I. Nguyên tắc trong chế độ ăn cho bệnh nhân suy thận

Suy thận là căn bệnh nguy hiểm có thể gây ra nhiều ảnh hưởng đến sức khỏe. Bệnh nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời sẽ có nguy cơ biến chứng nặng, thậm chí là tử vong. 

Do đó, đối với bệnh nhân suy thận, ngoài việc tuân thủ theo liệu trình điều trị của bác sĩ chuyên khoa thì cần xây dựng một chế độ ăn phù hợp nhằm ngăn chặn bệnh tiến triển theo chiều hướng xấu.

Những nguyên tắc xây dựng chế độ dinh dưỡng mà người bị suy thận cần chú ý là: 

- Hàm lượng protein khoảng 0,6 - 0,8 kg cân nặng/ngày, số lượng phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh. 

- Năng lượng cần cung cấp ở mức từ 35 - 40 kcal/kg cân nặng/ngày. 

- Lipid đạt từ 20 - 25 % tổng năng lượng hàng ngày. 

- Natri ổn định dưới mức 2000mg/ngày, tương đương 2,5 - 5 g muối. 

- Kali ở mức từ 2000 - 3000 mg/ngày. 

- Hàm lượng photpho cần bổ sung là 300 - 600mg/ngày. 

- Canxi vào khoảng 900 - 1200 mg/ngày. 

Ngoài ra, trong chế độ ăn cần phải chú ý: 

- Hạn chế muối và đường. 

- Tăng cường bổ sung các loại thực phẩm giàu vitamin tan trong nước, chất xơ. 

- Không uống quá nhiều nước, mức độ tùy vào tình trạng bệnh. 

Đối với bệnh nhân chạy thận, chế độ ăn sẽ có nhiều thay đổi tùy vào số lần chạy trong tuần. Tuy nhiên, với bất kỳ trường hợp nào, nếu muốn biết bệnh nhân suy thận nên ăn gì hay kiêng gì, bạn cũng cần phải tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa để đảm bảo hỗ trợ tốt nhất cho quá trình điều trị.

II. Suy thận nên ăn gì? 

1. Lòng trắng trứng

Bệnh nhân suy thận, đặc biệt là chạy thận nhân tạo, lòng trắng trứng sẽ là 1 nguồn thực phẩm thích hợp. Với hàm lượng protein cao, photpho thấp (không giống như lòng đỏ trứng có chứa hàm lượng photpho cao), lòng trắng trứng phù hợp với những ai chế độ ăn cần cung cấp thêm protein nhưng cũng cần kiểm soát lượng photpho ăn vào.

Trung bình 1 lòng trắng trứng (30 - 33g) chứa: 3,6g protein, 55mg natri, 54mg kali, 5mg photpho.

2. Thịt ức gà bỏ da

Thịt ức gà bỏ da là thực phẩm chứa nhiều protein có giá trị sinh học cao, đồng thời có hàm lượng kali, photpho và natri thấp hơn so với thịt gà có da. Tuy nhiên, khi sử dụng thịt gà, ưu tiên chọn thịt gà tươi thay vì thịt gà chế biến sẵn hoặc gà đông lạnh, vì chúng thường chứa một lượng lớn natri và photpho.

Trung bình 1 phần ức gà không da (84g) chứa: 63mg natri, 216mg kali, 192mg photpho.

3. Ớt chuông

Ớt chuông chứa rất nhiều vitamin C cũng như các chất chống oxy hóa và hàm lượng kali thấp thích hợp cho bệnh nhân suy thận.

Trung bình 1 quả ớt chuông nhỏ (74g) chứa đến 105% so với lượng vitamin C mà cơ thể được khuyến nghị cần nạp vào mỗi ngày. Ngoài ra, trong ớt chuông còn chứa vitamin A giúp tăng cường hệ miễn dịch cho cơ thể.

quả ớt chuông nhỏ (74 gram) trung bình chứa: 3mg natri, 156mg kali, 19mg photpho.

4. Súp lơ

Súp lơ thường được biết đến là loại rau củ chứa nhiều chất xơ và các vitamin cần thiết cho cơ thể như vitamin C, vitamin K, folate cũng như chứa hàm lượng kali thấp, thích hợp với bệnh nhân suy thận.

124g súp lơ luộc thường chứa: 19mg natri, 176mg kali, 40mg photpho.

5. Bắp cải

Bắp cải rất giàu vitamin và khoáng chất. Đây là nguồn cung cấp vitamin K, vitamin C và vitamin B dồi dào cho cơ thể. Ăn bắp cải thường xuyên còn giúp cơ thể bổ sung chất xơ không hòa tan, giúp hệ thống tiêu hóa khỏe mạnh hơn thông qua việc thúc đẩy chuyển động ruột.

70g bắp cải chứa 13mg natri, 119mg kali và 18mg photpho.

6. Hành tây

Hành tây là nguồn thực phẩm tuyệt vời, hầu như không chứa natri (rất thấp) hoàn toàn phù hợp trong chế độ ăn của người suy thận.  Người ta thường dùng hành tây như một gia vị mặn, phần nào thay thế cho muối ăn để tạo hương vị trong chế biến món ăn cho bệnh nhân suy thận.

Hơn nữa, hành tây còn chứa 1 lượng lớn vitamin C, các vitamin nhóm B, magie và chất xơ hòa tan cùng nhiều lợi khuẩn giúp cải thiện hệ tiêu hóa của bạn.

1 củ hành tây nhỏ (70g) chứa: 3mg natri, 102 mg kali, 20mg photpho.

7. Dầu olive

Kiểm soát cân nặng là một trong những điều cần thiết đối với người bệnh suy thận. Và dầu olive là sự lựa chọn hợp lý đối với chế độ ăn suy thận bởi những chất dinh dưỡng mà nó mang lại.

Thành phần chất béo chủ yếu có trong dầu olive là chất béo không bão hòa có lợi cho sức khỏe, đồng thời có đặc tính kháng viêm giúp tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể.

1 muỗng cà phê dầu olive chứa: 0,1mg natri, 0,04mg kali, và không chứa photpho.

8. Nho

Nho tuy nhỏ nhưng lại là loại trái cây chứa rất nhiều chất dinh dưỡng như vitamin C, flavonoids - chất kháng viêm hỗ trợ sức khỏe tim mạch, ngăn ngừa các biến chứng đái tháo đường và hoàn toàn phù hợp với người suy thận.

1. phần nho (10 - 12 trái) 80g trung bình chứa: 1,6mg natri, 153mg kali, 16mg photpho.

9. Thơm

Thơm là loại thực phẩm giàu chất xơ, vitamin C, và các chất chống oxy hóa và đặc biệt là bromelian, một loại enszyme có tính kháng viêm.

1/4 trái thơm (80g) thường chứa: 0,9mg natri, 87mg kali, 6mg photpho.

10. Táo

Táo rất giàu pectin, là chất xơ hòa tan hữu ích trong việc thuyên giảm và duy trì mức cholesterol, đường huyết trong phạm vi cho phép. Quercetin là hoạt chất có trong táo, giúp bảo vệ tế bào não trước các tổn thương bắt nguồn từ hệ lụy suy thận. Vitamin C có trong táo giúp những tế bào bạch cầu hoạt động hiệu quả.

Ngoài ra, táo còn giúp ngăn ngừa táo bón, phòng ngừa các bệnh lý tim mạch. Nếu dùng làm tráng miệng, bạn nên ăn cả vỏ thay vì gọt bỏ, lưu ý rửa sạch táo trước khi ăn. Bạn cũng có thể ép lấy nước hoặc sử dụng như một loại gia vị (sốt táo, giấm táo…).

1 quả táo chứa 158mg kali và 10mg photpho.

11. Việt quất

Việt quất là loại trái cây chứa nhiều chất xơ, vitamin, mangan và chất chống oxy hóa. Loại quả này chứa rất ít natri, kali, photpho nên rất phù hợp với người bệnh suy thận. Bạn có thể ăn trực tiếp, sấy khô hoặc làm nước ép.

148g quả việt quất tươi chứa 1,5mg natri, 114mg kali và 18mg photpho.

12. Dâu tây

Người bệnh suy thận nên bổ sung dâu tây vào chế độ ăn uống của mình. Vì loại quả mọng này có những thành phần dinh dưỡng như vitamin B9 (folate), vitamin C, mangan, chất xơ hòa tan và nhiều chất chống oxy hóa mạnh như anthocyanin và ellagitannin. Anthocyanin có khả năng bảo vệ cấu trúc tế bào cơ thể, ngăn chặn các tổn thương do gốc tự do phát sinh, bao gồm ung thư.

1 chén dâu tây tươi chứa 1mg natri, 120mg kali, 13mg photpho.

13. Cá chẽm

Cá chẽm là thực phẩm chất lượng cao có chứa chất béo có lợi omega 3, giúp giảm viêm, giảm nguy cơ suy giảm nhận thức, trầm cảm, lo âu. Loại cá này cũng chứa hàm lượng photpho thấp hơn những loại hải sản khác. Tuy nhiên, người bệnh chỉ nên dùng một phần nhỏ thực phẩm này nhằm giữ mức photpho trong tầm kiểm soát.

85g cá chẽm nấu chính chứa 74mg natri, 279mg kali và 211mg photpho.

Xem thêm: Tiểu đường có thể dẫn đến suy thận không?

III. Người bệnh suy thận nên kiêng gì? 

1. Giảm natri

Chế độ ăn giảm muối rất quan trọng đối với các bệnh nhân suy thận. Ở cơ thể người bình thường, thận có chức năng đào thải natri (thành phần chính trong muối) thông qua nước tiểu. 

Khi chức năng thận bị suy giảm, ứ đọng natri trong cơ thể dễ dẫn đến tăng huyết áp. Áp dụng chế độ ăn giảm muối hàng ngày sẽ giúp bạn kiểm soát huyết áp và làm chậm tiến triển của bệnh. Hạn chế sử dụng:

- Các gia vị chứa natri (muối, nước mắm, nước tương, bột nêm, bột ngọt…) trong chế biến thức ăn.

- Các loại thực phẩm đóng hộp/chế biến sẵn: thịt hộp, thịt xông khói, xúc xích,

- Các loại thực phẩm chứa nhiều muối: các món muối: cà muối, dưa muối, thịt cá muối, các thực phẩm ngâm,…

- Các loại thức ăn nhanh: khoai tây chiên, snack,…

2. Giảm kali

Kali là khoáng chất bổ sung giúp dây thần kinh và cơ hoạt động hiệu quả. Khi lượng kali trong cơ thể quá nhiều nhưng thận lại không thể đào thải hết, dẫn đến tình trạng làm tăng hàm lượng Kali trong máu, khi tăng quá cao có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm cho tim và cơ.

Kali có trong hầu hết các loại thực phẩm, đặc biệt là các loại rau củ và hoa quả. Việc lựa chọn các loại thực phẩm khi ăn vào hoàn toàn có thể giúp bạn kiểm soát được lượng kali phù hợp với tình trạng bệnh.

Một số thực phẩm giàu kali cần hạn chế sử dụng:

- Các loại trái cây khô (nhãn khô, vải khô,…),

- Các loại trái cây: chuối, mít, sầu riêng, lựu, kiwi, cam, chanh, bưởi, dâu,…

- Các loại rau có màu đậm: rau muống, rau dền, rau mồng tơi, rau ngót, rau đay,….

- Các loại hạt khô: chocolate, ca cao, cà phê, đậu phộng, hạt điều, hạt dẻ, hạt sen,…

- Ngoài ra còn có một số loại rau củ khác như: bắp cải, củ cải trắng, hoa chuối, măng tre, nấm rơm, đậu cove, su hào,…

3. Giảm photpho

Đây là khoáng chất giúp cho hệ xương chắc khỏe cũng như những bộ phận khác trong cơ thể khỏe mạnh. Cũng giống như natri và kali, thận bình thường sẽ đào thải lượng photpho không cần thiết ra khỏi cơ thể. Nhưng khi bị tổn thương và suy giảm chức năng, photpho không đào thải hết sẽ bị tích tụ trong máu. 

Hàm lượng photpho trong máu quá nhiều vô tình đẩy canxi ra khỏi xương, khiến cho xương của bạn yếu đi và dễ gãy. Thậm chí trong một vài trường hợp còn gây ngứa da, đau xương, đau khớp,…

Các loại thực phẩm chứa nhiều photpho mà người bệnh cần lưu ý:

- Các loại trái cây khô, thức ăn khô

- Các chế phẩm từ sữa như yogurt, phô mai

- Các loại thức ăn nhanh chế biến sẵn, thực phẩm đóng hộp

- Lòng đỏ trứng, nội tạng động vật

- Các loại nước uống giải khát: nước ngọt, rượu bia,…

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS Trịnh Ngọc Bình - Phó ban AloBacsi Cộng đồng