1. 70-80% tần suất lạc nội mạc tử cung ở phụ nữ bị đau vùng chậu

Nhờ BS giải thích cho khán thính giả hiểu thêm: Lạc nội mạc tử cung là gì? Tỷ lệ và tần suất mắc phải căn bệnh này trên người phụ nữ như thế nào, thưa BS?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Tử cung là bộ phận quan trọng trong hệ thống sinh dục của người phụ nữ.

Phần lớp bên trong của tử cung được gọi là nội mạc tử cung. Hàng tháng, nếu phụ nữ không mang thai, lớp nội mạc sẽ bong ra, xuất hiện hiện tượng hành kinh dưới tác động của nội tiết sinh dục nữ. Còn nếu người phụ nữ mong muốn có thai, lớp nội mạc có vai trò là một cái ổ, trứng khi thụ tinh sẽ làm tổ trong ổ này và phát triển thành bào thai, đủ 9 tháng 10 ngày, sinh ra thành em bé.

Lớp nội mạc tử cung đóng vai trò quan trọng, liên quan đến quá trình ở độ tuổi sinh đẻ của phụ nữ. Nếu lớp nội mạc tử cung nằm trong cùng của tử cung là đúng vị trí, còn nếu nằm ở các vị trí khác, gọi là lạc nội mạc tử cung.  

Bên cạnh đó, lạc nội mạc tử cung có thể chạy đi bất cứ nơi đâu trong cơ thể của người phụ nữ, đầu tiên là đi vào các lớp khác của tử cung như: đi vào trong cơ tử cung (gọi là lạc nội mạc tử cung ở cơ tử cung); đi qua buồng trứng (gọi là lạc nội mạc tử cung ở buồng trứng); đi vào ổ phúc mạc trong bụng (gọi là lạc nội mạc tử cung ở phúc mạc); đi vào ruột (gọi là lạc nội mạc tử cung ở ruột, ở đại tràng); đi vào bàng quang (gọi là lạc nội mạc tử cung ở bàng quang)… Thậm chí, lạc nội mạc tử cung có thể đi lên phổi, não, được gọi là lạc nội mạc tử cung ở phổi, ở não.

Như vậy, lạc nội mạc tử cung đi đến nhiều nơi và gây tổn thưởng ở nhiều cơ quan trong cơ thể, tuy nhiên, đây là bệnh lành tính, không phải ung thư. Tuy nhiên, lạc nội mạc gây tổn thương ở nhiều cơ quan, nên có thể ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người phụ nữ, vì vậy cần quan tâm đến bệnh lý này.

Tần suất bệnh của lạc nội mạc tử cung thay đổi theo nhóm triệu chứng xuất hiện. Ví dụ, ở lứa tuổi sinh đẻ của người phụ nữ (18-45 tuổi), tần suất xuất hiện lạc nội mạc tử cung chiếm từ 5-10% trong dân số theo thống kê trên toàn thế giới, và sẽ có một số thay đổi theo các chủng tộc khác nhau.

Đối với những người phụ nữ đang điều trị hiếm muộn, tần suất lạc nội mạc tử cung chiếm tới 25-50%. Nhóm phụ nữ bị đau vùng chậu, tần suất lạc nội mạc tử cung chiếm tới 70-80% các trường hợp.

Điều này cho thấy, lạc nội mạc tử cung khá thường gặp ở độ tuổi sinh đẻ, phụ nữ hiếm muộn, phụ nữ có hội chứng đau vùng chậu. Nếu chị em rơi vào nhóm này thì cần quan tâm vì có thể gây ra những hậu quả không thể tránh khỏi.

2. Lạc nội mạc tử cung do đâu?

Nguyên nhân hay yếu tố nào gây ra lạc nội mạc tử cung ạ? Tình trạng này thường xảy ra trên những ai và phổ biến nhất ở độ tuổi nào, thưa BS?

BS.CK2 Hoàng Thị Thanh Thảo trả lời: Hiện nay, có rất nhiều cơ chế và bàn cãi về nguyên nhân dẫn đến lạc nội mạc tử cung, tùy từng trường hợp bệnh nhân, sẽ có các cơ chế bệnh khác nhau.

Đầu tiên là hiện tượng mảnh ghép, có nghĩa là tế bào nội mạc lạc đến vị trí nào sẽ đưa nội mạc tới đó và cấy ghép nên mô. Ví dụ như hội chứng trào ngược, theo đúng cơ chế, khi người phụ nữ hành kinh, nội mạc sẽ theo dòng chảy kinh ra ngoài, tuy nhiên, nó có thể đi ngược lại theo ống dẫn chứng, vào ổ bụng. Từ đó, nội mạc bám vào buồng trứng gọi là lạc nội mạc ở buồng trứng, bám vào tử cung gọi là lạc nội mạc tử cung, bám lên vách chậu gọi là lạc nội mạc sâu hoặc lạc nội mạc phúc mạc.

Một số trường hợp mảnh ghép đi theo dòng máu hoặc theo bạch huyết sẽ đưa đến lạc nội mạc ở phổi, nhiều trường hợp các bé gái khi đến chu kỳ kinh sẽ bị chảy máu mũi hoặc lạc nội mạc ở những vị trí khác trên cơ thể.

Thứ hai là chuyển mô, là một tác động đưa đến mô, gây chuyển sản mô và chuyển hóa thành mô lạc nội mạc. Gần đây, vấn đề di truyền và giảm miễn dịch được chứng minh có ảnh hưởng đến việc tăng sinh nội mạc tại các cơ quan. Tuy nhiên, chứng minh này vẫn còn đang bàn cãi, chưa đưa đến kết luận cụ thể.

Từ khi một bé gái hành kinh, có nguy cơ bị thống kinh, đau bụng kinh, từ đó có hiện tượng lạc nội mạc, kéo dài suốt giai đoạn sinh sản, tiền mãn kinh, mãn kinh. Đến giai đoạn mãn kinh, người phụ nữ vẫn có hiện tượng lạc nội mạc tái phát lại. Tỷ lệ, tần suất chiếm khoảng 4-10%, tùy từng tình hình mỗi quốc gia khác nhau.

3. Cách phân loại lạc nội mạc tử cung

Lạc nội mạc tử cung được phân loại ra sao, thưa BS? Bệnh sẽ diễn tiến qua những giai đoạn nào, thưa BS?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Về mặt cơ chế, nguyên nhân của lạc nội mạc tử cung đến nay vẫn chưa được xác định cụ thể, từ đó, có rất nhiều giả thuyết được đặt ra và chứng minh, tuy nhiên, hiện vẫn còn nhiều bàn cãi.

Một vấn đề được ghi nhận, lạc nội mạc tử cung phụ thuộc vào nội tiết, nghĩa là chu kỳ kinh nguyệt lệ thuộc vào nội tiết sinh dục của người phụ nữ. Nếu nồng độ nội tiết thay đổi sẽ ảnh hưởng đến diễn tiến bệnh. Do đó, người phụ nữ mãn kinh, lạc nội mạc tử cung sẽ thoái triển do nội tiết sinh dục suy giảm. Vì vậy, trong nguyên tắc điều trị, nội tiết sinh dục của người phụ nữ được ức chế để làm thuyên giảm diễn tiến bệnh.

Có nhiều cách phân loại lạc nội mạc tử cung, ví dụ như dựa vào tình trạng khu trú của lạc nội mạc tử cung trong cơ quan sinh dục hay đã đi ra ngoài cơ quan này.

Nếu khu trú trong cơ quan sinh dục, sẽ có lạc nội mạc trong cơ tử cung, lạc nội mạc ống dẫn trứng, lạc nội mạc buồng trứng.

Trường hợp ra ngoài cơ quan sinh dục, cần xác định lạc nội mạc còn trong vùng chậu hay đã đi xa khỏi cơ quan này. Nếu trong trong vùng chậu, có thể là lạc nội mạc tử cung ở trực tràng, bàng quang, các chậu.

Nếu đi xa cơ quan vùng chậu, có thể là lạc nội mạc ở thành bụng, ở phổi, ở não… Tùy theo vị trí khác nhau sẽ gây ảnh hưởng khác nhau.

Bên cạnh đó, còn chia theo mức độ xâm lấn của tế bào lạc nội mạc tử cung đến từng cơ quan khác nhau. Dựa vào mức độ lan tràn của lạc nội mạc tử cung và mức độ xâm lấn của tế bào này vào trong các tạng, sẽ có nhiều mức độ khác nhau.

Mức độ 1 là số lượng ít, nhẹ; mức độ 2 sâu hơn, có thể gây ra sẹo; mức độ 3, do tế bào lạc nội mạc tử cung bong tróc ra theo chu kỳ kinh nguyệt có thể tạo thành các nang chưa máu, các tế bào lạc nội mạc tử cung; mức độ 4 làm tổn thương, dính các cơ quan lại với nhau, đặc biệt là vùng ruột, vùng chậu, gây tổn thương nặng nề.

4. Lạc nội mạc tử cung gây tắc ruột, tắc ống dẫn trứng, tổn thương các cơ quan đi tới

Các biến chứng có thể xảy ra nếu lạc nội mạc tử cung không được phát hiện, điều trị sớm và điều trị không đến nơi đến chốn? Nỗi lo sợ về biến chứng ung thư từ khối lạc nội mạc tử cung của các chị em liệu có cơ sở, thưa BS?

Nhiều năm công tác trong lĩnh vực Sản phụ khoa, BS nhận thấy, người phụ nữ sẽ phải đối diện các vấn đề nào khi bị lạc nội mạc tử cung, thưa BS?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Lạc nội mạc tử cung là bệnh lành tính, không liên quan đến bệnh lý ung thư, mặc dù tế bào nội mạc lạc đi khắp nơi trên cơ thể, chỉ có một tỷ lệ rất nhỏ, hiếm gặp có thể chuyển biến thành ung thư.

Tuy nhiên, khi lạc nội mạc tử cung bám vào các cơ quan khác nhau trên cơ thể, gây ra những tổn thương trên các cơ quan khác, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Ví dụ, lạc nội mạc tử cung ở buồng trứng sẽ tạo nên các nang buồng trứng, gây tổn thương trứng, nang noãn thứ cấp ở buồng trứng, lâu ngày dẫn đến tình trạng giảm dự trữ buồng trứng, người phụ nữ không đủ trứng để thụ tinh tự nhiên hoặc thụ tinh trong ống nghiệm.

Hoặc một số trường hợp làm dính ống dẫn trứng, có thể dẫn đến tình trạng vô sinh do tắc ống dẫn trứng, tổn thương cơ tử cung (lạc nội mạc trong cơ tử cung), đây là các vấn đề khó khăn cho các nhà điều trị hiếm muộn. Bệnh nhân có trứng, có phôi, nhưng khi đưa vào tử cung thì không thể làm tổ, bởi vì, nội mạc tử cung là ổ để trứng thụ tinh làm làm tổ, trở thành thai.

Nhưng nếu lạc nội mạc tử cung vào trong cơ tử cung, ổ không còn êm, trứng có thụ tinh nhưng không thể làm tổ, trường hợp này, người phụ nữ phải bắt buộc quyết định mang thai hộ (nhờ người phụ nữ khác mang thai giúp mình).

Ngoài ra, nếu lạc đến ruột, có thể làm tổn thương ruột như thủng ruột, dính ruột, gây tắc ruột, bệnh nhân phải tiến hành mổ nhiều lần và ảnh hưởng đến tiêu hóa, dinh dưỡng, cuối cùng bệnh nhân có thể tử vong do suy dinh dưỡng.

Bệnh cạnh đó, có thể làm tổn thương bàng quang, đi xa hơn sẽ làm ảnh hưởng đến phổi, não, dẫn đến ảnh hưởng chất lượng cuộc sống của người phụ nữ nếu không phát hiện sớm lạc nội mạc tử cung để can thiệp hiệu quả, kịp thời.

Những vấn đề của người phụ nữ khi bị lạc nội mạc tử cung sẽ tùy thuộc vào vị trí và mức độ lạc nội mạc tử cung. Ví dụ, nếu chỉ ở mức độ nhẹ, khu trú ở buồng trứng, có thể chỉ phát hiện một nang lạc nội mạc tử cung nhỏ ở buồng trứng thông quá siêu âm, kèm theo thống kinh khi hành kinh; mức độ nặng hơn, người phụ nữ sẽ cảm thấy đau khi giao hợp, có cảm giác sợ quan hệ vì luôn đau đớn, cuối cùng, dẫn đến tan vỡ hạnh phúc gia đình.

Như vậy, nếu không điều trị kịp thời, có thể ảnh hưởng đến chức năng sinh sản của người phụ nữ và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, công việc và hạnh phúc gia đình của bệnh nhân.

5. Đau, cường kinh - tiêu chí chẩn đoán bệnh lạc nội mạc tử cung

Trong quá trình thăm khám, BS nhận thấy người phụ nữ sẽ phải đối diện các vấn đề nào khi bị lạc nội mạc tử cung, thưa BS? Và các chị em thường được phát hiện bệnh trong tình huống nào?

BS.CK2 Hoàng Thị Thanh Thảo trả lời: Đau là triệu chứng đặc biệt, đặc trưng nhất và xuất hiện đầu tiên của bệnh lạc nội mạc tử cung. Tùy từng độ tuổi, đối với các em thanh thiếu niên sẽ đến gặp bác sĩ khi có triệu chứng đau; những người trong độ tuổi sinh sản, gần 50% có khả năng mắc bệnh, đến gặp bác sĩ do vô sinh, hiếm muộn, thăm khám mới phát hiện bệnh, còn hơn 50% những bệnh nhân ở giai đoạn nhẹ có thể mang thai bình thường.

Khi bệnh nhân đến thăm khám, bác sĩ nên dành nhiều thời gian để hỏi về bệnh sử, đó là yếu tố để bác sĩ hướng về bệnh lạc nội mạc nhiều nhất. Cần những thông tin về triệu chứng đau, bệnh nhân có điều trị bệnh trước đó hay không, tại sau bệnh nhân phải uống thuốc giảm đau, nguyên nhân của các vết mổ…

Rất ít bệnh nhân đến với bác sĩ có thể chẩn đoán ngay bệnh lạc nội mạc tử cung. Thông thường đều bị trì hoãn, chẩn đoán muộn. Đa phần phụ nữ khi đến các trung tâm như Bệnh viện Hùng Vương phải mất 2-6 năm để chẩn đoán ra lạc nội mạc tử cung.

Các tiêu chí để chẩn đoán bệnh lạc nội mạc tử cung bao gồm: đau; cường kinh, vấn đề này đối với người phụ nữ Việt Nam luôn bị bỏ qua, kinh ra nhiều nhưng họ cho đó là vấn đề bình thường, tuy nhiên, đây có thể là vấn đề của lạc nội mạc, ra kinh nhiều hơn trong 2-4 ngày, thậm chí chỉ có 1 ngày cũng là biểu hiện của lạc nội mạc.

Khi thăm khám trên lâm sàng, hầu hết sẽ không phát hiện bất thường, chỉ những trường hợp nang quá to, u xơ, u nang hoặc bên vô sinh chuyển qua trường hợp có u nang của lạc nội mạc, khi đó mới nghĩ đến bệnh lý lạc nội mạc tử cung.

Trên lâm sàng, việc sờ thông thường sẽ không phát hiện, do đó cần hỗ trợ siêu âm màu, siêu âm đầu dò. Các trường hợp khó phát hiện hơn là nội mạc sâu, bám chặt ở đáy chậu, có thể gây ảnh hưởng đến tiết niệu, ứ nước thận.

Thực tế, nhiều bệnh nhân bị ứ nước thận độ 4, trường hợp này bác sĩ phải làm MRI, phát hiện lạc nội mạc sâu, cấu chặt vào niệu quản, ảnh hưởng đến các bệnh lý khác xung quanh vùng chậu. Ngoài ra, bác sĩ sẽ làm thêm marker u nang buồng trứng như CA-125, AFP, β-hCG để loại trừ u có yếu tố liên quan đến ung thư.

Một số trường hợp lạc nội mạc không điển hình, liên quan đến ung thư, các bác sĩ sẽ có những cận lâm sàng chuyên hóa hơn để loại trừ vấn đề ung thư. Khi quyết định điều trị lạc nội mạc tử cung, vấn đề cần loại trừ đầu tiên, tiên quyết chính là ung thư. Khi đó mới bắt đầu hướng vào điều trị.

Chương trình Radar Sản phụ khoa do Bệnh viện Hùng Vương phối hợp cùng AloBacsi thực hiện, phát sóng định kỳ vào thứ 4 của tuần 1 và tuần 3 mỗi tháng trên các nền tảng của AloBacsi và Bệnh viện Hùng Vương.