Siêu âm giúp phát hiện sớm u, nang, suy tim và nguy cơ đột quỵ

1. Vai trò của siêu âm trong phát hiện sớm bệnh lý toàn thân

Thưa BS, hiện nay siêu âm có thể giúp phát hiện sớm những bệnh lý nguy hiểm nào ạ? 

BS Đặng Nguyễn Duy Khánh - Hệ thống Y khoa chuyên sâu Quốc tế Bernard trả lời:

Siêu âm hiện nay được ứng dụng rộng rãi, có thể đánh giá nhiều cơ quan và hệ cơ quan trong cơ thể:

- Vùng cổ: Tầm soát tuyến giáp, phát hiện nhân giáp ác tính, di căn hạch vùng cổ, u tuyến mang tai - dưới hàm. Siêu âm động mạch cảnh phát hiện mảng xơ vữa gây hẹp, hỗ trợ tầm soát nguy cơ đột quỵ.

- Phổi: Ghi nhận tràn dịch màng phổi, ổ viêm, một số khối u. Dù không phải là phương tiện đánh giá đầu tay của phổi, siêu âm vẫn giúp ghi nhận được nhiều dấu hiệu quan trọng.

- Tim: Siêu âm tim giúp phát hiện suy tim, bệnh van tim, hở - hẹp van, đánh giá phân suất tống máu để xác định mức độ suy tim.

- Ổ bụng: Phát hiện u gan, u tụy, viêm tụy, u thận, phình động mạch chủ bụng, dịch ổ bụng... 

- Bẹn - bìu và chi dưới: Khảo sát tinh hoàn, mào tinh, thoát vị bẹn; phát hiện huyết khối tĩnh mạch chi dưới và đánh giá cơ xương khớp.

- Phụ khoa: Siêu âm vú tầm soát ung thư vú; siêu âm tử cung - phần phụ giúp phát hiện bệnh lý phụ khoa. Những kết quả này cũng định hướng cho các phương tiện tầm soát chuyên sâu hơn khi cần thiết.

2. Khi siêu âm phát hiện bất thường, bước tiếp theo là gì?

Thưa BS, siêu bụng tổng quát, siêu âm tuyến giáp... có thể phát hiện ra những dấu hiệu bất thường như thế nào, và khi phát hiện các tổn thương nguy hiểm, BS sẽ chỉ định gì cho bước tiếp theo?

BS Đặng Nguyễn Duy Khánh trả lời:

Kỹ thuật siêu âm mang lại rất nhiều thông tin, nhưng phần lớn các chẩn đoán chỉ dừng lại ở mức tầm soát, nhận diện được có tổn thương chứ chưa xác định được bản chất. Vì vậy, khi siêu âm ghi nhận dấu hiệu nghi ngờ, bác sĩ cần chỉ định các phương pháp chuyên sâu hơn.

- Ở tuyến giáp hoặc hạch vùng cổ, nếu siêu âm cho thấy những đặc điểm gợi ý ác tính, bước tiếp theo là sinh thiết chọc hút kim nhỏ (FNA) để lấy tế bào và xác định qua giải phẫu bệnh đó là tổn thương lành hay ác.

- Ở tuyến vú, siêu âm có thể phát hiện các tổn thương chưa rõ bản chất. Dựa trên đặc điểm hình ảnh và phân loại nguy cơ ác tính, bác sĩ sẽ quyết định: nếu tổn thương nghi ngờ hơn, cần sinh thiết lõi kim để làm rõ bản chất mô học.

- Với tổn thương trong ổ bụng, siêu âm sẽ giúp phát hiện có khối bất thường, nhưng không thể trả lời khối đó là gì. Khi đó, bác sĩ sẽ chỉ định thêm các kỹ thuật cận lâm sàng chuyên sâu như CT scan, MRI… để đánh giá chính xác hơn.

Nhìn chung, siêu âm có thể chẩn đoán được các tổn thương lành tính đặc trưng, nhưng với những trường hợp nghi ngờ hoặc có phân độ nguy cơ cao, bác sĩ sẽ chỉ định các bước tiếp theo theo đúng quy định chuyên môn nhằm xác định rõ bản chất và đưa ra hướng xử trí phù hợp.

3. Những bất thường nguy hiểm có thể phát hiện nhờ siêu âm tim và mạch máu

Vậy siêu âm tim và mạch máu có thể khảo sát những vấn đề gì, thưa BS?

BS Đặng Nguyễn Duy Khánh trả lời:

Siêu âm tim là một trong những kỹ thuật được chỉ định rất phổ biến, đặc biệt ở nhóm bệnh nhân có triệu chứng khó thở, đau ngực hoặc nghi ngờ bệnh lý tim mạch. 

Siêu âm tim qua thành ngực là phương pháp thường dùng nhất, cung cấp rất nhiều thông tin về hình thái và chức năng tim. Bác sĩ có thể đánh giá kích thước các buồng tim, kiểm tra tràn dịch màng ngoài tim, khảo sát van tim xem có hẹp, hở hoặc sa van hay không. Kỹ thuật này cũng cho phép tính phân suất tống máu, từ đó xác định tim có đang hoạt động hiệu quả hay không.

Ngoài ra, siêu âm tim còn giúp phát hiện một số dị tật như thông liên thất, thông liên nhĩ... Đây đều là những bất thường có thể được khảo sát rất tốt bằng siêu âm qua thành ngực.

Về siêu âm mạch máu, kỹ thuật này được chia thành hai nhóm: động mạch và tĩnh mạch.

- Với động mạch cảnh và động mạch chi dưới, siêu âm giúp phát hiện các vấn đề như tắc hẹp, mảng xơ vữa, hỗ trợ quan trọng trong việc tầm soát nguy cơ đột quỵ.

- Với tĩnh mạch, siêu âm giúp nhận diện huyết khối tĩnh mạch, đánh giá mức độ suy giãn tĩnh mạch chi dưới.

4. Siêu âm đầu dò âm đạo có vai trò gì?

Xin hỏi BS, siêu âm đầu dò âm đạo có thể phát hiện những bất thường nào?

BS Đặng Nguyễn Duy Khánh trả lời:

Siêu âm đầu dò âm đạo là kỹ thuật dành cho phụ nữ đã có quan hệ tình dục, cung cấp hình ảnh chi tiết hơn nhiều so với siêu âm ngả bụng, đặc biệt khi ruột che khuất làm hạn chế quan sát.

Kỹ thuật này giúp đánh giá rất nhiều cơ quan và bệnh lý quan trọng:

- Cổ tử cung: phát hiện u, cục bất thường, các tổn thương nghi ngờ.

- Nội mạc tử cung: đánh giá độ dày - mỏng có phù hợp chu kỳ kinh hay không, phát hiện viêm nội mạc, polyp, ung thư nội mạc.

- Tử cung: khảo sát rõ ràng các bệnh lý thường gặp như u cơ trơn tử cung (nhân xơ/ u xơ tử cung), lạc tuyến trong cơ tử cung (Adenomyosis) và các bất thường cấu trúc khác.

- Buồng trứng: quan sát hình thái, phát hiện nang buồng trứng, u đặc, các khối nghi ngờ ác tính. Đây là phương tiện đầu tay để tầm soát u buồng trứng.

Ngoài ra, siêu âm đầu dò âm đạo đặc biệt hữu ích trong những tuần đầu thai kỳ. Khi túi thai còn nhỏ và siêu âm bụng khó nhìn rõ, đầu dò âm đạo cho hình ảnh cực kỳ sắc nét, dễ dàng quan sát túi thai, phôi thai và sự phát triển ban đầu. Quan trọng là kỹ thuật này không xâm lấn và không gây ảnh hưởng đến sức khỏe thai phụ hay thai nhi.

5. “Nang” thường lành tính, “u” không đồng nghĩa ung thư

Thưa BS, khi đọc kết quả siêu âm ghi các cụm từ như “nang”, “u”, “dị dạng”, nhiều người thường lo lắng nghĩ ngay đến ung thư. Những thuật ngữ này thực chất mang ý nghĩa như thế nào, và làm sao để người bệnh hiểu đúng, tránh hoang mang không cần thiết?

BS Đặng Nguyễn Duy Khánh trả lời:

Rất nhiều người siêu âm quay lại phòng khám nhiều lần để hỏi về sự phát triển của nang, khối u, liệu có mất đi không, có cần đốt - mổ sớm hay không. Đây là tâm lý rất thường gặp, nhất là ở người Việt Nam. Tuy nhiên, có vài điều quan trọng người bệnh cần hiểu rõ.

“Nang” đa phần lành tính. Nang là một cấu trúc chứa dịch, và trên cơ thể có rất nhiều dạng nang hoàn toàn vô hại: nang tuyến giáp, nang vú, nang gan, nang thận, nang lách, nang buồng trứng… Nếu siêu âm kết luận “nang đơn giản”, “nang đơn thùy”, “nang keo tuyến giáp”, “nang vú BIRADS 2”…, người bệnh có thể yên tâm vì đó là những biến đổi lành tính.

Trường hợp trong nang có thành phần đặc, tăng sinh mạch máu hoặc cấu trúc bất thường, bác sĩ siêu âm sẽ mô tả rất kỹ và thường kết luận nang phức tạp, đồng thời phân loại để bác sĩ lâm sàng tư vấn bước tiếp theo.

Với “u”, người bệnh càng dễ lo lắng, nhưng cần nhớ rằng u gồm 2 nhóm: lành tính và ác tính. U không đồng nghĩa với ung thư. Trong y khoa, “u” hay “nhân” đơn giản chỉ là một bất thường về cấu trúc. Rất nhiều u lành phổ biến và không nguy hiểm. Tuy nhiên, do hệ thống y tế dùng nhiều cách diễn đạt khác nhau, người bệnh nên hỏi rõ bác sĩ: “U này là lành hay ác?”.

Ở các cơ quan khác nhau, bác sĩ siêu âm sẽ dựa trên những hệ thống phân loại chuyên biệt: TIRADS cho tuyến giáp, BI-RADS cho tuyến vú, LI-RADS cho gan... Những phân loại này giúp ước tính nguy cơ ác tính và hướng dẫn bác sĩ lâm sàng quản lý khối u đúng lộ trình.

Tóm lại, khi nhận kết quả có “nang” hoặc “u”, người bệnh không nên hoảng sợ. Bác sĩ lâm sàng sẽ dựa trên phân loại siêu âm, tiền sử và các xét nghiệm cần thiết để đưa ra kế hoạch theo dõi hoặc điều trị phù hợp. Người bệnh nên tin tưởng hướng dẫn của bác sĩ và tránh lo lắng quá mức.

6. Giới hạn của siêu âm và vai trò của CT, MRI

Trong quá trình khám bệnh, có những trường hợp nào mà siêu âm khó phát hiện tổn thương, và trong tình huống nào bác sĩ sẽ cân nhắc chỉ định thêm CT hoặc MRI để chẩn đoán chính xác hơn ạ? 

BS Đặng Nguyễn Duy Khánh trả lời:

Siêu âm là phương tiện chẩn đoán đầu tay. Những tổn thương điển hình, siêu âm có thể phát hiện và kết luận ngay, không cần thêm xét nghiệm khác. Tuy nhiên, một số tổn thương rất khó phát hiện, đặc biệt là các cơ quan sau phúc mạc hoặc các tổn thương không rõ ràng về mặt hình thái khiến bác sĩ siêu âm nghi ngờ. Trong những trường hợp đó, chúng ta sẽ phải dùng đến các phương pháp hình ảnh cao cấp hơn.

Sau khi siêu âm, bác sĩ cần xác định bản chất tổn thương là gì và nếu nghi ác tính, phải đánh giá giai đoạn bệnh. Bước tiếp theo lúc này là chỉ định CT (chụp cắt lớp vi tính) hoặc MRI (cộng hưởng từ).

Trong cấp cứu, đặc biệt là các tình huống như xuất huyết não, tắc ruột cấp, chấn thương hay các bệnh lý mà siêu âm không khảo sát được, CT Scanner là phương tiện rất hữu hiệu. Với bệnh lý phổi hoặc xương, CT cũng vượt trội hơn siêu âm.

Trong trường hợp siêu âm chưa xác định được bản chất, ví dụ như u gan mà CT gan vẫn chưa rõ, bác sĩ sẽ chuyển sang các phương pháp khác phù hợp hơn.

MRI đặc biệt hữu ích trong khảo sát bệnh lý thần kinh, mô mềm, cơ - xương - khớp và các bệnh lý vùng chậu. Tùy từng tổn thương, bác sĩ sẽ phối hợp các phương tiện để đạt mục tiêu chung: xác định bản chất tổn thương và nếu là ác tính, đánh giá được giai đoạn. 

Đây là cách tiếp cận toàn diện, không thiên lệch vào bất kỳ phương pháp nào.

7. Đọc chéo kết quả chẩn đoán hình ảnh tại Bernard Healthcare

Trường hợp nào kết quả siêu âm tại Bernard Healthcare sẽ được gửi qua Nhật đọc chéo?

BS Đặng Nguyễn Duy Khánh trả lời:

Tại Bernard Healthcare, chúng tôi có hợp tác chặt chẽ với Bệnh viện Đại học Yamanashi (Nhật Bản) và là thành viên Hiệp hội Ningen Dock và Y học dự phòng Nhật Bản. Việc gửi kết quả siêu âm sang Nhật để đọc chéo đã được triển khai từ lâu và hiện nay vẫn tiếp tục duy trì.

Trước hết, cần hiểu giá trị của đọc chéo. Khi siêu âm phát hiện một bất thường, bác sĩ siêu âm sẽ mô tả tổn thương. Nếu chưa xác định được bản chất, Bernard sẽ chỉ định thêm các phương tiện chuyên sâu như CT hoặc MRI, với sự tham gia đọc kết quả của các bác sĩ uy tín tại các bệnh viện lớn ở TPHCM.

Song song đó, để tăng độ chính xác và tăng cường chất lượng tầm soát giữa hai nền y tế, Bernard triển khai chương trình đọc chéo với Đại học Yamanashi.

Dịch vụ đọc chéo có trong các gói tầm soát chuyên sâu như tầm soát đột quỵ, tầm soát mạch máu chuyên sâu, tầm soát ung thư. Hoặc trong những trường hợp khách hàng có yêu cầu, Phòng khám Bernard vẫn có thể thực hiện gửi hình ảnh sang Nhật.

Tóm lại, đọc chéo là quá trình hai nền y tế Việt Nam và Nhật Bản cùng tham gia, với sự hỗ trợ của các bác sĩ tuyến đầu nhằm nâng cao độ tin cậy và chất lượng chẩn đoán cho khách hàng.