Tâm lý nam giới: những dấu hiệu âm thầm của tổn thương tinh thần

1. Vụ việc “Hồng tỷ Nam Kinh” có tác động đến tâm lý nam giới tại Việt Nam?

Vụ việc “Hồng tỷ Nam Kinh” không chỉ gây chấn động về mặt pháp lý mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về sức khỏe tâm thần ở nam giới. Đối với nam giới tại Việt Nam thì vụ việc này có ảnh hưởng đến họ hay không, thưa BS?

BS Nguyễn Trung Nguyên - Chuyên gia Tâm lý thần kinh trả lời:

Hiện chưa có nghiên cứu chính thức nào tại Việt Nam đánh giá tác động của vụ việc “Hồng tỷ Nam Kinh” đến tâm lý nam giới. Tuy nhiên, dưới góc độ tâm lý học, khi tiếp xúc với các thông tin như vậy, phản ứng phổ biến ban đầu là tò mò, sau đó là bất ngờ hoặc sốc.

Sau cú sốc thường là chuỗi câu hỏi như: “Tại sao lại như vậy?”, “Vì sao có thể xảy ra chuyện đó?”. Mỗi người sẽ có cách tiếp nhận khác nhau, nên không thể quy chụp rằng tất cả nam giới đều bị ảnh hưởng tiêu cực.

Tác động tâm lý nếu có thường chỉ mang tính tạm thời. Vấn đề là cần tiếp cận thông tin từ nguồn chính thống đáng tin cậy. Mạng xã hội dễ thổi phồng sự việc theo hướng giật gân, gây hoang mang nếu không có sự chọn lọc.

2. Nam giới thường ít chia sẻ tổn thương tâm lý hơn phụ nữ

Trong văn hóa Á Đông, đặc biệt là tại Việt Nam, hình ảnh người đàn ông thường gắn liền với sự vững chãi là “trụ cột”, “bờ vai”.

Điều đó vô tình tạo ra áp lực khiến họ luôn phải mạnh mẽ, không được yếu đuối hay bộc lộ cảm xúc. Điều này vô hình chung sẽ tác động như thế nào đến với tinh thần của họ, thưa BS?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Dù là nam hay nữ, ai cũng có cảm xúc và dễ bị tổn thương như nhau, chỉ khác ở cách thể hiện. Phụ nữ buồn thì có thể khóc, còn đàn ông nếu khóc lại dễ bị xem là yếu đuối.

Vì thế, nhiều nam giới chọn cách kìm nén cảm xúc, thể hiện qua việc uống rượu, tụ tập bạn bè, tìm thú vui tiêu khiển... Họ không chia sẻ nhưng điều đó không có nghĩa là không đau khổ. 

Tổn thương âm ỉ tích tụ lâu ngày có thể dẫn đến những hệ quả nghiêm trọng. Trong kinh nghiệm điều trị, tôi nhận thấy đàn ông thường ít chia sẻ tổn thương tâm lý hơn phụ nữ. Tuy nhiên, khi họ bộc lộ thì thường ở mức nghiêm trọng, nặng nề và việc điều trị thường mất nhiều thời gian hơn.

3. Dấu hiệu cho thấy nam giới đang bị tổn thương tinh thần

Đôi khi nam giới sẽ bị kiểm soát, bị bạo hành về tinh thần, BS có thể chia sẻ dấu hiệu của rối loạn tâm lý ở nam giới?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Nam giới thường không dễ bộc lộ cảm xúc, nhưng nếu quan sát kỹ, có thể nhận ra qua các biểu hiện sau:

- Thay đổi tính cách: Dễ cáu gắt, nóng nảy, mất bình tĩnh.

- Tìm đến chất kích thích: uống rượu bia nhiều hơn bình thường, thậm chí chìm đắm trong các cuộc vui để trốn tránh vấn đề.

- Hiệu suất công việc giảm: mất tập trung, mệt mỏi, thiếu năng lượng, rối loạn giấc ngủ.

- Hạn chế giao tiếp: ít nói chuyện, có xu hướng tránh né người khác.

Các biểu hiện này diễn ra âm thầm, dễ bị bỏ qua. Người thân, bạn bè nên tinh tế nhận diện để giúp họ vượt qua khó khăn kịp thời.

4. So với bạo hành thể chất, bạo hành tinh thần gây tổn thương thế nào?

Liệu đàn ông có dễ bị bạo hành tinh thần? Và so với bạo hành thể chất, mức độ nghiêm trọng của hai dạng này ra sao, thưa bác sĩ?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Nam giới dễ bị bạo hành tinh thần nhưng lại ít khi thừa nhận vì sợ bị chê cười, đánh giá là yếu đuối. Họ thường âm thầm chịu đựng, khiến tổn thương tích tụ. 

Bạo hành thể chất dễ nhận diện và can thiệp, còn bạo hành tinh thần lại âm ỉ, kéo dài, khó phát hiện gây ra các rối loạn tâm lý như lo âu, trầm cảm hoặc tự làm hại bản thân.

Cả hai dạng đều nghiêm trọng và cần được quan tâm đúng mức. Quan trọng là phải gỡ bỏ định kiến giới, tạo không gian để cả nam và nữ đều được lắng nghe, chia sẻ và chăm sóc sức khỏe tinh thần một cách bình đẳng.

5. Đàn ông có nhu cầu được chia sẻ và có quyền được thể hiện cảm xúc

Trong trường hợp chia tay trong tình yêu, xã hội thường dành nhiều sự quan tâm, đồng cảm cho phụ nữ. Trong khi đó, nỗi đau của nam giới lại thường bị xem nhẹ, mặc định rằng họ sẽ vượt qua dễ dàng.

Với góc nhìn chuyên gia về tâm lý thì BS nghĩ sao về vấn đề này?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Dù ít thể hiện, đàn ông cũng có nhu cầu được chia sẻ như phụ nữ. Khi tổn thương, họ cũng cần một ai đó để giãi bày. 

Nhiều người chỉ dám nói thật sau vài ly rượu, và bị đánh giá là “nói linh tinh khi say”, trong khi đó lại là những cảm xúc bị dồn nén lâu ngày, và rượu chỉ là chất xúc tác giúp họ trút bầu tâm sự. Đó chính là một dạng giải tỏa để tìm lại sự cân bằng.

Do đó, mỗi người đàn ông cần nhận thức rằng: mình cũng có nhu cầu chia sẻ, có quyền được thể hiện cảm xúc. Hãy mạnh dạn chia sẻ với người bạn đời, người thân thiết, đừng vì e ngại bị đánh giá hay sợ mất đi hình ảnh mạnh mẽ mà kìm nén. Trong tình yêu hay mối quan hệ đôi lứa, càng cần sự thẳng thắn và chân thành.

Ngược lại, phụ nữ cũng nên hiểu rằng đàn ông cũng cần được lắng nghe, cũng mong muốn được sẻ chia. Nếu chỉ mặc định quyền được bộc lộ cảm xúc, được an ủi và thấu hiểu là “đặc quyền” của phái nữ thì đó có thể là sự bất công vô hình mà chúng ta đang áp đặt lên nam giới.

6. Không nên phán xét khi nam giới bộc lộ cảm xúc yếu đuối 

Nam giới thường rất khó chấp nhận những vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần. Trong quá trình công tác, bác sĩ đã tiếp nhận nhiều nam giới đến khám tâm lý trong trường hợp như thế nào?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Nam giới vẫn có các vấn đề cảm xúc, nhưng họ ít chia sẻ, ít chủ động tìm đến điều trị. Đặc điểm tâm lý và định kiến văn hóa khiến họ mặc định rằng mình phải mạnh mẽ, kiên cường và điều đó khiến họ có xu hướng che giấu hoặc chịu đựng các tổn thương tâm lý một cách âm thầm.

Nhưng đến một thời điểm nào đó, khi vượt quá ngưỡng chịu đựng, những tổn thương ấy bộc phát và hậu quả thường rất nghiêm trọng.

Có trường hợp một người đàn ông 45 tuổi. Mặc dù đã lập gia đình, anh không cảm thấy được kết nối cảm xúc thực sự với người thân và luôn mang trong mình cảm giác cô đơn.

Sau khi kiểm tra y tế, anh được chẩn đoán nhiễm HIV. Anh là người có tri thức và biết rõ người bạn tình quen trước đó có nguy cơ mắc bệnh. Thế nhưng anh vẫn quan hệ tình dục không an toàn vì cảm thấy đối phương rất đồng cảm với những tổn thương mà anh không thể chia sẻ với ai. 

Đến khi mọi chuyện vỡ lở, anh mới rơi vào khủng hoảng và đi điều trị tâm lý.

Một trường hợp khác là một thanh niên khoảng hơn 20 tuổi. Trước kia nặng 60kg, khi đến khám chỉ còn khoảng hơn 40kg. Nguyên nhân bắt đầu từ việc chia tay bạn gái. Sau cú sốc tinh thần đó, anh rơi vào trạng thái trầm cảm nặng, không ăn uống, mất ngủ triền miên dẫn đến suy kiệt thể chất. 

Hai trường hợp trên cho thấy rằng dù xã hội gán ghép hình ảnh nam giới là những người mạnh mẽ, vững vàng thì sâu bên trong họ cũng là con người có những cảm xúc, những tổn thương cần được thấu hiểu.

Chúng ta không nên phán xét khi nam giới bộc lộ cảm xúc yếu đuối. Chúng ta là con người, không phải cỗ máy. Có niềm vui thì cũng có nỗi buồn. Có tổn thương thì cũng có quyền được chữa lành.

7. Nam giới cần làm gì để vượt qua rào cản tâm lý?

Nam giới cần làm gì để vượt qua những rào cản văn hóa, để được sống thật với cảm xúc và không ngại thừa nhận rằng mình cũng có lúc yếu đuối, cũng cần được giúp đỡ?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Thực tế, nam giới hoàn toàn có nhu cầu được chia sẻ cảm xúc. Nhưng rào cản lớn nhất không nằm ở sự phán xét từ người xa lạ, mà là từ những người thân yêu nhất. Khi cha mẹ, vợ, bạn bè vẫn áp đặt suy nghĩ “đàn ông phải mạnh mẽ”, “không được yếu đuối”, điều đó sẽ khiến họ càng thu mình hơn.

Nam giới chúng ta cũng cần hiểu rằng bản thân mình có cảm xúc, có tổn thương, có nhu cầu được sẻ chia như bất kỳ ai. Nếu giấu diếm những nhu cầu đó, cảm xúc sẽ tìm cách bộc lộ qua các hình thức khác đôi khi là những hành vi tiêu cực, tự hủy hoại hoặc gây ảnh hưởng đến các mối quan hệ xung quanh.

Khi có nhu cầu chia sẻ, đừng ngại tìm đến những người thân như cha mẹ, vợ, bạn bè hoặc nếu cần, hãy tìm đến chuyên gia tâm lý, bác sĩ, trung tâm tư vấn để giúp bạn tháo gỡ vấn đề.

Không ai đánh giá bạn vì bạn yếu đuối. Ngược lại, dám thừa nhận cảm xúc mới là bước đầu tiên để chữa lành và sống đúng với chính mình.