Rối loạn sự thích ứng - Rào cản phục hồi sau đột quỵ

Đột quỵ không chỉ cướp đi sức khỏe thể chất, mà còn là cú sốc tinh thần lớn. Sau khi qua cơn nguy kịch, nhiều bệnh nhân rơi vào lo âu, buồn bã, mất động lực, ngại giao tiếp, không còn niềm tin vào quá trình hồi phục. Theo TS. Vũ Thy Cầm - Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai, đó có thể là dấu hiệu của rối loạn sự thích ứng - một rối loạn tâm lý phổ biến nhưng thường bị bỏ qua, khiến việc phục hồi chức năng bị chậm lại đáng kể.

Khi tinh thần không “theo kịp” cơ thể

Rối loạn sự thích ứng là phản ứng cảm xúc hoặc hành vi quá mức trước một biến cố gây căng thẳng - ở đây là đột quỵ. Tình trạng này thường khởi phát trong 3 tháng đầu sau cơn tai biến, biểu hiện bằng buồn bã, lo âu, bi quan, hoặc né tránh tập luyện, lệ thuộc người chăm sóc. Bệnh nhân dễ nghĩ rằng “tôi sẽ không bao giờ hồi phục được” hay “mình là gánh nặng cho gia đình”.

Về mặt sinh học, đột quỵ gây tổn thương các vùng não điều hòa cảm xúc như vỏ trán, hạch nền, đồi thị, làm mất cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, dopamine, norepinephrine. Cộng thêm cú sốc tâm lý do mất khả năng vận động, vai trò xã hội, và thiếu hỗ trợ tinh thần, bệnh nhân càng dễ rơi vào trạng thái mất niềm tin, thu mình và tuyệt vọng.

Theo TS. Vũ Thy Cầm, rối loạn sự thích ứng ảnh hưởng trực tiếp đến tiến trình điều trị: người bệnh thiếu hợp tác tập phục hồi, tái khám không đều, thậm chí từ chối điều trị. Hậu quả là thời gian nằm viện kéo dài, kết quả phục hồi kém, chất lượng sống giảm sút rõ rệt. Tinh thần là yếu tố tiên lượng quan trọng cho mức độ hồi phục sau đột quỵ.

Ba trụ cột trong điều trị: tâm lý, y học và sự đồng hành của gia đình

Điều trị rối loạn sự thích ứng cần kết hợp giữa tâm lý và y học:

Liệu pháp tâm lý: giúp người bệnh hiểu rõ tình trạng của mình, điều chỉnh suy nghĩ tiêu cực, giảm né tránh. Liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT) và liệu pháp gia đình được chứng minh hiệu quả cao.

Can thiệp bằng thuốc: các thuốc chống trầm cảm nhóm SSRI/SNRI giúp cải thiện trầm cảm, lo âu, đồng thời hỗ trợ khả năng vận động và chức năng sinh hoạt hàng ngày. Tuy nhiên, việc dùng thuốc cần theo dõi kỹ vì có thể tương tác với thuốc chống đông hoặc aspirin mà bệnh nhân đang sử dụng.

Hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng: là yếu tố không thể thiếu. Một lời động viên, sự kiên nhẫn và đồng hành từ người thân có thể tạo động lực to lớn giúp bệnh nhân vượt qua mặc cảm, tin tưởng vào hành trình hồi phục.

TS. Vũ Thy Cầm cho biết, rối loạn sự thích ứng là phản ứng tâm lý tự nhiên sau khi người bệnh trải qua biến cố lớn như đột quỵ. Tuy nhiên, nếu không được nhận diện và can thiệp kịp thời, tình trạng này sẽ trở thành rào cản lớn trong quá trình phục hồi chức năng. Bà nhấn mạnh, người bệnh sau đột quỵ cần được sàng lọc sức khỏe tâm thần định kỳ, tương tự như việc theo dõi huyết áp hay khả năng vận động, nhằm bảo đảm quá trình điều trị toàn diện và hiệu quả.

Sức khỏe tinh thần chính là nền tảng cho mọi tiến triển điều trị. Hãy quan tâm đến cảm xúc của người bệnh, bởi chỉ khi tâm vững, họ mới đủ sức bước qua hành trình dài của phục hồi - không chỉ để sống, mà để sống tốt hơn.