Chụp CT-scan tầm soát ung thư phổi: Ai nên thực hiện, bao lâu một lần, có an toàn không?

1. Ba lợi ích của tầm soát ung thư phổi

Tầm soát ung thư phổi có ý nghĩa như thế nào trong việc hạn chế những hệ lụy nguy hiểm do căn bệnh này gây ra?

BS Bùi Lê Nhật Tiên - Chuyên khoa Y học dự phòng, Nội Tổng quát - Phó phòng Kế hoạch Tổng hợp, Phòng khám Bernard trả lời: Tầm soát ung thư phổi là một khuyến nghị được các tổ chức chuyên môn trên thế giới đề xuất và thực hiện trong nhiều năm nay, đặc biệt là những người hút thuốc lá.

Lợi ích của tầm soát ung thư phổi đã được chứng minh qua nhiều nghiên cứu trong thời gian dài. Đầu tiên là giúp phát hiện bệnh sớm ngay từ những giai đoạn đầu.

Thứ hai, phát hiện bệnh sớm giúp việc điều trị đạt hiệu quả tốt hơn, từ đó giảm tỷ lệ tử vong vì ung thư phổi.

Lợi ích thứ ba là tăng chất lượng cuộc sống cho người bệnh, giảm gánh nặng cho gia đình cũng như toàn xã hội. Đáng kể nhất là gánh nặng tâm lý, gánh nặng tài chính.

2. CT liều thấp vượt trội hơn X-quang trong tầm soát ung thư phổi

Thưa BS, hiện nay có những phương pháp nào được sử dụng để tầm soát ung thư phổi?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Trước đây, chúng ta thường chụp X-quang để tầm soát ung thư phổi. Tuy nhiên gần đây, chụp CT liều thấp (LDCT) được xem là phương pháp tầm soát ung thư phổi cực kỳ hiệu quả, đem đến ưu thế vượt trội so với chụp X-quang.

3. CT scan sử dụng công nghệ cao để dựng hình cấu trúc cơ thể thành 3D

BS có thể giải thích, cơ chế phát hiện ung thư phổi qua CT-scan như thế nào?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Nguyên lý chung trong chụp CT là sử dụng tia X xuyên qua vật thể cần khảo sát, ghi nhận hình ảnh phía sau màn chiếu để thu lại các cấu trúc cơ thể.

X-quang giống CT scan về mặt bản chất, tuy nhiên chỉ thu nhận một lần hình ảnh 2D. Trong khi đó CT scan ghi nhận nhiều bức ảnh chụp cắt lớp, sau đó nhờ hệ thống máy tính dựng hình lại thành 3D.

Dễ hiểu hơn, CT scan sử dụng công nghệ cao hơn để mô phỏng lại các cấu trúc giải phẫu trong cơ thể một cách rõ ràng hơn. Qua đó, các bác sĩ có thể đánh giá được những tổn thương và bất thường trong cơ thể.

Đặc biệt, CT phổi liều thấp có thể phát hiện tổn thương chỉ khoảng 1 - 2mm, giúp phát hiện ung thư phổi từ những giai đoạn sớm.

5. Mức độ phơi nhiễm tia X khi chụp LDCT an toàn với con người

BS có thể nêu những ưu điểm lớn nhất của CT-scan trong việc phát hiện sớm các tổn thương ở phổi?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: So sánh với X-quang, CT scan có một số ưu điểm như sau:

- Đây là phương pháp dựng hình 3D không xâm lấn nhưng chất lượng hình ảnh cung cấp rất chi tiết. Qua đó có thể đánh giá được tình trạng phổi cũng như các cơ quan khác trong lồng ngực một cách toàn diện và chính xác hơn.

- Thứ hai, mọi người thường nghe rằng chụp CT có tia X nhiều hơn X-quang. Nhưng hiện nay, CT phổi liều thấp đã giảm mức độ tia phóng xạ mà người chụp phải chịu xuống rất thấp, ở mức độ an toàn và có thể khuyến nghị chụp đều đặn hàng năm.

Cụ thể, một lần chụp X-quang là 0,1mSv. Trong khi 1 lần chụp CT bình thưởng khoảng 6-8mSv thì CT phổi liều thấp giảm đi 1/4 - 1/5, chỉ còn 1,5mSv. Mức độ này tương đương với việc đi ngoài nắng trong vài ngày, vài tuần hoặc khi bay đường dài.

Cân nhắc những điều mà LDCT mang lại, các nghiên cứu cho thấy những lợi ích của phương pháp này vượt trội hơn so với những thứ phải đánh đổi. Một thống kê đơn giản cho thấy khoảng 320 người chụp CT phổi liều thấp sẽ phát hiện được 1 trường hợp ung thư phổi.

So sánh với các phương pháp tầm soát ung thư khác, LDCT có hiệu quả đầu tư cực kỳ cao.

5. Giảm tia X giúp bệnh nhân được tầm soát ung thư phổi trong nhiều năm liền

Nhờ BS giải thích, vì sao CT phổi liều thấp được xem như "tiêu chuẩn vàng" trong tầm soát ung thư phổi?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Chụp CT phổi thông thường sẽ có một liều chuẩn. Qua một thời gian nghiên cứu về ung thư phổi, các nhà khoa học nhận thấy chụp CT có thể phát hiện sớm căn bệnh này, đồng thời giảm tỷ lệ tử vong.

Tuy nhiên vấn đề cần cân nhắc là bệnh nhân phải chụp CT liên tục trong nhiều năm. Các nhà khoa học tại Nhật Bản đã đưa ra sáng kiến sử dụng máy CT công nghệ cao và giảm tia X xuống, chỉ tập trung đánh giá ở vùng phổi để tìm các nốt bất thường.

Họ cũng nhận thấy LDCT mang lại hiệu quả vượt trội so với X-quang, mà lại không ảnh hưởng đến sức khỏe của bệnh nhân. Điều này giúp ứng dụng phương pháp nói trên vào thực tế, bệnh nhân có thể chụp CT liều thấp hằng năm để tầm soát ung thư phổi, thậm chí kéo dài hàng chục năm.

6. Ai nên tầm soát ung thư phổi hằng năm?

Những người nào nên tầm soát ung thư phổi sớm, định kỳ? Trong đó, nhóm nào nên được tầm soát bằng CT-scan, thưa BS?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Nhóm cần tầm soát nhất là những người hút thuốc lá lâu năm, đặc biệt là nam giới trên 50 tuổi, hút thuốc trên 20 gói/năm.

20 gói/năm là ngưỡng. Dù người này đã bỏ thuốc lá hay vẫn còn hút, miễn đủ 20 gói/năm thì nên tham gia vào chương trình tầm soát ung thư phổi định kỳ hằng năm.

Dù chưa có khuyến nghị rộng rãi nhưng những nhóm sau thuộc nguy cơ cao, cần lưu ý là người có tiền sử gia đình mắc ung thư phổi, người hút thuốc lá thụ động, người thường xuyên tiếp xúc với hóa chất sinh ung (amiang, xăng, dầu...).

Tại Việt Nam còn có trường hợp tiếp xúc với khói bếp, khói nhang trong thời gian dài; hoặc những người sống gần khu công nghiệp.

7. Gỡ bỏ lo lắng về tia X và tác dụng phụ khi chụp CT liều thấp

Xin hỏi BS, CT-scan có gây ra những tác dụng phụ nào không, đặc biệt là liều bức xạ?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Khi nghe đến việc phải tiếp xúc với tia xạ, tia X, nhiều bệnh nhân có tâm trạng lo lắng trước khi chụp CT. Tôi xin nhấn mạnh, đầu tiên, bệnh nhân cần hiểu rõ mục đích chụp CT là chẩn đoán bệnh hay tầm soát bệnh.

Riêng với tầm soát ung thư phổi, phải chụp LDCT. Cộng đồng có thể hoàn toàn yên tâm là mức độ phóng xạ luôn ở khoảng an toàn.

Thứ hai, tầm soát ung thư phổi không cần tiêm thuốc vào mạch máu nên rất an toàn. Thứ ba, thời gian chụp CT rất nhanh, chỉ khoảng 2 - 3 phút.

Một số lưu ý trước khi chụp là không có vật dụng kim loại trên người, không có dị vật, không mang theo các thiết bị điện tử... để đảm bảo an toàn cũng như không bị xảo ảnh trên kết quả. Ngoài những điều vừa nêu, bệnh nhân không cần nhịn ăn, không cần chuẩn bị gì quá đặc thù.

8. Quy trình chụp CT scan tầm soát ung thư phổi tại Phòng khám Bernard

Quy trình thực hiện CT-scan tầm soát ung thư phổi tại Bernard Healthcare diễn ra như thế nào?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Phòng khám Bernard triển khai chụp CT phổi liều thấp để tầm soát ung thư phổi nhiều năm nay, ghi nhận hiệu quả khá tốt.

Quy trình chụp CT phổi cũng khá đơn giản. Đầu tiên, khách hàng đến gặp bác sĩ để khám tổng quát và sàng lọc, để xem bệnh nhân có cần tầm soát ung thư phổi không.

Nếu có các yếu tố như hút thuốc lá, nam giới lớn tuổi... sẽ được chụp CT để tầm soát. Sau khi chụp xong, bác sĩ chẩn đoán hình ảnh sẽ gửi kết quả cho bác sĩ nội. Nếu kết quả bình thường, bác sĩ sẽ lên kế hoạch để theo dõi hằng năm.

Trường hợp phát hiện bất thường, bác sĩ sẽ đánh giá khối tổn thương theo tiêu chuẩn LUNG-RADS để xem xét mức độ nguy cơ, cần chụp CT lại sau bao lâu. Thông thường khuyến nghị được đưa ra từ 3-6 tháng.

Khi nghi ngờ quá lớn, bác sĩ sẽ khuyến nghị chụp PET/CT hoặc sinh thiết, dựa trên sự hội chẩn với bác sĩ chuyên gia. Phòng khám Bernard có mời các bác sĩ chuyên gia, đặc biệt là về ung thư hoặc hô hấp, để tư vấn cho bệnh nhân.

Nếu bệnh nhân có nhu cầu, chúng tôi sẽ gửi kết quả chẩn đoán hình ảnh đến Bệnh viện Đại học Yamanashi (Nhật Bản). Các giáo sư và chuyên gia chẩn đoán hình ảnh tại đây cùng thảo luận và đưa ra ý kiến thứ hai. Sau đó, Hội đồng Y khoa Bernard sẽ cùng thống nhất và tư vấn cho bệnh nhân.

9. Phòng khám Bernard giới thiệu, kết nối người bệnh đến cơ sở chuyên điều trị ung thư trong và ngoài nước

Được biết, Bernard Healthcare có mô hình tầm soát ung thư chuyên sâu theo mô hình Nhật Bản. Ưu điểm của mô hình này là gì? Nếu kết quả tầm soát của người bệnh phát hiện bất thường, bước tiếp theo được tiến hành là gì, thưa BS?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Giả sử tình huống một bệnh nhân có nghi ngờ ung thư phổi, chúng tôi sẽ kích hoạt hội chẩn với bác sĩ chuyên gia, đặc biệt là các chuyên gia ung bướu hoặc ngoại hô hấp, để lên kế hoạch sinh thiết. Một số trường hợp cần làm các chụp chiếu, xét nghiệm khác nhằm xác định các cơ quan khác đã có yếu tố nguy cơ về di căn, xâm lấn chưa.

Khi đã có đầy đủ thông tin, bác sĩ có thể tư vấn cụ thể cho bệnh nhân các phương án điều trị theo từng giai đoạn, chẳng hạn mổ, điều trị miễn dịch, điều trị trúng đích... và cả kế hoạch điều trị, nơi điều trị.

Hệ thống Y khoa chuyên sâu Quốc tế Bernard sẽ viết thư giới thiệu để bệnh nhân đến các cơ sở chuyên khoa để điều trị.

Ngoài ra, với những bệnh nhân có yêu cầu, chúng tôi sẽ kết nối với các cơ sở ở Nhật Bản, Singapore. Đặc biệt là Bệnh viện Đại học Yamanashi - một trong những bệnh viện hàng đầu tại Nhật Bản về điều trị ung thư.

Tại đây có các giáo sư và hệ thống trang thiết bị, máy móc hóa trị, hóa trị chuyên biệt cho ung thư, nhất là ung thư phổi.

10. Chuẩn bị gì trước khi chụp CT?

Người bệnh cần chuẩn bị gì trước khi thực hiện tầm soát ung thư phổi bằng CT-scan liều thấp, thưa BS?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Chụp CT rất đơn giản, không cần nhịn ăn. Tuy nhiên, khách hàng cần khám sàng lọc để xác định có thuộc nhóm cần tầm soát không, sau đó cởi bỏ những vật dụng, tư trang kim loại trước khi chụp. Ngoài ra cũng cần thông báo với kỹ thuật viên nếu có dị vật trong người.

Phụ nữ mang thai hoặc nghi ngờ mang thai không được chụp CT, X-quang để tránh ảnh hưởng đến thai nhi.

11. Chụp CT phổi còn khảo sát được bộ phận nào?

Xin hỏi BS, kết quả chụp CT phổi liều thấp còn khảo sát được những bộ phận nào khác ạ?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Kết quả chụp CT là hình ảnh 3D dựng lại toàn bộ lồng ngực và phổi. CT phổi liều thấp tập trung vào đánh giá bệnh lý phổi, đặc biệt là ung thư phổi.

Bên cạnh đó, kết quả này còn có thể phản ánh thêm những bất thường ở lồng ngực, ví dụ khối u trung thất, phình mạch máu lớn, phình động mạch chủ, gãy xương,... cũng như tất cả tổn thương nằm trong phạm vi có thể khảo sát, kích thước phù hợp.