Trẻ bị rối loạn tiêu hóa do kháng sinh: Cha mẹ nên xử trí ra sao?

1. Dùng thuốc kháng sinh gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ nhỏ như thế nào?

Thưa BS, vì sao kháng sinh lại có thể gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ nhỏ? Cơ chế ảnh hưởng của thuốc là như thế nào?

BS Trương Hữu Khanh - Phó Chủ tịch thường trực Hội Truyền nhiễm TPHCM trả lời: 

Trong đường ruột của trẻ có hệ vi sinh vật phong phú, gồm cả vi khuẩn có lợi và có hại. Sự cân bằng của các vi khuẩn này giúp hệ tiêu hóa đặc biệt ở trẻ nhỏ hoạt động ổn định, từ đó trẻ đi tiêu bình thường, không bị rối loạn.

Điều này không chỉ phụ thuộc vào chế độ ăn mà còn nhờ hệ vi khuẩn đường ruột duy trì được sự cân bằng giữa lợi khuẩn và hại khuẩn.

Trong quá trình sử dụng kháng sinh có thể gây ảnh hưởng đến hệ vi sinh đường ruột, làm tổn thương men tiêu hóa hoặc làm mất cân bằng hệ vi khuẩn, từ đó gây tiêu chảy, thay đổi tính chất phân hoặc nhiễm trùng đường ruột nếu dùng kéo dài không hợp lý.

2. Có phải mọi loại kháng sinh đều dễ gây rối loạn tiêu hóa?

Phụ huynh thường thắc mắc: Có phải mọi loại kháng sinh đều dễ gây rối loạn tiêu hóa không, hay chỉ một số nhóm thuốc nhất định?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Đa số các loại kháng sinh đều có thể gây rối loạn tiêu hóa, chỉ khác nhau về mức độ nặng hoặc nhẹ.

Một số loại kháng sinh có tác dụng diệt khuẩn mạnh có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ vi sinh vật đường ruột, từ đó dễ gây rối loạn tiêu hóa. 

Ngoài ra, tác dụng phụ của nhiều kháng sinh cũng bao gồm rối loạn tiêu hóa như tiêu chảy, đầy hơi, chướng bụng.

3. Những biểu hiện trẻ bị rối loạn tiêu hóa do dùng kháng sinh

Trẻ bị rối loạn tiêu hóa do dùng kháng sinh thường có những biểu hiện gì? Làm sao phân biệt tiêu chảy do kháng sinh với tiêu chảy do virus hay ngộ độc thực phẩm?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Nếu trẻ thay đổi tính chất phân sau khi uống kháng sinh, phụ huynh nên bình tĩnh. Đây có thể là tác dụng phụ phổ biến của thuốc, khiến phân lỏng hơn hoặc tăng tiết nhầy.

Nếu trẻ đi tiêu nhiều hơn bình thường kèm theo chướng bụng, khó chịu, phân có nhầy nhưng không sốt cao, không nôn ói thì khả năng là do rối loạn tiêu hóa liên quan đến kháng sinh.

Trong khi đó, tiêu chảy do ngộ độc thực phẩm thường khởi phát đột ngột, kèm theo đau bụng dữ dội, trẻ có thể khóc thét, buồn nôn hoặc nôn nhiều. 

Tiêu chảy do virus thường đi kèm các triệu chứng toàn thân khác như sốt, nôn, mệt mỏi.

4. Có nên ngưng thuốc kháng sinh khi trẻ bị tiêu chảy?

Nếu trẻ dùng kháng sinh và bị tiêu chảy, có cần ngưng thuốc không ạ? Hay nên tiếp tục dùng theo chỉ định?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Việc tiếp tục dùng kháng sinh hay không phụ thuộc vào mức độ tiêu chảy và tình trạng tổng quát của trẻ.

Nếu tiêu chảy nhẹ, không gây mất nước, phụ huynh có thể tiếp tục theo dõi trẻ và dùng thuốc đúng liều, đủ thời gian theo chỉ định để tránh hiện tượng kháng thuốc.

Tuy nhiên, nếu tiêu chảy nặng, phân thay đổi rõ rệt hoặc số lần đi tiêu tăng dần, phụ huynh nên đưa trẻ đi khám. 

Bác sĩ sẽ đánh giá và cân nhắc đổi sang loại kháng sinh khác phù hợp hơn hoặc bổ sung thuốc hỗ trợ đường ruột.

5. Có nên tới nhà thuốc đổi qua loại kháng sinh khác khi trẻ bị rối loạn tiêu hóa?

Trường hợp trẻ bị rối loạn tiêu hóa do kháng sinh nhưng nhà xa bệnh viện, phụ huynh có thể tới nhà thuốc để hỏi dược sĩ đổi qua loại kháng sinh khác không ạ?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Một số nhà thuốc có thể nhận biết được loại kháng sinh nào dễ gây rối loạn tiêu hóa và loại nào ít gây rối loạn tiêu hóa hơn, nhưng việc tự ý đổi kháng sinh là điều không nên làm.

Phụ huynh nên liên hệ trực tiếp với bác sĩ điều trị qua điện thoại nếu không thể đến bệnh viện để được tư vấn và điều chỉnh phù hợp. 

Việc tự ý đổi thuốc mà không có đánh giá y khoa có thể khiến trẻ dùng sai thuốc, không phù hợp với bệnh lý hiện tại, thậm chí tăng nguy cơ kháng kháng sinh.

6. Trường hợp nào cần đưa trẻ đi khám khi đang dùng kháng sinh?

Trường hợp nào cần đưa trẻ đi khám ngay khi bị tiêu chảy trong lúc đang dùng kháng sinh?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Có hai tình huống cần đưa trẻ đi khám ngay:

- Nếu tình trạng bệnh ban đầu không cải thiện (trẻ vẫn sốt cao, ho nhiều, thở mệt).

- Nếu trẻ bị tiêu chảy nặng, đi ngoài nhiều lần, có dấu hiệu mất nước hoặc chướng bụng, khó chịu.

Còn nếu trẻ vẫn ăn uống, chơi bình thường, chỉ thay đổi nhẹ tính chất phân (phân lỏng hơn) thì có thể theo dõi tại nhà và cho trẻ tái khám đúng hẹn.

7. Có nên bổ sung men vi sinh cho trẻ trong khi dùng kháng sinh?

Phụ huynh có nên chủ động bổ sung men vi sinh hoặc probiotic cho trẻ trong thời gian uống kháng sinh không, thưa BS?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Việc bổ sung men vi sinh là điều nên làm nếu trẻ bị rối loạn tiêu hóa do kháng sinh. Tuy nhiên, không phải loại men vi sinh nào cũng có tác dụng. 

Phụ huynh cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ để chọn loại men vi sinh phù hợp, đủ hàm lượng và có chủng vi khuẩn hiệu quả nhằm phục hồi sự cân bằng hệ vi sinh đường ruột.

Không nên tự ý mua và sử dụng men vi sinh theo cảm tính, vì không phải loại nào cũng hiệu quả.

8. Sau đợt uống kháng sinh, trẻ có cần kiêng gì hay không?

Sau đợt uống kháng sinh, làm sao giúp hệ tiêu hóa của bé hồi phục lại bình thường? Trẻ có cần kiêng gì không?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Nếu trẻ không bị tiêu chảy hoặc rối loạn tiêu hóa thì không cần kiêng gì đặc biệt.

Chỉ cần duy trì chế độ ăn uống đủ chất, nghỉ ngơi hợp lý thì hệ tiêu hóa sẽ tự phục hồi và tái lập lại sự cân bằng của hệ vi sinh đường ruột.

Chỉ khi có biểu hiện tiêu chảy, đầy bụng hoặc rối loạn tiêu hóa rõ rệt thì mới cần bổ sung thêm men vi sinh hoặc các biện pháp hỗ trợ khác theo hướng dẫn của bác sĩ.

9. Sai lầm thường gặp của phụ huynh khi thấy con rối loạn tiêu hóa do kháng sinh

Những sai lầm thường gặp của phụ huynh khi thấy con rối loạn tiêu hóa sau dùng kháng sinh là gì?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Sai lầm phổ biến nhất là tự ý ngưng hoặc đổi thuốc mà không hỏi ý kiến bác sĩ, dẫn đến nguy cơ kháng thuốc.

Ngoài ra, một số phụ huynh tự ý mua men vi sinh mà không tìm hiểu loại phù hợp. Có những loại men vi sinh không hiệu quả hoặc không đủ hàm lượng để giúp phục hồi hệ vi sinh đường ruột của trẻ. 

Do đó, nên theo dõi sát tình trạng của trẻ và liên hệ bác sĩ điều trị để được hướng dẫn cụ thể, tránh dùng thuốc theo cảm tính.

10. Cách sử dụng kháng sinh cho trẻ an toàn, hiệu quả

Bác sĩ có lời khuyên nào giúp các bậc cha mẹ sử dụng kháng sinh cho con an toàn, hiệu quả, không ảnh hưởng đến tiêu hóa?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Chỉ dùng kháng sinh khi có chỉ định rõ ràng. Phụ huynh nên tham khảo ý kiến từ bác sĩ đáng tin cậy thay vì tự ý mua thuốc.

Trong quá trình dùng kháng sinh, trẻ có thay đổi về tính chất phân, phụ huynh nên bình tĩnh theo dõi xem có ảnh hưởng gì đến sức khỏe tổng thể của trẻ. 

Nếu trẻ vẫn ăn, ngủ, chơi bình thường thì nên tiếp tục dùng thuốc đủ liều và tái khám đúng hẹn.

Nếu trẻ có biểu hiện rối loạn tiêu hóa rõ rệt, phụ huynh nên liên hệ bác sĩ hoặc dược sĩ có chuyên môn để được tư vấn thay đổi thuốc hoặc bổ sung men vi sinh phù hợp, giúp hỗ trợ hệ tiêu hóa cho trẻ trong giai đoạn dùng kháng sinh.