun sán có thể chui trực tiếp qua lỗ chân lông, vết trợt trên da, lỗ hậu môn, mắt... vào mạch máu, tim phổi, não, gan và các cơ quan khác của người.

Đường lây truyền khác: Nhiều loài giun sán khác nhau có cách xâm nhập cơ thể người khác nhau, như giun chỉ do muỗi truyền; giun lươn truyền nhiễm bất thường theo chu kỳ ngược dòng: trong một số điều kiện nhất định, ấu trùng giun lươn dính lại quanh hậu môn phát triển thành ấu trùng có thực quản hình trụ và gây tự nhiễm lại cho người bệnh,…

Nghiên cứu của Bệnh viện Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết ấu trùng giun sán chui vào mạch máu thường hay gặp nhất là ấu trùng giun lươn, giun móc, giun đầu gai, giun mỏ, giun chó mèo, và một số loài ấu trùng giun sán khác.

Những nơi có vệ sinh kém cũng có thể là nguồn lây nhiễm sán dây. Người tiếp xúc với chó mèo bị nhiễm giun cũng có thể bị nhiễm.

Triệu chứng bị nhiễm giun sán

Giun kim

Sán dây

Những triệu chứng phổ biến khi nhiễm giun sán như sốt, nôn mửa, tiêu chảy, đau bụng liên tục, cơ thể cảm thấy rát, yếu người, toàn thân không thoải mái. Giun sán có thể gây ảnh hưởng đến đường tiêu hóa của con người bằng cách ăn các chất dinh dưỡng trong ruột, làm giảm sự hấp thụ chất dinh dưỡng và gây ra chán ăn.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) sự xâm nhập của giun sán có thể gây ra bệnh tật và đôi khi dẫn đến tử vong, chúng làm ảnh hưởng đến tình trạng dinh dưỡng. Thậm chí bệnh giun sán cũng làm ảnh hưởng đến quá trình nhận thức, u hạt, và gây tắc ruột hoặc sa trực tràng.

>>> Xét nghiệm ký sinh trùng ở đâu, có cần nhịn ăn sáng để lấy mẫu?

Tác hại của giun sán

Ở Việt Nam, tỷ lệ nhiễm giun sán cũng rất cao, nhiều trường hợp gây biến chứng nguy hiểm, có thể tử vong, như: thiếu máu nặng do giun móc, giun chui ống mật, tắc ruột do giun, viêm tắc đường mật do sán lá gan nhỏ (chlonorsis sinnesis), ho ra máu do sán lá phổi (Paragonimus sp), áp xe gan do sán lá gan lớn (Fasciola sp), viêm màng não có tăng bạch cầu ái toan do giun tròn (A. cantonnensis)... Ảnh: Mediatec

Theo Bệnh viện Đại học Quốc gia Hà Nội, 100% ấu trùng giun sán gây hại cho cơ thể người. Chúng tiết ra chất độc làm cho cơ thể bị nhiễm độc, làm tắc các mạch máu nhỏ, cản trở tuần hoàn máu, gây nhồi máu não, nhồi máu phổi, gây viêm cơ, viêm đường ruột, viêm mạch máu, ngừng tim đột ngột.

Trong 6 tháng đầu năm nay, Bệnh viện Nhi Đồng Cần Thơ đã tiếp nhận nhiều trường hợp trẻ em được đưa đến khám và điều trị vì tình trạng nhiễm giun sán. Có một trường hợp cần phải nhập viện cấp cứu và điều trị tại Khoa Hồi sức tích cực - chống độc vì suy hô hấp, tràn dịch màng phổi. Theo các bác sĩ, nguyên nhân ban đầu do giun đũa chó mèo vào cơ thể người di chuyển lên phổi.

Bộ Y tế Việt Nam cho biết việc nhiễm giun sán ở trẻ không được điều trị tốt sẽ gây nên rối loan tiêu hóa, chán ăn, suy dinh dưỡng, thiếu máu, giảm thông minh…

Điều trị giun sán

Đối với những loại giun sán thông thường, cách điều trị là uống thuốc tẩy giun. Thuốc tẩy giun trên thị trường hiện nay thường chứa hai hoạt chất mebendazol và albendazol. Mebendazol ức chế, ngăn cản sự tiêu thụ chất dinh dưỡng của các loại giun. Đây là loại thuốc không kê đơn, có thể tự mua thuốc để tẩy giun, định kỳ từ 4 - 6 tháng/1 lần.

Trong quá trình điều trị và vài tuần sau điều trị, cần tuân thủ những biện pháp vệ sinh nghiêm ngặt để phòng ngừa tái phát.

Mỗi năm cần tẩy giun ít nhất là một lần. Đối với trẻ đã tẩy giun nhưng không có tác dụng, cần phải kiểm tra trẻ có bị loại giun sán khác nào trong cơ thể không hoặc trẻ bị mắc bệnh còi xương, suy dinh dưỡng, nhiễm lao… nhằm có phương thức điều trị đúng.

Dưới đây là danh sách của Bệnh viện Bạch Mai liệt kê các loại thuốc trừ giun sán:

Nhóm thuốc điều trị giun sán ký sinh ở đường ruột:

Ký sinh trùng	Thuốc lựa chọn và liều lượng
1. Giun ký sinh đường ruột
Giun kim (E.vermicularis)	Pyratel pamoate 11 mg/kg x 1 lần, nhắc lại sau 2 tuần Mebendazole 100 mg x 1 lần, nhắc lại sau 2 tuần.
Giun đũa (A.lumbrricoides)	Pyratel pamoate 11 mg/kg x 1 lần duy nhất. Mebendazole 100 mg x 1 lần duy nhất. Albendazole 400 mg x 1 lần duy nhất.
Giun tóc (T.trichiura)	Mebendazole 100 mg x 1 lần duy nhất. Albendazole 400 mg x 1 lần duy nhất.
Giun móc (Hookworm)	Mebendazole 100 mg x 2 lần/ ngày x 3 ngày Albendazole 400 mg x 1 lần duy nhất
Giun lươn (S.stecoralis)	Thiabendazole 25 - 50 mg/kg x 1 - 2 ngày Ivermectin 200 mg/kg x 1 lần, nhắc lại sau 3 ngày Albendazole 400 mg x 1 lần x 3 ngày
Capililaria philippinnensis	Mebendazole 100 mg x 2 lần/ ngày x 20 ngày Albendazole 400 mg x 1 lần/ngày x 10 ngày Albendazole 400 mg x 3 lần/ngày x 7 ngày
2. Sán dây ở đường ruột
Sán dây lợn (T.solium) Sán dây bò (T.saginata)	Niclosamide 2 g x 1 lần duy nhất. Praziquantel 5 - 20 mg/kg x 1 lần duy nhất. Mebendazole 300 mg x 2 lần x 3 ngày. Bithionol 40 - 60 mg/kg x 1 lần duy nhất.
3. Sán lá ở đường ruột
Echinostoma spp Sán ruột (F. buski)	Praziquantel 40 mg/kg x 1 lần duy nhất Hoặc 25 mg/kg x 2 x 1 ngày. Praziquantel 15 mg/kg x 2 lần x 1 ngày.

Nhóm thuốc điều trị giun sán ký sinh ở ngoài đường ruột:

Ký sinh trùng	Thuốc lựa chọn và liều lượng
1. Giun tròn Ký Sinh ở tổ chức, máu
Trichinella spiralis	Mebendazole 200 - 400 mg x 3 lần/ngày x 3 ngày Mebendazole 400 - 500 mg x 3lần/ngày x 10 ngày Levamisol 5 mg/kg x 1 lần và nhắc lại sau 2 ngày
Gnathostoma spinigerum	Albendazole 400 mg x 1 - 2 lần x 21 - 28 ngày Ivermectin 0, 2 - 2 mg/kg x 1 lần x 1 - 5 ngày Mebendazole 10 mg/kg x 1 x 28 ngày
Angiostrongylus cantonnensis	Mebendazole 10 mg/kg x 2 lần x 5 ngày
Filarria (W.bancrofti, Brugia spp, Loa loa)	Diethyl carbamazine (DEC) 2 mg/kg x 3 lần x 14 - 28 ngày + kháng histamin
Toxocara spp	Albendazole 10 mg x 1 lần x 5 ngày
2. Sán lá Ký Sinh ở tổ chức & máu
Sán lá gan nhỏ (C.sinensis)	Praziquantel 25 mg/kg x 3 lần x 2 ngày
sán lá gan nhỏ Opisthorchis spp	Praziquantel 40 mg/kg x 1 lần duy nhất Hoặc 25 mg/kg x 3 x 1 ngày Mebendazole 30 mg/kg x 1 x 3 - 4 tuần
Sán lá gan lớn (Fasciola sp)	Bithionol 30 - 50 mg/kg xen kẽ 10 - 15 ngày Triclabendazole (Egatel) 10 mg/kg x 1 lần
Sán lá phổi (Paragonimus spp)	Praziquantel 25 mg/kg x 3 lần x 2 ngày Bithionol 15 - 25 mg/kg xen kẽ 10 - 15 ngày

Phòng ngừa bệnh giun sán

Cần ăn thức ăn chín, uống nước đun sôi để không bị giun sán

Theo Trung tâm Truyền thông sức khỏe Bà Rịa - Vũng Tàu, để phòng bệnh giun sán, điều quan trọng là phải tuyệt đối giữ vệ sinh thân thể, vệ sinh ăn uống. Thực hiện ăn chín, uống chín; đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Thường xuyên rửa tay bằng xà bông và nước sạch, nhất là trước khi ăn, trước khi chế biến thức ăn, sau khi đi vệ sinh, trước khi cho trẻ ăn, sau khi vệ sinh cho trẻ…

Vệ sinh tay chân luôn sạch, cắt móng tay, không đi chân đất, vì ấu trùng giun móc ở ngoài đất có thể đi xuyên qua da kẽ chân để vào máu, vào phổi, vào ruột và sinh sống tại đó và gây bệnh. Quần áo của người mắc giun nên thay giặt thường xuyên, ngâm nước sôi hoặc phơi chỗ có nắng nhiều cho chết trứng giun.

Đối với trẻ nhỏ, không để trẻ lê la dưới đất, nhất là không mặc quần thủng đáy; Tẩy giun định kỳ 6 tháng/lần ở trẻ em trên 2 tuổi và người lớn.

Nếu gia đình có nuôi chó mèo, đừng quên việc tẩy giun cho chúng. Đừng chủ quan với giun sán, vì tác hại không nhỏ.