Đằng sau những thai kỳ ngoài ý muốn: Nỗi lo sức khỏe, tâm lý và tương lai dang dở

1. Mang thai ngoài ý muốn ở tuổi vị thành niên - Hồi chuông cảnh báo về giáo dục giới tính tại Việt Nam

Thưa BS, hiện nay tỷ lệ mang thai ngoài ý muốn, đặc biệt ở nhóm vị thành niên, đang được ghi nhận ở mức nào? Thực trạng này phản ánh những vấn đề gì về sức khỏe sinh sản và giáo dục giới tính tại Việt Nam?

BS.CK2 Lý Thanh Xuân - Trưởng khoa Kế hoạch hóa gia đình, Bệnh viện Hùng Vương trả lời: Hiện nay, mỗi năm trên thế giới có khoảng 44 - 45% các trường hợp mang thai là mang thai ngoài ý muốn, tương đương 120 - 121 triệu phụ nữ.

Ở Việt Nam, theo Tổng cục Thống kê và GSO năm 2022, ước tính mỗi năm có khoảng 3,7 triệu phụ nữ mang thai, trong đó 2,1 triệu trường hợp là mang thai ngoài ý muốn, chiếm gần 60%.

Đáng chú ý, tỷ lệ mang thai ở tuổi vị thành niên chiếm khoảng 20% trong tổng số này. Số liệu năm 2024 cho thấy, cứ 1.000 trẻ em nữ tuổi vị thành niên thì có 42 trường hợp sinh con, và tỷ lệ này cao nhất ở vùng trung du, miền núi phía Bắc (115/1.000), kế đến là Tây Nguyên (76/1.000) - những khu vực có đông đồng bào dân tộc thiểu số.

Những con số này phản ánh hai vấn đề lớn. Thứ nhất, giáo dục giới tính trong trường học và gia đình vẫn còn hạn chế, khiến nhiều thanh thiếu niên thiếu hiểu biết về sức khỏe sinh sản.

Thứ hai, khả năng tiếp cận các dịch vụ kế hoạch hóa gia đình và biện pháp tránh thai hiện đại vẫn chưa đồng đều, đặc biệt tại vùng sâu, vùng xa.

Chính vì vậy, ngày 26/9 hằng năm được chọn là Ngày Tránh thai Thế giới, khởi nguồn từ năm 2007 do liên minh 11 tổ chức phi chính phủ và hiệp hội y khoa quốc tế tại châu Âu khởi xướng. Ngày này mang ý nghĩa như một chiến dịch toàn cầu nhằm nâng cao nhận thức, khơi dậy tinh thần trách nhiệm của giới trẻ trong quan hệ tình dục an toàn, chủ động ngừa thai để bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.

2. Mang thai ngoài ý muốn - Thách thức cho sức khỏe và sự phát triển cộng đồng

Ở góc độ y tế công cộng, mang thai ngoài ý muốn có thể kéo theo những hệ lụy nào đối với sức khỏe thể chất, tinh thần và điều kiện kinh tế của người phụ nữ, cũng như ảnh hưởng lâu dài đến gia đình và cộng đồng, thưa BS?

BS.CK1 Võ Thanh Danh - Phó Trưởng khoa Kế hoạch hóa gia đình, Bệnh viện Hùng Vương trả lời: Đứng trước tình trạng mang thai ngoài ý muốn, có thể thấy rất nhiều hệ lụy để lại cho cộng đồng.

Thứ nhất, về sức khỏe thể chất, người phụ nữ mang thai trong khi chưa sẵn sàng có thể phải đối mặt với những biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt là khi chấm dứt thai kỳ không an toàn.

Thứ hai, về sức khỏe tinh thần, những người mang thai ngoài ý muốn, nhất là khi phải bỏ thai, thường dễ rơi vào mặc cảm, tội lỗi, lo âu và có thể bị trầm cảm.

Thứ ba, về kinh tế - xã hội, một thai kỳ chưa được chuẩn bị sẽ ảnh hưởng đến việc học tập, công việc và thu nhập, từ đó tác động đến kinh tế của gia đình và tạo gánh nặng cho xã hội.

Vì vậy, mang thai ngoài ý muốn không chỉ là vấn đề y khoa, mà còn là một thách thức đối với sự phát triển bền vững của cộng đồng.

3. Thiếu kiến thức và dùng sai biện pháp tránh thai: Nguyên nhân hàng đầu khiến phụ nữ Việt mang thai ngoài ý muốn

Theo kinh nghiệm lâm sàng của BS, đâu là những nguyên nhân chính dẫn đến mang thai ngoài ý muốn ở phụ nữ Việt Nam hiện nay, và liệu có sự khác biệt đáng kể giữa các nhóm tuổi hoặc khu vực sinh sống?

BS.CK2 Lý Thanh Xuân trả lời: Việc mang thai ngoài ý muốn xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó nguyên nhân thường gặp nhất là thiếu kiến thức và kỹ năng về tình dục an toàn. Hiện nay, nhiều bạn trẻ vẫn còn e ngại khi tìm hiểu về sức khỏe sinh sản, dẫn đến việc thiếu hiểu biết về các biện pháp tránh thai.

Bên cạnh đó, việc sử dụng biện pháp tránh thai không đều đặn hoặc không đúng cách cũng là yếu tố góp phần làm tăng nguy cơ mang thai ngoài ý muốn.

Ngoài ra, còn có sự khác biệt rõ rệt giữa các khu vực và nhóm dân cư. Ở nông thôn và miền núi, phụ nữ thiếu cơ hội tiếp cận thông tin về sức khỏe sinh sản, rào cản ngôn ngữ và văn hóa khiến kiến thức về tránh thai còn hạn chế, đồng thời các dịch vụ kế hoạch hóa gia đình cũng chưa phổ biến.

Trong khi đó, ở thành thị, tuy lối sống cởi mở hơn, nhưng nhiều bạn trẻ lại không được trang bị đầy đủ kiến thức về sức khỏe sinh sản và tình dục an toàn, dẫn đến những hệ lụy đáng tiếc như mang thai ngoài ý muốn.

4. Phát hiện mang thai ngoài ý muốn, làm gì để bảo vệ sức khỏe và an toàn sinh sản?

Khi nhận kết quả mang thai ngoài ý muốn, đâu là những bước đầu tiên người phụ nữ cần thực hiện để được tư vấn và tiếp cận hỗ trợ y tế an toàn, thưa BS?

BS.CK1 Võ Thanh Danh trả lời: Khi phát hiện mang thai ngoài ý muốn, điều đầu tiên người phụ nữ cần làm là giữ bình tĩnh và có thể chia sẻ với người thân để nhận được sự hỗ trợ tinh thần.

Sau đó, hãy đến cơ sở y tế uy tín càng sớm càng tốt. Tại đây, bác sĩ sẽ thăm khám, siêu âm để xác định tuổi thai, vị trí thai và đưa ra tư vấn phù hợp cho từng trường hợp.

Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc hoặc làm theo thông tin lan truyền trên mạng, vì điều đó có thể gây biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, tính mạng và khả năng sinh sản sau này.

5. Tiếp tục thai kỳ ngoài ý muốn - Làm gì để mẹ khỏe, con an toàn?

Trong trường hợp lựa chọn tiếp tục thai kỳ, BS có khuyến nghị gì để bảo đảm sức khỏe thể chất và tinh thần cho mẹ và bé, đặc biệt khi người mẹ chưa có sự chuẩn bị đầy đủ về tâm lý hoặc điều kiện kinh tế?

BS.CK2 Lý Thanh Xuân trả lời: Trong trường hợp quyết định tiếp tục thai kỳ không mong muốn, để đảm bảo sức khỏe cả về thể chất và tinh thần cho mẹ và bé, người phụ nữ cần được chăm sóc sức khỏe, hỗ trợ tâm lý, xã hội và kinh tế.

Về sức khỏe, thai phụ phải được theo dõi thai kỳ như bất kỳ thai kỳ nào khác. Nghĩa là cần khám thai sớm, khám đúng lịch hẹn của bác sĩ, bổ sung các dưỡng chất như axit folic, sắt, canxi, vitamin D, ăn uống đầy đủ nhóm thực phẩm như cơm, rau, đậu, trứng, cá, đồng thời nghỉ ngơi và tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ hoặc tập yoga.

Về tinh thần, người mẹ có thể chấp nhận cảm giác lo lắng, bất an trong thời gian đầu, nhưng cảm xúc này sẽ dần mất đi khi đã ổn định hơn. Họ nên tìm sự đồng hành từ người chồng, bạn bè, gia đình hoặc các nhóm hỗ trợ, có thể tập thở, ngồi thiền, viết nhật ký để giảm lo lắng, hoặc trao đổi với bác sĩ nếu có dấu hiệu trầm cảm thai kỳ như mất ngủ, buồn bã, chán ăn, ý nghĩ tiêu cực.

Về hỗ trợ xã hội - kinh tế, người mẹ có thể hỏi bác sĩ về chế độ thai sản, bảo hiểm, chọn khám ở cơ sở y tế công để giảm chi phí, hoặc tận dụng các chính sách hỗ trợ phụ nữ mang thai. Khi sinh xong, nên nuôi con bằng sữa mẹ để vừa có lợi cho bé, vừa tiết kiệm chi phí. Sau sinh, chọn biện pháp tránh thai phù hợp và an toàn để chủ động về tài chính và tương lai.

Tóm lại, mẹ và bé đều quan trọng. Mỗi thai kỳ đều cần được chăm sóc y tế và nhận hỗ trợ từ gia đình, cộng đồng, nhất là khi người mẹ chưa thật sự an tâm hoặc còn lo lắng.

>>> Phần 2: Tránh thai sau đình chỉ thai - Đừng để “vết xe đổ” lặp lại

Series Truyền hình trực tuyến Radar Sản phụ khoa do Bệnh viện Hùng Vương phối hợp cùng Cổng thông tin Tư vấn sức khỏe AloBacsi thực hiện, phát sóng định kỳ vào 19h Thứ 4 của tuần 1 và tuần 3 mỗi tháng.