Trong bối cảnh viêm mũi dị ứng đang trở thành một vấn đề sức khỏe toàn cầu với tỷ lệ mắc bệnh ngày càng gia tăng ở các đô thị, hội thảo này đóng vai trò quan trọng trong việc cập nhật kiến thức mới nhất về chẩn đoán và điều trị, đặc biệt trong các trường hợp lâm sàng đặc biệt như ở trẻ em và phụ nữ mang thai.

Mở đầu là phần trình bày của PGS.TS.BS Lê Công Định - Trưởng khoa Tai Mũi Họng Bệnh viện Bạch Mai và Phó Chủ tịch Hội Tai Mũi Họng Hà Nội cùng các tỉnh phía Bắc, về các cập nhật chẩn đoán và điều trị viêm mũi dị ứng.

Sau đó, TS.BS.CK2 Phạm Đình Nguyên - Phó Giám đốc Bệnh viện Nhi Đồng 1, Chủ tịch Liên chi hội Tai Mũi Họng Nhi TPHCM, đã chia sẻ những điểm cần lưu ý khi điều trị viêm mũi dị ứng ở trẻ em. Cuối cùng, các chuyên gia đã cùng tham gia tọa đàm về các vấn đề nổi bật và nhận được nhiều sự quan tâm trong chẩn đoán và điều trị viêm mũi dị ứng hiện nay.

Sự kiện do Liên chi hội Tai Mũi Họng TPHCM và các tỉnh phía Nam tổ chức với sự đồng hành của các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực Tai Mũi Họng, và được tài trợ bởi Menarini Việt Nam cùng Công ty TNHH Thương mại và Dược phẩm Sang.

Làm thế nào để điều trị triệu chứng viêm mũi dị ứng hiệu quả?

Mặc dù không gây nguy hiểm đến tính mạng, viêm mũi dị ứng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân, đồng thời phát sinh chi phí điều trị đáng kể. Vậy làm thế nào để điều trị triệu chứng hiệu quả trong thực tế?

Các chuyên gia đã đồng tình rằng việc điều trị phải được thực hiện cẩn thận nhằm đạt hiệu quả tối ưu và đảm bảo an toàn cho bệnh nhân. TS.BS.CK2 Lê Trần Quang Minh nhấn mạnh, để kiểm soát các triệu chứng như hắt hơi, nghẹt mũi và chảy mũi, việc sử dụng kháng histamin thế hệ 2 trở lên cùng corticoid xịt mũi là những lựa chọn chính. Các thuốc kháng histamin thế hệ 2 như Bilastine, Cetirizine và Loratadine có ưu thế hơn so với thế hệ 1 nhờ ít gây buồn ngủ và an toàn hơn khi sử dụng lâu dài.

PGS.TS.BS Lê Công Định bổ sung thêm rằng mỗi nhóm thuốc có ưu thế riêng trong việc kiểm soát triệu chứng. Kháng histamin thế hệ 2 kiểm soát tốt các triệu chứng như ngứa mũi, ngứa mắt, hắt hơi, trong khi corticoid xịt mũi lại hiệu quả hơn đối với tình trạng nghẹt mũi. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cá thể hóa điều trị, tập trung vào những triệu chứng khiến bệnh nhân khó chịu nhất.

Tuy nhiên, PGS. Lê Công Định cũng cảnh báo về việc lạm dụng thuốc co mạch như oxymetazoline và xylometazoline. Mặc dù có thể giúp giảm nghẹt mũi nhanh chóng, việc sử dụng lâu dài có thể dẫn đến viêm mũi hồi ứng.

Đối với trẻ em, TS.BS.CK2 Phạm Đình Nguyên cho rằng nên ưu tiên các dạng bào chế phù hợp như siro hoặc viên nén phân tán để tăng sự tuân thủ trong điều trị. Chẳng hạn, Bilastine 10mg dạng viên nén phân tán trong miệng (Bilaxten ODT 10mg) rất dễ sử dụng mà không cần chia liều trong ngày.

Bên cạnh việc kiểm soát triệu chứng, GS.TS.BS Phạm Kiên Hữu cũng lưu ý, các khuyến cáo từ ARIA, EUFORIA và ICAR 2023 đã đưa ra những hướng dẫn chi tiết để giúp bác sĩ lựa chọn đúng loại thuốc cho từng trường hợp lâm sàng.

Ví dụ, nếu bệnh nhân chỉ bị ngứa mũi và chảy nước mũi mà không có nghẹt mũi, nên ưu tiên sử dụng kháng histamin thế hệ 2. Nếu có nghẹt mũi nghiêm trọng, corticoid xịt mũi sẽ là giải pháp thích hợp. Đối với những bệnh nhân có kèm hen suyễn, các thuốc đối kháng leukotriene (LTRA) được khuyến cáo để giảm triệu chứng.

Tóm lại, điều trị viêm mũi dị ứng cần được cá thể hóa, sử dụng đúng loại thuốc theo khuyến cáo, đảm bảo an toàn và phòng ngừa các tác dụng phụ do lạm dụng thuốc.

Sử dụng kháng histamin như thế nào cho hiệu quả đặc biệt ở các đối tượng đặc biệt?

Qua phần trình bày của các báo cáo viên, có thể thấy kháng histamin vẫn là nhóm thuốc chủ lực trong kiểm soát triệu chứng viêm mũi dị ứng. Vậy làm thế nào để sử dụng kháng histamin hiệu quả đặc biệt đối với những đối tượng có bệnh nền tim mạch, huyết áp hoặc trẻ em?

PGS.TS.BS Lê Công Định nhấn mạnh, kháng histamin thế hệ 2 là lựa chọn ưu tiên trong điều trị viêm mũi dị ứng cho cả người lớn và trẻ em, áp dụng cho mọi dạng bệnh từ nhẹ đến nặng. Các thuốc kháng histamin thế hệ 2 mới như Bilastine, Fexofenadine và Rupatadine được ưa chuộng vì tính an toàn và hiệu quả, đặc biệt không ảnh hưởng đến tim mạch và không chuyển hóa qua gan, nên rất an toàn cho những bệnh nhân có bệnh nền như suy gan, suy thận hoặc người cao tuổi.

Một yếu tố quan trọng mà TS.BS.CK2 Phạm Đình Nguyên nêu ra là việc sử dụng kháng histamin cho trẻ em cần đặc biệt chú ý đến dạng bào chế. Trẻ nhỏ dưới 4 tuổi thường được chỉ định dạng siro, trong khi trẻ lớn hơn có thể sử dụng viên nén phân tán với mùi vị dễ chịu để tăng cường sự tuân thủ điều trị. Các loại kháng histamin như Levocetirizine và Desloratadine thường được sử dụng cho trẻ dưới 4 tuổi, trong khi Bilastine có thể được dùng từ 6 tuổi trở lên.

TS.BS.CK2 Lê Trần Quang Minh cho biết, các loại kháng histamin thế hệ 2 nên được dùng một lần mỗi ngày để tăng sự tuân thủ. Đối với bệnh nhân có bệnh nền hoặc người cao tuổi, những thuốc như Bilastine (20 mg/ngày) có thể sử dụng mà không cần điều chỉnh liều, đồng thời an toàn với tim mạch và không ảnh hưởng đến chức năng gan, thận.

Cuối cùng, GS.TS.BS Phạm Kiên Hữu nhấn mạnh rằng theo các hướng dẫn như ARIA, kháng histamin có thể được sử dụng trong tất cả các giai đoạn của viêm mũi dị ứng, nhưng thời gian điều trị tối thiểu nên là 4 tuần để đảm bảo hiệu quả và giảm thiểu tái phát. Các kháng histamin thế hệ mới có thời gian khởi phát nhanh và tác dụng kéo dài 24 giờ, do đó thường được khuyên dùng vào buổi sáng để kiểm soát triệu chứng suốt cả ngày.

Cập nhật phương pháp điều trị viêm mũi dị ứng ở trẻ em

Theo các nghiên cứu gần đây, tỷ lệ mắc viêm mũi dị ứng ở trẻ em đang gia tăng, điều này khiến việc cập nhật các phương pháp điều trị trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. PGS.TS.BS Lê Công Định nhận định rằng tình trạng này chủ yếu do sự thay đổi của môi trường, bao gồm ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu. Những yếu tố này không chỉ làm gia tăng tỷ lệ mắc bệnh mà còn kéo dài thời gian bệnh.

Phương pháp điều trị hiện nay không chỉ dừng lại ở các biện pháp truyền thống mà còn áp dụng giải mẫn cảm đặc hiệu qua đường dưới da hoặc dưới lưỡi (SLIT), giúp kiểm soát bệnh tốt hơn, đặc biệt trong những trường hợp viêm mũi dị ứng dai dẳng.

Ngoài ra, cần đặc biệt lưu ý trong chẩn đoán phân biệt giữa viêm mũi dị ứng và các bệnh lý khác, chẳng hạn như viêm đường hô hấp cấp do virus, vì triệu chứng có thể tương tự nhưng cách điều trị lại hoàn toàn khác. Ở trẻ em, viêm mũi dị ứng thường đi kèm với các bệnh lý khác như VA quá phát, viêm tai giữa và hen suyễn, đòi hỏi bác sĩ phải cẩn thận trong chẩn đoán và điều trị.

TS.BS.CK2 Lê Trần Quang Minh cho biết, một phương pháp đơn giản nhưng hiệu quả là sử dụng nước muối xịt mũi, không chỉ giúp làm sạch dịch tiết mà còn rửa trôi các dị nguyên, từ đó giảm tình trạng viêm mũi.

Với trẻ em, cần ưu tiên chọn thuốc giảm triệu chứng tốt nhưng ít tác dụng phụ. TS.BS.CK2 Phạm Đình Nguyên bổ sung rằng các bậc phụ huynh thường lo lắng về việc sử dụng thuốc cho trẻ, đặc biệt là trong giai đoạn sau khi sinh. Do đó, các phương pháp không dùng thuốc như nước muối xịt mũi nên được ưu tiên trước khi quyết định sử dụng thuốc. Ông cũng chia sẻ về việc áp dụng công nghệ theo dõi qua các ứng dụng điện thoại, giúp gia đình và bác sĩ theo dõi sát sao việc dùng thuốc và triệu chứng của trẻ.

GS.TS.BS Phạm Kiên Hữu cảnh báo, nếu không kiểm soát tốt viêm mũi dị ứng ở trẻ, bệnh có thể diễn tiến thành các bệnh lý phức tạp hơn như viêm xoang hoặc polyp mũi. Chuyên gia cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc test dị nguyên để xác định chính xác nguyên nhân gây bệnh, từ đó điều trị bằng giải mẫn cảm đặc hiệu.

Tóm lại, sự khác biệt trong điều trị viêm mũi dị ứng ở trẻ em hiện nay không chỉ nằm ở việc sử dụng thuốc mà còn ở cách tiếp cận tổng thể, bao gồm việc cá thể hóa điều trị, sử dụng công nghệ theo dõi và áp dụng giải mẫn cảm đặc hiệu để kiểm soát bệnh hiệu quả và ngăn ngừa biến chứng trong tương lai.

Điều trị viêm mũi dị ứng ở phụ nữ có thai

Khoảng 1/3 phụ nữ xuất hiện triệu chứng viêm mũi dị ứng trong thai kỳ, gây ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt và chất lượng cuộc sống, đặc biệt là tình trạng nghẹt mũi nghiêm trọng và kéo dài. Việc điều trị viêm mũi dị ứng ở phụ nữ có thai là một thách thức vì cần đảm bảo an toàn cho cả mẹ và thai nhi, trong khi vẫn phải kiểm soát được các triệu chứng.

PGS.TS.BS Lê Công Định nhấn mạnh, trong thai kỳ, việc sử dụng thuốc cần tuân thủ nghiêm ngặt các khuyến cáo về độ an toàn, đặc biệt là các loại thuốc được FDA phân loại an toàn. Trước tiên, các biện pháp không dùng thuốc như tránh tiếp xúc với dị nguyên, rửa mũi bằng nước muối sinh lý hoặc dùng thuốc mỡ bôi quanh mũi để tạo hàng rào chống dị nguyên là những phương pháp an toàn và hiệu quả.

Đối với phụ nữ mang thai, việc hạn chế sử dụng thuốc, đặc biệt trong ba tháng đầu, là vô cùng quan trọng. Tuy nhiên, nếu các biện pháp không dùng thuốc không mang lại hiệu quả, kháng histamin thế hệ 2 như Cetirizine và Loratadine sẽ là lựa chọn an toàn hàng đầu, vì các loại thuốc này không gây buồn ngủ và ít tác dụng phụ hơn so với thế hệ 1.

Nghiên cứu mới nhất cũng cho thấy rằng Bilastine và Fexofenadine, hai loại kháng histamin mới, được chứng minh là an toàn trong thai kỳ, đặc biệt là sau ba tháng đầu. Khi triệu chứng trở nên nghiêm trọng hơn, corticoid xịt mũi sẽ được cân nhắc.

TS.BS.CK2 Lê Trần Quang Minh cho biết Budesonide là corticoid được đánh giá an toàn nhất và được FDA xếp vào mức độ B. Các corticoid khác như Fluticasone và Mometasone cũng có thể sử dụng nhưng cần cẩn thận hơn trong giai đoạn đầu của thai kỳ.

Corticoid xịt mũi có tác dụng tại chỗ và hấp thu hệ thống rất thấp, giúp giảm nguy cơ ảnh hưởng đến thai nhi mà vẫn kiểm soát tốt triệu chứng. Nếu corticoid xịt mũi không đủ hiệu quả, các thuốc ổn định tế bào mast như sodium cromoglicate có thể được xem xét, vì đây là nhóm thuốc giúp giảm triệu chứng dị ứng mà không có tác dụng phụ toàn thân, do đó rất an toàn khi sử dụng trong thai kỳ.

Cuối cùng, TS.BS.CK2 Phạm Đình Nguyên nhấn mạnh rằng điều trị cho phụ nữ có thai cần được cá thể hóa, điều chỉnh phù hợp với triệu chứng và tiền sử bệnh của từng bệnh nhân để đảm bảo hiệu quả điều trị mà không gây rủi ro cho thai nhi, đặc biệt trong ba tháng đầu - giai đoạn nguy cơ dị tật cao nhất.

Khi nào cần đơn trị hoặc phối hợp điều trị viêm mũi dị ứng?

Trong điều trị viêm mũi dị ứng, phân loại ARIA 2023 nhấn mạnh vai trò của việc đơn trị hoặc phối hợp điều trị tùy vào mức độ nghiêm trọng của bệnh. Với các trường hợp nhẹ, đơn trị liệu bằng kháng histamin thế hệ 2 như cetirizine hoặc bilastine, hoặc corticoid xịt mũi, được khuyến cáo để kiểm soát các triệu chứng như hắt hơi, chảy mũi. Cách tiếp cận này không chỉ giúp làm dịu triệu chứng nhanh chóng mà còn giảm thiểu tác dụng phụ, đặc biệt ở những bệnh nhân có triệu chứng nhẹ. Tuy nhiên, với các trường hợp viêm mũi dị ứng trung bình đến nặng, phối hợp điều trị là lựa chọn tối ưu.

PGS.TS.BS Lê Công Định cho rằng việc kết hợp corticoid xịt mũi với kháng histamin là cần thiết để kiểm soát toàn diện các triệu chứng như ngạt mũi, chảy nước mũi và ngứa mũi. Phương pháp này giúp cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống của bệnh nhân, đặc biệt là những người có triệu chứng kéo dài hoặc tái phát thường xuyên.

Trong các trường hợp nặng hơn, khi đơn trị liệu hoặc phối hợp thuốc không đủ hiệu quả, liệu pháp miễn dịch (SCIT hoặc SLIT) là phương pháp điều trị mang tính lâu dài.

GS.TS.BS Phạm Kiên Hữu nhấn mạnh, liệu pháp miễn dịch không chỉ cải thiện triệu chứng mà còn giúp giảm nguy cơ tái phát, điều trị căn nguyên viêm mũi dị ứng bằng cách giảm nhạy cảm của cơ thể với các dị nguyên. Đặc biệt, liệu pháp này có thể giảm triệu chứng ở những bệnh nhân viêm mũi dị ứng kèm hen suyễn, giúp kiểm soát cả hai bệnh lý cùng lúc.

Đối với điều trị dự phòng, PGS.TS.BS Lê Công Định đề xuất, việc sử dụng kháng histamin hoặc corticoid xịt mũi trước khi bệnh nhân tiếp xúc với các dị nguyên có thể giúp hạn chế tối đa các triệu chứng. Chiến lược này đặc biệt hữu ích cho những bệnh nhân sống trong môi trường ô nhiễm hoặc có mùa phấn hoa kéo dài. Một khía cạnh quan trọng khác trong điều trị là quản lý các bệnh lý đi kèm, đặc biệt là hen suyễn và viêm xoang mãn tính.

GS.TS.BS Phạm Kiên Hữu lưu ý, viêm mũi dị ứng thường liên quan mật thiết đến các bệnh lý hô hấp khác do chung cơ chế bệnh lý. Việc điều trị đồng thời cả viêm mũi và hen suyễn không chỉ cải thiện triệu chứng mà còn giảm thiểu biến chứng, giúp nâng cao chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.

Khi nào cần điều chỉnh liều hoặc ngừng thuốc trong điều trị viêm mũi dị ứng?

Viêm mũi dị ứng là một bệnh lý mạn tính với triệu chứng kéo dài, đòi hỏi chiến lược điều trị phải linh hoạt và điều chỉnh theo từng bệnh nhân. Quyết định tăng giảm liều hoặc ngừng thuốc dựa trên các tiêu chí như mức độ kiểm soát triệu chứng, nguy cơ tái phát, tác dụng phụ và liệu pháp điều trị lâu dài.

PGS.TS.BS Lê Công Định nhấn mạnh, tiêu chí quan trọng nhất trong việc điều chỉnh liều thuốc là mức độ kiểm soát triệu chứng, được đánh giá qua các thang điểm như VAS (Visual Analog Scale) hoặc TNSS (Total Nasal Symptom Score). Những công cụ này giúp bác sĩ đo lường mức độ khó chịu của bệnh nhân. Khi triệu chứng được kiểm soát tốt và ít gây phiền toái, bác sĩ có thể xem xét giảm liều hoặc ngừng thuốc dần dần.

Tuy nhiên, TS.BS.CK2 Lê Trần Quang Minh lưu ý, trong nhiều trường hợp, đặc biệt là với những bệnh nhân có triệu chứng kéo dài hoặc dễ tái phát, cần duy trì liều điều trị trong ít nhất 4 tuần để đảm bảo kiểm soát tốt triệu chứng và ngăn ngừa tái phát.

Một yếu tố khác cần quan tâm là tác dụng phụ của thuốc. PGS.TS.BS Phạm Kiên Hữu cho biết việc sử dụng corticoid xịt mũi hoặc kháng histamin trong thời gian dài có thể gây ra các tác dụng phụ như kích ứng niêm mạc, khô mũi hoặc viêm mũi hồi ứng. Trong những trường hợp này, việc điều chỉnh liều hoặc thay đổi phác đồ điều trị là cần thiết để giảm thiểu rủi ro cho bệnh nhân.

Ngoài ra, TS.BS.CK2 Lê Trần Quang Minh cũng lưu ý rằng nguy cơ tái phát là một yếu tố quan trọng khác trong quyết định duy trì hoặc ngừng thuốc. Đối với những bệnh nhân có nguy cơ tái phát cao, chẳng hạn như những người tiếp xúc thường xuyên với dị nguyên trong mùa dị ứng, việc duy trì liều thuốc trong thời gian dài sẽ giúp kiểm soát triệu chứng tốt hơn và ngăn chặn bệnh quay trở lại.

Cuối cùng, PGS.TS.BS Lê Công Định nhấn mạnh rằng điều trị viêm mũi dị ứng cần được cá thể hóa dựa trên tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân để đạt hiệu quả tối ưu trong kiểm soát triệu chứng mà vẫn giảm thiểu tác dụng phụ không mong muốn.

>>> Bilastine - Kháng histamin thế hệ mới được trọng dụng trong điều trị viêm mũi dị ứng ở cả người lớn và trẻ em