Đo DEXA phát hiện mỡ nội tạng và nguy cơ rối loạn chuyển hóa

1. DEXA - Tiêu chuẩn vàng để đo mật độ xương và phân tích thành phần cơ, mỡ

BS có thể giới thiệu DEXA là gì và vì sao được xem là “tiêu chuẩn vàng” trong việc đo mật độ xương và tỷ lệ cơ mỡ?

BS Bùi Lê Nhật Tiên - Chuyên khoa Y học Dự phòng - Khoa Nội Tổng quát, Hệ thống Y khoa chuyên sâu Quốc tế Bernard trả lời:

DEXA là kỹ thuật đo mức độ hấp thụ tia X năng lượng kép. Đây là phương pháp lâu đời nhưng ngày càng phổ biến hơn trong những năm gần đây, hiện được xem là “tiêu chuẩn vàng” trong chẩn đoán loãng xương.

Với các thế hệ máy mới, DEXA không chỉ đo mật độ xương mà còn phân tích tỷ lệ cơ - mỡ và nhiều chỉ số thành phần cơ thể khác. 

Nguyên lý hoạt động là máy phát ra hai chùm tia X với hai mức năng lượng khác nhau. Khi tia xuyên qua cơ thể, chúng được hấp thụ khác nhau bởi các mô xương, mô mỡ, cơ. Hệ thống sẽ ghi nhận tín hiệu, tổng hợp dữ liệu và so sánh với các bộ dữ liệu tham chiếu chuẩn quốc tế để phân loại kết quả (thiếu - thấp - bình thường - cao).

Tóm lại, DEXA là phương pháp hàng đầu thế giới hiện nay trong chẩn đoán loãng xương, và đo thành phần cơ thể.

2. DEXA không chỉ đo xương, mà còn “vẽ bản đồ” toàn bộ cơ - mỡ - mỡ nội tạng của cơ thể

Ngoài mật độ xương, DEXA còn cung cấp được những dữ liệu nào khác giúp đánh giá toàn diện sức khỏe cơ thể ạ?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời:

Trước đây, DEXA chủ yếu được dùng để đo mật độ xương, hỗ trợ chẩn đoán loãng xương và điều này đến nay vẫn là tiêu chuẩn vàng. Tuy nhiên, cùng với sự gia tăng của các bệnh rối loạn chuyển hóa, thừa cân - béo phì, tích lũy mỡ, đặc biệt là mỡ nội tạng, vai trò của DEXA ngày càng mở rộng.

Ngày nay, một lần chụp DEXA có thể cung cấp thêm nhiều dữ liệu quan trọng như đánh giá tỷ lệ khối cơ và khối mỡ của cơ thể, ước lượng tỷ lệ mỡ nội tạng và cung cấp thêm nhiều chỉ số phụ gợi ý nguy cơ rối loạn chuyển hóa, hỗ trợ bác sĩ đánh giá toàn diện sức khỏe.

Một lợi thế rất lớn của DEXA là tính khách quan và độ ổn định cao, ít bị ảnh hưởng bởi ngoại cảnh hay tình trạng cơ thể người bệnh. Sai số của phương pháp này chỉ dưới 1%, nên có thể sử dụng để theo dõi sự thay đổi qua các lần đo một cách chính xác.

3. DEXA có chính xác hơn BMI và InBody?

So với việc tính chỉ số BMI và đo inbody, kết quả từ DEXA có gì khác biệt và chính xác hơn ở điểm nào, thưa BS?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời:

Trước hết cần làm rõ BMI, InBody và DEXA giúp ích như thế nào trong việc đánh giá thành phần cơ thể.

BMI chỉ là một phép tính cơ bản: cân nặng chia cho bình phương chiều cao. Nó chỉ mang tính ước đoán, dùng để phân loại thừa cân béo phì theo thang đo chuẩn. Tuy nhiên, BMI không phản ánh chính xác cấu trúc cơ thể.

Ví dụ: vận động viên thể hình có khối cơ lớn, BMI cao nhưng không hề béo phì hay rối loạn chuyển hóa. Vì vậy, các hiệp hội lớn về béo phì và rối loạn chuyển hóa trên thế giới đều khuyến cáo: không được dùng BMI đơn độc để chẩn đoán béo phì, mà phải kết hợp các đo lường khác.

Những công cụ đánh giá thành phần cơ thể hiện nay gồm nhân trắc học (đo vòng eo, vòng bụng, độ dày mỡ dưới da), InBody (phân tích trở kháng điện sinh học) và DEXA (tiêu chuẩn vàng về đo cơ - mỡ - xương).

Điều quan trọng nhất bác sĩ cần trả lời khi đánh giá là “Người này có rối loạn chuyển hóa hoặc tích lũy mỡ vượt mức bình thường hay không?”. Đó là điều InBody và DEXA hỗ trợ rất tốt. Tuy nhiên hai phương pháp có những khác biệt rõ ràng.

InBody hoạt động dựa trên điện trở của dòng điện chạy qua cơ thể. Dòng điện sẽ thay đổi tùy theo lượng nước, cơ, mỡ. Nhưng chính vì vậy, InBody bị ảnh hưởng nhiều bởi lượng nước, khiến sai số có thể xuất hiện (ví dụ: uống nhiều nước, tập luyện, cơ thể mất nước…).

DEXA sử dụng 2 chùm tia X năng lượng kép, xuyên qua các mô khác nhau (xương - cơ - mỡ) và ghi nhận tín hiệu để phân tích. Do đó, phương pháp này ít bị ảnh hưởng bởi nước, nên độ chính xác cao hơn. Đây được xem là “chuẩn vàng” để đánh giá mật độ xương và thành phần cơ thể.

DEXA có tia X, nhưng liều tia chỉ khoảng 1/10 X-quang nên hầu như an toàn, chỉ chống chỉ định cho phụ nữ mang thai.

4. DEXA có phải chỉ dành cho người lớn tuổi?

Người có sức khỏe bình thường, đặc biệt là người trẻ, có cần kiểm tra DEXA định kỳ không, hay phương pháp này chỉ dành cho người lớn tuổi hoặc người bị loãng xương? Có phải người trẻ chỉ cần đo inbody là được, thưa BS?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời:

Tôi cũng đã từng nhận được câu hỏi này từ nhiều bệnh nhân. Ngay cả trong buổi thảo luận gần đây nhất, chúng tôi cũng bàn rất kỹ về việc ai nên chụp DEXA. 

Như chúng ta đã biết, DEXA có mục tiêu chính là đánh giá mật độ xương, và mục tiêu phụ là đánh giá tỷ lệ thành phần cơ thể. Do đó, điều đầu tiên là chúng ta cần xác định tại sao mình cần chụp.

Loãng xương là bệnh rất phổ biến và ngày càng được quan tâm. Lý do là dân số Việt Nam đang già hóa nhanh và loãng xương làm tăng nguy cơ gãy xương lớn, gián tiếp tăng tỷ lệ tử vong.

Những người cần sàng lọc tầm soát loãng xương gồm:

- Nữ trên 65 tuổi, nam trên 70 tuổi theo khuyến nghị chung.

- Phụ nữ trên 50 tuổi nhưng mãn kinh sớm.

- Người dưới 50 tuổi nhưng có nguy cơ cao: rối loạn nội tiết dẫn đến giảm mật độ xương, đang dùng thuốc gây loãng xương, có yếu tố di truyền trong gia đình, thể trạng ốm, BMI quá thấp, suy dinh dưỡng, hút thuốc lá lâu năm, rượu bia kéo dài.

Còn về tỷ lệ cơ - mỡ và rối loạn chuyển hóa, đặc biệt là thừa cân béo phì, thì DEXA được dùng cho các đối tượng muốn khảo sát thành phần cơ thể vì phương pháp này khá lành tính. Áp dụng cho:

- Người thừa cân béo phì.

- Người trung niên trở lên có nguy cơ rối loạn chuyển hóa, ví dụ: mỡ máu, xơ vữa động mạch, vòng bụng to, tăng cân, tích mỡ.

- Người cần theo dõi hành trình giảm cân: Chụp DEXA giúp so sánh chỉ số trước và sau để theo dõi hiệu quả.

5. PBF dự báo trào ngược dạ dày tốt hơn BMI: Kết quả nghiên cứu 5 năm của Phòng khám Bernard 

BS có thể chia sẻ cụ thể hơn về nghiên cứu mà Hệ thống Y khoa chuyên sâu Quốc tế Bernard trình bày tại Hội nghị Ningen Dock - mối liên hệ giữa tỷ lệ mỡ cơ thể (PBF) và bệnh trào ngược dạ dày - thực quản? Kết quả nghiên cứu này mang ý nghĩa như thế nào đối với việc tầm soát và dự phòng các bệnh lý chuyển hóa ở người Việt?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời:

Cảm ơn AloBacsi và quý bạn đọc đã quan tâm đến một trong những công trình khoa học của chúng tôi. Rất vinh dự khi đội ngũ bác sĩ Bernard được tham gia báo cáo tại Hội nghị Ningen Dock tại Nhật Bản.

Đây là nghiên cứu chúng tôi thực hiện ngay tại phòng khám, thu thập dữ liệu của 836 bệnh nhân trong vòng 5 năm, nhằm tìm hiểu sự tương quan giữa trào ngược dạ dày thực quản (GEDR) với thừa cân béo phì và thói quen sống. Sau đó, chúng tôi so sánh nhóm bệnh và nhóm không bệnh để rút ra những insight có thể áp dụng vào thực tế điều trị.

Trước đây, theo y văn thế giới, người ta thấy rằng thừa cân béo phì là yếu tố nguy cơ rất lớn của trào ngược dạ dày, và tại Việt Nam, hầu hết đánh giá dựa trên chỉ số BMI. Chúng tôi đặt câu hỏi: tại sao không dùng tỷ lệ mỡ cơ thể (PBF) - một chỉ số phản ánh mỡ toàn thân chính xác hơn?

Kết quả cho thấy PBF tương quan với bệnh trào ngược tốt hơn BMI. Nghĩa là PBF dự báo nguy cơ trào ngược chính xác hơn, đặc biệt ở những người có mức cảnh báo cao.

Một điểm rất hay trong nghiên cứu là chúng tôi còn thu thập thói quen sống, và thấy rằng bên cạnh béo phì, các yếu tố làm tăng nguy cơ trào ngược gồm:

- Chế độ ăn nhiều dầu mỡ, cay nóng.

- Thời điểm nằm sau ăn: nếu ăn xong 2 - 3 tiếng mới nằm, nguy cơ thấp hơn so với nằm ngay lập tức.

- Uống rượu bia, hút thuốc lá.

Ngược lại, có những yếu tố bảo vệ gồm giãn cách thời gian ăn - nằm, ăn nhiều rau xanh, trái cây, tập thể thao đều đặn. Đặc biệt, không thừa cân béo phì là yếu tố bảo vệ quan trọng nhất trước bệnh lý trào ngược dạ dày thực quản.

6. DEXA tại Bernard: Cá thể hóa tư vấn sức khỏe từ dữ liệu toàn thân

Khi thực hiện đo DEXA tại Bernard, khách hàng sẽ trải nghiệm quy trình như thế nào? Sau khi có kết quả DEXA, Bernard ứng dụng dữ liệu này ra sao để tư vấn sức khỏe cá thể hóa cho từng khách hàng?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời:

Quy trình để một bệnh nhân hoặc khách hàng đo DEXA tại phòng khám rất đơn giản, tương tự như khi thực hiện các cận lâm sàng khác như siêu âm. Tuy nhiên, bước đầu tiên luôn xác định xem có thật sự cần thiết phải đo hay không. Tại Bernard Healthcare, tất cả các chỉ định đo DEXA đều do bác sĩ đánh giá trước.

Tùy mục đích, bác sĩ nội khoa, cơ xương khớp, nội tiết hoặc rối loạn chuyển hóa sẽ đánh giá xem khách hàng cần chụp DEXA để tầm soát loãng xương hay đánh giá tỷ lệ cơ - mỡ phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh lý rối loạn chuyển hóa.

Sau khi có chỉ định phù hợp, khách hàng được đăng ký và sàng lọc chống chỉ định, đặc biệt là phụ nữ đang mang thai hoặc nghi ngờ mang thai. Khi tiến hành đo, máy sẽ khảo sát tùy theo mục đích lâm sàng, có thể đo vùng cột sống thắt lưng, cổ xương đùi, toàn bộ xương đùi hoặc đo toàn thân để đánh giá tỷ lệ cơ - mỡ.

Sau khi có kết quả, bác sĩ phân tích bảng kết quả gồm các dữ liệu chi tiết. Với mật độ xương, hệ thống so sánh kết quả của khách hàng với dữ liệu tham chiếu từ cộng đồng quốc tế để xác định mức độ bình thường, thiếu xương hay loãng xương và lên kế hoạch điều trị hoặc dự phòng phù hợp. 

Với thành phần cơ thể, DEXA cung cấp tỷ lệ mỡ, tỷ lệ cơ, khối nạc và nhiều chỉ số phụ, và bác sĩ dựa trên thang điểm theo giới tính - độ tuổi để đánh giá mức độ thừa cân hoặc béo phì. DEXA chính xác hơn BMI rất nhiều, vì BMI chỉ dựa trên cân nặng và chiều cao, không phản ánh cấu trúc cơ thể thật.

Dữ liệu DEXA sau đó được Bernard dùng để tư vấn sức khỏe cá thể hóa cho từng bệnh nhân. Với các trường hợp cần theo dõi dài hạn như loãng xương hoặc béo phì, khách hàng thường được chụp lại sau 6 tháng, 1 năm hoặc 2 năm để đánh giá tiến triển.

Hiện tại, tại Bernard có nhiều bệnh nhân đã được theo dõi liên tục trong 4 năm, cho phép bác sĩ kiểm soát bệnh rất tốt nhờ dữ liệu khách quan và độ chính xác cao mà DEXA mang lại.

7. DEXA trong Ningen Dock: “Mảnh ghép” giúp người Việt thay đổi thói quen khám sức khỏe định kỳ

Từ góc nhìn của BS, việc Bernard Healthcare đưa kiểm tra DEXA vào quy trình khám sức khỏe Ningen Dock sẽ góp phần thay đổi thói quen kiểm tra sức khỏe định kỳ của người Việt như thế nào trong tương lai?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời:

Bernard Healthcare là một đơn vị nhỏ nhưng luôn cố gắng ứng dụng các công nghệ tiên tiến theo mô hình của các bệnh viện và Hiệp hội Ningen Dock Nhật Bản. 

Qua quá trình triển khai, chúng tôi nhận thấy mục tiêu lớn nhất của gói khám Ningen Dock là tầm soát bệnh lý và ung thư, đặc biệt là ung thư giai đoạn sớm; tiếp theo là tầm soát bệnh tim mạch và rối loạn chuyển hóa, nhóm bệnh ngày càng phổ biến theo mô hình dịch tễ của Việt Nam; cuối cùng là phát hiện những bệnh lý nguy hiểm khác có thể vô tình được bộc lộ trong quá trình khám.

Ở nhóm rối loạn chuyển hóa, kỹ thuật DEXA mang lại giá trị rất lớn. Đối tượng khám Ningen Dock tại Bernard chủ yếu ở độ tuổi 40 - 50, và nhiều trường hợp trên 60 - 65 tuổi, vì vậy việc áp dụng DEXA giúp bác sĩ đánh giá tổng quát và phát hiện sớm các nguy cơ sức khỏe quan trọng. 

Khi ứng dụng những công nghệ này, lợi ích cho bệnh nhân rất rõ rệt: không chỉ đánh giá chính xác tình trạng loãng xương, mà dữ liệu về tỷ lệ mỡ cơ thể còn hỗ trợ bác sĩ đưa ra lời khuyên phù hợp về giảm cân, theo dõi cân nặng, thay đổi lối sống, thói quen ăn uống và cả phòng ngừa trào ngược dạ dày - thực quản, vốn liên quan mật thiết đến béo phì.

Đó chính là niềm vui của chúng tôi khi có thể áp dụng các công nghệ và dữ liệu khoa học một cách thực tiễn, đặc biệt cho người Việt Nam, góp phần hình thành thói quen khám định kỳ chủ động, bài bản và cá thể hóa hơn trong tương lai.