1. Hai nhánh điều trị lạc nội mạc tử cung

Việc loại trừ hoàn toàn bệnh lý lạc nội mạc tử cung và khiến bệnh không tái phát là mong muốn của tất cả các chị em. Xin hỏi BS, y học đã làm được điều này chưa ạ? Nếu chưa, việc điều trị sẽ đạt được những giá trị nào trong bệnh lý lạc nội mạc tử cung?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết - Giám đốc Bệnh viện Hùng Vương trả lời: Lạc nội mạc tử cung tuy là một bệnh lành tính nhưng y học hiện nay vẫn chưa thể loại trừ hoàn toàn, ngay cả khi can thiệp phẫu thuật.

Phẫu thuật chỉ có thể lấy đi cục u, không loại bỏ được những tế bào lạc nội mạc tử cung không thể nhìn bằng mắt thường. Nhiệm vụ hiện nay của y học chỉ có thể giúp ngăn chặn lạc nội mạc tử cung diễn tiến nặng hơn, sâu hơn và gây ra những tổn thương khác trên cơ thể của người phụ nữ.

Lạc nội mạc tử cung có hai nhánh điều trị khác nhau, tùy theo mục đích của bệnh nhân. Ở nhánh thứ nhất, bệnh nhân bị đau và cơn đau ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, bệnh nhân hoàn toàn chưa có kế hoạch mang thai.

Đối với nhánh thứ hai, bệnh nhân bị đau, có lạc nội mạc tử cung và mong muốn có thai.

2. Nơi nào có mạch máu và bạch huyết, nơi đó có thể có lạc nội mạc

Cụ thể hơn, hiện nay, y học đã có những bước tiến như thế nào trong điều trị lạc nội mạc tử cung, thưa BS? Lạc nội mạc tử cung, khi nào điều trị nội khoa? Và khi nào cần phải phẫu thuật?

BS.CK2 Hoàng Thị Thanh Thảo - Phó trưởng khoa Khám bệnh B - Bệnh viện Hùng Vương trả lời: Đứng trước một bệnh nhân bị lạc nội mạc, bác sĩ phải đau đầu cân nhắc chọn lựa điều trị nội khoa hay ngoại khoa. Đa phần chúng tôi sẽ chọn nội khoa, chiếm hơn 90%.

Ngoại khoa được lựa chọn khi bệnh nhân có vấn đề về sinh sản, cấp thiết cần phải có con. Chúng tôi sẽ thực hiện phương pháp nội soi, điều trị bảo tồn để người phụ nữ có em bé.

Trường hợp thứ hai là bệnh lý kéo dài nhiều năm, nếu bệnh nhân ở độ tuổi dưới 40, chúng tôi sẽ tư vấn để điều trị bảo tồn cho họ. Đầu tiên là điều trị ở giai đoạn cấp, sau đó duy trì lâu dài và trấn an để người bệnh phối hợp điều trị với bác sĩ.

Điều trị triệt để thường được quyết định đối với nhóm mãn kinh, có u to và nguy cơ ác tính hoặc người bệnh muốn giải quyết hẳn. Lúc này sẽ tiến hành phẫu thuật cắt bỏ tử cung và hai buồng trứng. Nếu giữ lại hai buồng trứng thì hiện tượng thống kinh vẫn còn tiếp diễn.

Như đã nói, vấn đề điều trị lạc nội mạc tử cung chỉ có thể làm giảm cơn đau và tránh tái phát chứ chưa thể lấy toàn bộ lạc nội mạc ra ngoài. Lạc nội mạc tử cung không chỉ nằm ở vùng chậu ảnh hưởng đến chức năng sinh sản mà còn có lạc nội mạc ở phổi, não hay bất cứ nơi nào trên cơ thể có mạch máu, có bạch huyết đến.

Chọn lựa điều trị nội khoa cần phải cá thể hóa. Đối với những trường hợp thanh thiếu niên bị đau bụng trong mức độ có thể chịu đựng được thì có thể điều trị giảm đau bằng NSAID hoặc bằng các phương pháp cơ học như tư thế, chườm nóng... Nhưng đa phần vẫn phải dùng thuốc.

Thuốc được ưu tiên vẫn là nhóm NSAID, nghĩa là không có steroid.

Đối với nhóm đã có gia đình và đã có đủ con, chúng tôi sẽ giúp bệnh nhân chọn lựa một phương pháp vừa ngừa thai, vừa có thể khống chế vấn đề lạc nội mạc. Có những trường hợp phải làm sạch lòng tử cung vì lạc nội mạc tử cung nằm ở vị trí lòng tử cung gây cường kinh. Chúng tôi phải nạo sinh thiết loại trừ ác tính trước, sau đó nội soi buồng cắt polyp và hướng dẫn, chọn một phương pháp ngừa thai hữu ích cho bệnh nhân.

3. Sử dụng thuốc ngừa thai kết hợp cho bệnh nhân lạc nội mạc tử cung có nhu cầu ngừa thai

Nhờ BS chia sẻ sâu hơn về phương pháp vừa có thể giảm tình trạng lạc nội mạc tử cung, vừa có thể ngừa thai?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết: Khi điều trị lạc nội mạc tử cung, chúng tôi rất hạn chế can thiệp phẫu thuật, chỉ can thiệp trong những trường hợp bất đắc dĩ.

Ngay cả khi đã cắt tử cung, triệu chứng đau đôi khi vẫn tồn tại. Chỉ khi vào chỉ định của phẫu thuật thì mới phải thực hiện, đó là điều mà chúng ta cần phải nhớ.

Những người có nang lạc nội mạc tử cung ở buồng trứng, thăm khám nhiều bác sĩ và mổ nhiều lần, cuối cùng không còn dự trữ buồng trứng nữa, dẫn đến việc không thể mang thai. Xu hướng hiện nay của thế giới là hạn chế phẫu thuật. Phẫu thuật càng nhiều lần, tai biến, biến chứng liên quan đến phẫu thuật càng nhiều.

Các tai biến bao gồm thủng ruột khiến phải mang hậu môn nhân tạo, thủng ruột ở đại trạng khiến bệnh nhân phải đeo hậu môn bên hông; thủng bàng quang phải mở bàng quang qua da hoặc phải đeo ống thông tiểu...

Đó là những biến chứng liên quan đến lạc nội mạc tử cung, đặc biệt là lạc nội mạc tử cung sâu  và lạc nội mạc tử cung phải mổ đi mổ lại nhiều lần. Do đó, can thiệp phẫu thuật chỉ thực hiện khi cần, đa phần sẽ điều trị nội khoa.

Điều trị nội khoa có nhiều bậc khác nhau. Lạc nội mạc mức độ nhẹ gây triệu chứng đau thống kinh, chưa tồn tại nang thì có thể sử dụng giảm đau kháng viêm nonsteroid.

Một khi đã xuất hiện nang, như nang buồng trứng hoặc lạc nội mạc tử cung ở tử cung sẽ cần sử dụng nội tiết. Sử dụng nội tiết có hai nhóm. Nhóm thứ nhất sử dụng nội tiết kết hợp, phối hợp estrogen và progesterone. Nhóm thứ hai chỉ sử dụng progestin đơn thuần.

Cuối cùng, ở bậc cao nhất, người ta ức chế từ trục hạ đồi tuyến yên bằng cách sử dụng GnRH đồng vận để ức chế hoạt động của toàn bộ buồng trứng, từ đó ức chế các tế bào lạc nội mạc tử cung.

Như vậy, một trong những chọn lựa vừa là điều trị nội khoa bằng nội tiết vừa có thể ngừa thai là sử dụng viên thuốc ngừa thai kết hợp. Viên thuốc ngừa thai kết hợp có nhiệm vụ ức chế buồng trứng không tạo được nang noãn, không gây ra hiện tượng rụng trứng hàng tháng.

Vì vậy, nồng độ nội tiết trong cơ thể người phụ nữ sẽ giảm đi, ức chế được các tế bào nội mạc tử cung nằm lạc chỗ. Điều này giúp bệnh lạc nội mạc tử cung không phát triển, đồng thời vì không tạo được nang noãn nên người phụ nữ không có khả năng mang thai.

Nếu bệnh nhân vừa có bệnh lạc nội mạc tử cung, vừa có nhu cầu ngừa thai thì có thể sử dụng viên thuốc ngừa thai kết hợp để “một công đôi việc”.

4. Cá thể hóa trong điều trị lạc nội mạc tử cung

Lạc nội mạc tử cung là một căn bệnh mạn tính và dai dẳng. Nhiều chị em lo ngại, việc điều trị bằng thuốc trong một thời gian dài và liên tục - chẳng hạn như hormon tổng hợp có tác dụng giảm đau - liệu có hiệu quả (lờn thuốc) và an toàn?

BS.CK2 Hoàng Thị Thanh Thảo trả lời: Việc điều trị lạc nội mạc phải dựa trên tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân. Đầu tiên là dựa vào tuổi, thứ hai là dựa vào điều kiện kinh tế, thứ ba là điều kiện tái khám đúng hẹn của bệnh nhân và cuối cùng là các bệnh lý đi kèm như ung thư vú, tiền căn mổ vú, bệnh về máu, các bệnh liên quan đến vấn đề nội tiết.

Bác sĩ phải hỏi kỹ để loại trừ và chọn lựa một phương pháp điều trị tối ưu. Bất kỳ loại thuốc nào cũng có hai mặt, có ưu điểm thì cũng có khuyết điểm. Bên cạnh đó, ngưỡng đáp ứng của mỗi người cũng khác nhau.

Do đó ban đầu bệnh nhân phải tái khám thường xuyên. Khi đáp ứng thuốc tốt, ít tác dụng phụ mới kéo dài thời gian tái khám lên 3 tháng, 6 tháng.

Những trường hợp dùng thuốc ngừa thai lâu dài bị tắc kinh thường sẽ cảm thấy lo lắng nhưng tắc kinh là điều bác sĩ đang cần, nội mạc bị teo nhỏ đi, không còn hiện tượng cường kinh, không còn hiện tượng đau bụng kinh hay các vấn đề gây khó chịu cho bệnh nhân.

Progestin cũng là một trường hợp lạc nội mạc tử điều trị lâu dài (ít nhất 6 tháng) làm teo niêm mạc. Điều mà mọi người cho là bất lợi thật ra lại có lợi cho bệnh nhân khi làm cho lớp lạc nội mạc biến mất để đưa đến thành công trong điều trị.

5. Hai phương pháp giúp bệnh nhân lạc nội mạc tử cung có thể mang thai

Trên hết, lạc nội mạc tử cung là một trong những rào cản lớn trong mong ước được làm mẹ của các chị em. Nhờ BS chia sẻ thêm, cơ hội mang thai ở những người phụ nữ bị lạc nội mạc tử cung như thế nào? Có cách nào để tăng khả năng có con cho họ không?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết: Lạc nội mạc tử cung chiếm đến 25 - 50% ở các cặp vợ chồng hiếm muộn. Bệnh nhân cần đi khám để phát hiện sớm lạc nội mạc tử cung, ngăn bệnh phát triển nặng hơn.

Mức độ lạc nội mạc tử cung càng nặng, nguy cơ không thực hiện được thiên chức làm mẹ càng cao.

Nếu chẳng may lạc nội mạc tử cung gây ra hậu quả bị hiếm muộn, sự phát triển của khoa học đã có thể giúp chị em phụ nữ có thể thực hiện thiên chức làm mẹ bằng hai phương pháp: bơm tinh trùng vào buồng tử cung và thụ tinh trong ống nghiệm.

Lạc nội mạc tử cung ở mức độ nhẹ hoặc trung bình và không gây tắc ống dẫn trứng có thể điều trị bằng các phương pháp bơm tinh trùng vào buồng tử cung. Điều kiện là tinh trùng của người chồng phải đáp ứng được việc này.

Phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm được chỉ định cho nhóm chị em phụ nữ có lạc nội mạc tử cung kèm theo hiếm muộn và ở mức độ trung bình đến nặng.

Ngoài ra, việc quyết định làm thụ tinh trong ống nghiệm hay IUI (bơm tinh trùng vào buồng tử cung) còn lệ thuộc vào nhiều yếu tố khác. Cặp vợ chồng hiếm muộn phải được tầm soát, xét nghiệm.

Trên cơ sở phối hợp tất cả các yếu tố, bác sĩ sẽ tư vấn phương pháp điều trị hiệu quả, an toàn, tiết kiệm chi phí cho người bệnh.

6. Thống kinh sẽ kéo dài đến khi chấm dứt hành kinh

Xin hỏi BS, trong quá trình điều trị, bệnh nhân cần lưu ý những điều gì để ngăn chặn sự tiến triển quá nhanh của lạc nội mạc tử cung?

BS.CK2 Hoàng Thị Thanh Thảo trả lời: Thứ nhất, bệnh nhân phải hiểu bệnh và biết căn bệnh này là mãn tính, sẽ kéo dài đến tuổi mãn kinh. Bệnh này có thể diễn tiến đến mãn kinh, đến khi chấm dứt vấn đề hành kinh sẽ không còn thống kinh nhưng lạc nội mạc vẫn còn ở trong vùng chậu và có khả năng tái phát thành nang, gọi là không điển hình. Bệnh nhân cần phải đi khám định kỳ.

Thứ hai, khi điều trị bằng thuốc, bệnh nhân sẽ được tư vấn kỹ về loại thuốc, thời gian dùng thuốc. Đến giai đoạn khối u đã nhỏ đi, không cần phải phẫu thuật, chúng ta sẽ tìm hiểu nhu cầu sinh con của bệnh nhân. Nếu có, chúng tôi sẽ để thụ thai tự nhiên. 

Chỉ những trường hợp bắt buộc mới phải làm phẫu thuật để giảm kích thước khối u và bắt đầu để cho bệnh nhân có con.

Đối với những trường hợp đã đủ con, có thể sử dụng viên thuốc ngừa thai, vòng tránh thai, que tránh thai để chống tái phát bệnh lý và có phác đồ điều trị riêng trong 3 hay 6 tháng. Khi đáp ứng tốt, có thể tái khám mỗi 6 tháng hay 1 năm.

Ngoài ra, chúng tôi phải tư vấn sàng lọc ung thư đối với phụ nữ như ung thư cổ tử cung, ung thư buồng trứng, ung thư thân, ung thư vú... Phải khuyến nghị họ thực hiện các xét nghiệm sàng lọc đi kèm hoặc chích ngừa HPV để phòng ngừa thêm các bệnh lý đi kèm với sản phụ khoa.

7. Tuân thủ điều trị để ngăn lạc nội mạc tử cung tiến triển nặng hơn

Đứng trên phương diện khoa học, theo BS, để “sống chung hòa bình” với lạc nội mạc tử cung, các chị em cần chú ý những vấn đề nào trong sinh hoạt, chế độ dinh dưỡng?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết: Lạc nội mạc tử cung là một bệnh không hề hiếm gặp, đặc biệt là phụ nữ trong lứa tuổi sinh sản. Việc quan trọng nhất là phát hiện sớm bệnh, đồng thời có những can thiệp phù hợp để khống chế không để bệnh tiến triển nặng hơn, gây ra những hậu quả đối với sức khỏe, cuộc sống, công việc, hạnh phúc gia đình.

Bệnh nhân cần phải tuân thủ điều trị, phải có sự thống nhất và đồng hành với bác sĩ để có thể thực hiện cuộc điều trị hiệu quả, an toàn. Tuân theo sự hướng dẫn của bác sĩ, tái khám đúng hẹn, uống thuốc đúng chỉ định mới có hy vọng kiểm soát được bệnh.

Không tuân thủ điều trị có thể làm bệnh tiến triển nặng hơn, để lại những hậu quả đối với cuộc sống của mình.  

>>> Phần 1: Đau bụng, kinh nguyệt ra nhiều dù chỉ 1 ngày cũng cần cảnh giác với lạc nội mạc tử cung

>>> Phần 2: Làm sao phát hiện sớm lạc nội mạc tử cung?

Chương trình Radar Sản phụ khoa do Bệnh viện Hùng Vương phối hợp cùng AloBacsi thực hiện, phát sóng định kỳ vào thứ 4 của tuần 1 và tuần 3 mỗi tháng trên các nền tảng của AloBacsi và Bệnh viện Hùng Vương.