Điều trị suy giãn tĩnh mạch an toàn: Tránh ảo tưởng, tránh tin nhầm, chọn đúng chuyên khoa

1. Lý do bệnh nhân suy giãn tĩnh mạch nên đi bộ

Thưa BS, nhiều cô bác bị suy giãn tĩnh mạch (SGTM) chân rất phân vân giữa 2 lời khuyên: một là bệnh nhân SGTM không nên đi bộ hoặc tập thể dục thể thao vì có thể gây áp lực làm suy giãn nặng hơn; hai là nên đi bộ và vận động để lưu thông máu tốt, tránh nguy cơ huyết khối. Cả hai lời khuyên đều có lý nên họ không biết phải nghe theo bên nào mới đúng. Xin BS cho ý kiến?

BS.CK2 Phan Duy Kiên - Chuyên khoa chuyên sâu Tĩnh mạch, Bernard Healthcare trả lời: 

Đây là câu hỏi tôi gặp rất thường xuyên khi tư vấn cho bệnh nhân SGTM. Nhiều người nghĩ rằng đi lại nhiều khiến gân xanh nổi rõ và bệnh nặng hơn, nhưng thực tế không phải vậy.

Đi bộ và vận động là cực kỳ tốt cho bệnh nhân SGTM. Nhiều người nghĩ cơ thể chỉ có một quả tim trong lồng ngực, nhưng thực tế chúng ta có “quả tim thứ hai” nằm ở khối cơ bắp chân. Hệ thống tĩnh mạch ở chân phải đưa máu ngược chiều trọng lực về tim. Ngoài van tĩnh mạch và lực hút của tim, cơ chế quan trọng nhất chính là sự co bóp của cơ bắp chân. Khi cơ co lại, nó ép lên tĩnh mạch và đẩy máu trở về tim.

Đó là lý do khi ngồi lâu, ví dụ trên những chuyến bay dài, chân rất mỏi và nặng. Chỉ cần đứng dậy đi vài bước, cảm giác sẽ nhẹ hẳn vì cơ bắp chân hoạt động trở lại.

Vì vậy, giữa đi bộ và không đi bộ thì câu trả lời chắc chắn là: người bị SGTM phải vận động.

Đi bộ còn mang lại hàng loạt lợi ích khác như kiểm soát cân nặng, giảm giánh nặng lên hệ tĩnh mạch; tăng sức bền cơ, cải thiện tuần hoàn; giảm nguy cơ huyết khối. Nhiều hướng dẫn của các hiệp hội tim mạch khuyến cáo chúng ta nên đi bộ 10.000 bước/ngày.

Tôi nhớ một bệnh nhân từng chia sẻ: sau khi được chẩn đoán SGTM, chị quá lo sợ nên không dám đi bộ, không dám tập thể dục, và chỉ sau 3 tháng tăng 5 kg. Mà tăng cân chính là yếu tố làm bệnh nặng hơn, do áp lực trọng lực lên hệ tĩnh mạch tăng lên đáng kể.

Do đó, vận động nhẹ nhàng như đi bộ, chạy bộ, đạp xe, bơi lội... đều rất tốt cho người bị SGTM hoặc có nguy cơ SGTM. Đây là hoạt động đơn giản, dễ thực hiện nhưng mang lại lợi ích rất lớn cho sức khỏe mạch máu và hệ cơ xương khớp.

2. Không có loại kem nào làm biến mất gân xanh tím do suy giãn tĩnh mạch

Uống thuốc, mang vớ, bôi kem có giúp thu nhỏ các gân xanh tím trên chân không, thưa BS?

BS.CK2 Phan Duy Kiên trả lời:

Đây là câu hỏi rất nhiều chị em phụ nữ quan tâm, đặc biệt khi gân xanh - gân tím thường chịu ảnh hưởng bởi nội tiết tố, xuất hiện rõ hơn khi phụ nữ bước vào tuổi trung niên. Vì mong muốn chúng biến mất nhanh, nhiều người tìm mua các loại kem quảng cáo trên Facebook với lời lẽ “bôi một lần hết cả đời”, có người mua cả lố nhưng không cải thiện gì.

Trước hết, cần khẳng định: vớ tĩnh mạch là biện pháp nền tảng rất tốt cho bệnh nhân suy tĩnh mạch. Vớ giúp lưu thông máu tĩnh mạch về tim dễ dàng hơn, giảm mỏi, nặng chân, và nhiều bệnh nhân mang vớ thấy chân nhẹ đi rõ rệt.

Tuy nhiên, gân xanh, gân tím lại là chuyện khác. Chúng là biểu hiện của tĩnh mạch nông dạng lưới hoặc mạng nhện ngay dưới da. Vì vậy uống thuốc đơn thuần không làm mất gân xanh, bôi kem càng không thể.

Đến thời điểm hiện tại, chưa có bất kỳ nghiên cứu khoa học nào chứng minh có loại kem nào làm gân xanh tím biến mất. Do đó, tôi khuyến cáo không nên tin vào các quảng cáo không có cơ sở khoa học trên mạng xã hội.

Một số bệnh nhân nói rằng bôi kem vào thấy mát mát, tưởng là đang điều trị đúng, nhưng thực tế là khi suy tĩnh mạch, đứng lâu máu dồn xuống chân gây nóng, rát, nặng chân. Kem bôi chỉ tạo cảm giác mát thoáng qua, khiến người dùng lầm tưởng bệnh cải thiện. Về mặt khoa học, kem hoàn toàn không điều trị được suy giãn tĩnh mạch cũng như không làm gân xanh tím biến mất.

Thay vì tốn tiền cho các loại kem trôi nổi, không rõ nguồn gốc, hãy dùng khoản đó để tập luyện, ăn uống lành mạnh - những điều mang lại lợi ích thật sự cho sức khỏe tĩnh mạch.

3. “Chích lể chỉ xì máu chứ không thể chữa suy giãn tĩnh mạch”

Các phương pháp dân gian như “chích lể” để làm xẹp búi tĩnh mạch, hay ngâm chân, lăn đá, đắp lá… thì hiệu quả thực tế ra sao ạ?

BS.CK2 Phan Duy Kiên trả lời:

Những phương pháp vừa nêu hoàn toàn không có bất kỳ cơ sở khoa học nào. Trong thực hành điều trị SGTM, BS thường xuyên gặp các trường hợp tự áp dụng mẹo dân gian dẫn đến hậu quả đáng tiếc.

Khoảng 6 tháng trước, tôi điều trị cho một bệnh nhân ở Tiền Giang. Khi siêu âm, BS thấy chân của cô có hơn 100 vết chích; nhiều vị trí còn sưng tấy. Bệnh nhân cho biết búi tĩnh mạch to “nên đi chích để cho nó xì máu ra”. Thực tế, đúng là máu sẽ chảy ra và búi tĩnh mạch tạm thời xẹp xuống, nhưng chỉ một thời gian ngắn nó lại phình lên như cũ.

Búi tĩnh mạch không phải do máu “tụ lại”, mà do van tĩnh mạch bị suy, khiến áp lực trong lòng tĩnh mạch tăng cao. Khi chỉ “chích cho xì máu”, người bệnh không hề xử lý được nguyên nhân gốc. Áp lực bên trong tiếp tục dồn vào, khiến búi tĩnh mạch phồng trở lại, thậm chí nặng hơn.

Muốn điều trị đúng, bác sĩ phải khám và siêu âm ở tư thế đứng để đánh giá hệ tĩnh mạch sâu, nông và mức độ trào ngược, sau đó tìm đúng gốc rễ gây trào ngược (thường là tĩnh mạch hiển lớn hoặc hiển bé bị suy) và đóng lại.

Một ví dụ rất dễ hình dung như sau: Nếu sàn nhà liên tục ướt vì vòi nước đang mở, mà ta chỉ chăm chú lau sàn, không bao giờ sàn khô được. Muốn sàn khô, phải khóa vòi nước trước. SGTM cũng vậy: chỉ xử lý bên ngoài mà không điều trị nguyên nhân bên trong thì không thể khỏi.

Xin khuyến cáo người dân không nên tin vào các phương pháp không có cơ sở khoa học.

4. Chẩn đoán suy giãn tĩnh mạch sai là điều trị sai

Với những tiến bộ y khoa hiện nay, ngoài phẫu thuật truyền thống, những phương pháp điều trị hiện đại nào đang được áp dụng trong điều trị SGTM?

BS.CK2 Phan Duy Kiên trả lời:

SGTM chỉ điều trị hiệu quả khi chẩn đoán chính xác: bệnh đang ở giai đoạn nào, hệ tĩnh mạch nào bị suy (nông hay sâu) và cơ chế gây suy là gì.

Ví dụ, có những trường hợp bệnh nhân bị SGTM nhưng nguyên nhân gốc lại nằm ở hệ tĩnh mạch sâu, như hẹp hoặc tắc tĩnh mạch chậu. Nếu chỉ tập trung xử lý tĩnh mạch nông phía ngoài thì không thể khỏi. Phải khơi thông dòng chảy của hệ tĩnh mạch sâu trước thì điều trị mới hiệu quả.

Với những trường hợp SGTM của hệ tĩnh mạch nông, như suy tĩnh mạch hiển lớn hoặc hiển bé, gây nổi búi tĩnh mạch rõ hoặc thuộc nhóm từ C2 trở lên mà điều trị nội khoa không đáp ứng, hiện nay có nhiều kỹ thuật hiện đại thay thế mổ truyền thống, bao gồm laser nội mạch, sóng cao tần, keo sinh học, Clarivein hoặc các phương pháp can thiệp nội tĩnh mạch mới.

Đối với trường hợp giãn tĩnh mạch nông dạng mạng lưới hoặc mao mạch nhỏ (C1), vốn là nhóm người bệnh rất hay quan tâm về thẩm mỹ, các phương pháp phù hợp gồm tiêm xơ tĩnh mạch (đang chiếm ưu thế hiện nay) và laser bề mặt. 

Tóm lại, sau khi bác sĩ thăm khám, siêu âm kỹ ở tư thế đứng, đánh giá được gốc rễ gây trào ngược tĩnh mạch, mới quyết định được phương pháp phù hợp cho từng người bệnh.

5. Suy giãn tĩnh mạch không chỉ là vấn đề thẩm mỹ

Có ý kiến cho rằng SGTM chỉ là vấn đề thẩm mỹ, chỉ cần xóa gân xanh tím trên da nên có thể thực hiện tại các cơ sở thẩm mỹ thay vì phòng khám chuyên khoa. Quan điểm của BS về thực trạng này như thế nào, đặc biệt khi hiện nay có tình trạng lạm dụng tiêm xơ hoặc laser bề mặt cho cả những trường hợp bệnh nặng?

BS.CK2 Phan Duy Kiên trả lời:

Thực trạng này không phải là có mà là rất nhiều. Và đôi lúc, bệnh nhân bị hù dọa đến mức suýt bị lừa điều trị. Cách đây vài tuần, trong chương trình tầm soát SGTM cho cộng đồng, chỉ một buổi sáng thôi tôi đã gặp ít nhất ba trường hợp trước đó đã khám ở một cơ sở thẩm mỹ khác.

Khi khám lại, tôi xác định họ chỉ ở giai đoạn 1, rất nhẹ, thậm chí chưa cần can thiệp, chỉ có vài mạch máu nhỏ. Nhưng bệnh nhân kể rằng nơi thẩm mỹ kia nói họ ở giai đoạn C4, và suýt thu 100 triệu đồng để bắn laser bề mặt.

Hiện nay có một số nơi không uy tín, giải thích quá mức, hù dọa bệnh nhân kiểu như không điều trị sẽ tắc mạch, hoại tử chân, phải cưa chân… Những thông tin này làm bệnh nhân rất hoang mang.

SGTM là bệnh lý chuyên khoa tim - mạch máu, hoàn toàn không phải là chuyên ngành da liễu hay thẩm mỹ. Các phương pháp như laser bề mặt chỉ xử lý được phần ngọn, những gân máu nhỏ trên da. Nó không thể xuyên sâu để điều trị hệ tĩnh mạch hiển, nơi mới là “gốc rễ” của suy giãn.

Ví dụ, bệnh nhân độ 2, suy tĩnh mạch hiển lớn, nổi búi tĩnh mạch to mà lại bị chỉ định bắn laser bề mặt là hoàn toàn sai. Laser bề mặt (thường là bước sóng 1064 nm) chỉ xóa được mạch máu li ti, chứ không thể xử lý hệ tĩnh mạch sâu/nông đang trào ngược.

Muốn điều trị đúng, phải được thăm khám đúng. Cần bác sĩ siêu âm kỹ, đánh giá hệ tĩnh mạch sâu/nông, xác định đúng cơ chế bệnh, từ đó chọn phương pháp phù hợp. Trong thời đại bùng nổ quảng cáo, nhiều bệnh nhân rơi vào “ma trận thông tin” và rất dễ bị dẫn dắt sai. Vì vậy, hãy khám ở cơ sở chuyên khoa tĩnh mạch trước khi quyết định bất kỳ can thiệp nào.

6. Đóng tĩnh mạch bị suy có làm yếu chân?

Việc điều trị bằng cách xơ hóa tĩnh mạch bị suy như tiêm xơ hay laser nội mạch có gây yếu cơ chân hay ảnh hưởng đến tuần hoàn máu không ạ?

BS.CK2 Phan Duy Kiên trả lời:

Đây là câu hỏi mà rất nhiều bệnh nhân thắc mắc: “Bác sĩ ơi, điều trị kiểu này có ảnh hưởng gì không?”. Trước hết, chúng ta phải hiểu cấu trúc mạch máu có hai hệ thống chính: động mạch (đưa máu giàu oxy từ tim đi nuôi cơ thể) và tĩnh mạch (đưa máu trở về tim).

SGTM là bệnh lý của hệ tĩnh mạch hồi lưu, đặc biệt hay gặp ở chi dưới. Khi điều trị SGTM bằng những phương pháp như laser nội mạch, sóng cao tần, keo sinh học hay tiêm xơ, chúng ta chỉ xử lý những tĩnh mạch bất thường, những mạch không còn đóng góp vào chức năng tuần hoàn bình thường.

Ví dụ, các tĩnh mạch nông dạng lưới hoặc mạng nhện trên da hầu như không đảm nhiệm vai trò hồi lưu máu đáng kể. Vì vậy, có thể tiêm xơ để triệt tiêu chúng. Với những trường hợp suy tĩnh mạch hiển lớn độ 2, hoặc nặng tới độ 6 gây loét tĩnh mạch, việc đóng lại tĩnh mạch bị suy bằng laser nội mạch là cần thiết. Khi chúng ta triệt tiêu đúng đoạn tĩnh mạch sai chức năng, áp lực trong hệ tĩnh mạch chân sẽ giảm, giúp máu hồi lưu tốt hơn, giảm nặng chân, giảm phù, giảm nguy cơ loét.

Điều trị laser hay tiêm xơ hoàn toàn không ảnh hưởng đến tuần hoàn chung, không gây yếu cơ, hoại tử chân như nhiều người lo lắng. Vì chúng ta chỉ xử lý các mạch bệnh, không đụng đến hệ tĩnh mạch sâu hay hệ động mạch khỏe mạnh.

7. Không có “công thức chung” điều trị suy giãn tĩnh mạch

Liệu có một phương pháp điều trị duy nhất cho mọi mức độ bệnh, hay việc điều trị cần được cá nhân hóa và phối hợp kỹ thuật theo từng giai đoạn, thưa BS?

BS.CK2 Phan Duy Kiên trả lời:

Việc điều trị SGTM sẽ phải được cá nhân hóa theo từng bệnh nhân, vì không có một công thức chung nào áp dụng cho tất cả. Về lâm sàng, SGTM được chia từ C0 đến C6 (C viết tắt cho “clinical”). Như tôi từng chia sẻ, không phải trường hợp nào SGTM cũng cần bắn laser nội mạch, tiêm xơ, sóng cao tần hay keo sinh học.

Ở giai đoạn rất nhẹ, chưa nổi gân xanh, triệu chứng chỉ là nặng chân thoáng qua, nhiều khi người bệnh chỉ cần vận động, kiểm soát cân nặng, thay đổi lối sống, thậm chí không cần dùng thuốc.

Ngược lại, những trường hợp nặng hơn từ độ 2 trở lên hoặc đã có loét tĩnh mạch, thì cần can thiệp để ngăn biến chứng tiến triển.

Điều trị không chỉ dựa vào phân độ, mà còn phải xét đến yếu tố cá nhân: ví dụ, bệnh nhân lớn tuổi, dù đang ở độ 2 với búi tĩnh mạch nổi, chưa chắc đã là người phù hợp để bắn laser nội mạch vì can thiệp ở nhóm này tiềm ẩn nhiều nguy cơ.

Trong ngoại khoa, luôn có một câu rất nổi tiếng: “Safety first” - an toàn của bệnh nhân là trên hết. Do đó, mọi chỉ định hay bất kỳ thủ thuật nào đều phải cân nhắc rất nhiều yếu tố: giai đoạn bệnh, triệu chứng, bệnh nền, sức khỏe tổng quát và khả năng sinh hoạt của bệnh nhân.

8. Không có khái niệm “bảo hành trọn đời” trong y khoa

Có nhiều nơi cam kết về “bảo hành trọn đời” cho điều trị SGTM. Về mặt y khoa, khái niệm này có chính xác không, và BS có thể chia sẻ rõ hơn về khả năng tái phát cũng như cách theo dõi sau điều trị?

BS.CK2 Phan Duy Kiên trả lời:

Việc quảng cáo “bảo hành trọn đời” thực chất đánh vào tâm lý của bệnh nhân. Để dễ hình dung, giống như việc xây một căn nhà, sau 20 - 30 năm, chắc chắn căn nhà không còn nguyên vẹn như ban đầu vì ảnh hưởng của thời tiết, mưa gió.

Cơ thể con người cũng vậy. Nó là một thực thể sinh học phức tạp, gồm rất nhiều hệ thống: tim mạch, hô hấp, tiết niệu, cơ xương khớp… và luôn thay đổi theo thời gian. Một cơ thể 30 tuổi sẽ khác 40, 50, 60 hay 90 tuổi. Vì vậy, nói rằng điều trị SGTM mà “bảo hành trọn đời” là mang tính thương mại và người làm y khoa chân chính sẽ không bao giờ nói như vậy.

Trong y khoa, bác sĩ luôn mong muốn mang đến kết quả tốt nhất cho bệnh nhân, nhưng điều trị không kết thúc khi rút dụng cụ ra khỏi lòng tĩnh mạch. Theo dõi sau điều trị mới là phần vô cùng quan trọng.

SGTM chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố nguy cơ: thay đổi nội tiết tố, công việc ngồi lâu, đứng lâu, cân nặng…. Vì vậy, dù điều trị bằng phương pháp hiện đại nhất, nhưng bệnh nhân không thay đổi lối sống, thì kết quả cũng không duy trì được lâu dài.

Tôi nhớ có một trường hợp bệnh nhân đã làm laser nội mạch ở Đồng Nai 8 năm trước. Kiểm tra lại, tĩnh mạch được đóng rất tốt, nhưng gần 1 năm nay bệnh nhân bị nặng mỏi trở lại. Khi siêu âm, vấn đề không phải do ca can thiệp trước mà do bệnh nhân tăng 14 kg (từ 51kg lên 65kg). Khi cân nặng tăng quá mức, triệu chứng SGTM quay trở lại là điều tất yếu.

Do đó, cái gọi là “bảo hành trọn đời” chỉ là chiêu trò quảng cáo, vì cơ thể không phải một cỗ máy hay chiếc xe hơi có thể bảo hành cố định, mà là một hệ sinh học thay đổi theo tuổi tác và lối sống.

9. Tin quảng cáo thay vì thay đổi lối sống: Nguồn gốc của nhiều biến chứng suy giãn tĩnh mạch

Những sai lầm nào có thể dẫn đến biến chứng? Xin BS chia sẻ về các biến chứng SGTM thường gặp. Khi đã xuất hiện biến chứng, liệu có thể điều trị và khắc phục được không?

BS.CK2 Phan Duy Kiên trả lời:

Thực tế hiện nay có rất nhiều luồng thông tin không chính thống về suy giãn tĩnh mạch (SGTM), khiến nhiều bệnh nhân điều trị sai ngay từ đầu. SGTM ở giai đoạn nhẹ thực ra điều trị rất đơn giản, không khó như mọi người nghĩ. Nhưng vì tin vào quảng cáo “bảo hành trọn đời”, “xóa gân xanh”, “chữa dứt điểm”…, nhiều người lại bỏ qua những yếu tố then chốt nhất.

Tôi hay nói với bệnh nhân rằng: hãy tin vào “liều thuốc trọn đời”, nhưng không phải thuốc tây, mà là dinh dưỡng và vận động. Vận động chính là “trái tim thứ hai” của cơ thể, nằm ở cơ bắp chân. Khi chúng ta vận động đúng cách, cơ bắp chân co bóp sẽ đẩy máu về tim, làm giảm rõ rệt các triệu chứng nặng, mỏi, tê.

Tôi từng điều trị nhiều trường hợp uống thuốc hơn 10 năm không đỡ. Khi khai thác kỹ, tôi chỉ hướng dẫn một điều: ngưng thuốc, tập trung vào ăn uống - kiểm soát cân nặng - vận động đúng. Chỉ sau 3 tháng, nhiều bệnh nhân quay lại và nói rằng triệu chứng “tan biến hết”. Có người giảm 5 - 10 kg, cơ thể nhẹ nhõm, chân khỏe rõ rệt.

Điều này cho thấy: điều trị SGTM không phải điều gì cao siêu, quan trọng là đúng cách.

Về phòng ngừa biến chứng, những người làm việc đứng lâu, ngồi lâu nên chủ động mang vớ tĩnh mạch, giúp máu hồi lưu tốt hơn. Tránh các tư thế gây ứ trệ máu như ngồi xổm, ngồi vắt chéo chân quá lâu.

SGTM là bệnh tiến triển, nhưng nếu bệnh nhân hiểu đúng, vận động đúng, duy trì lối sống phù hợp, thì hoàn toàn có thể kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng nặng, kể cả khi bệnh đã kéo dài nhiều năm.