1. Vô sinh nam là gì?

Khái niệm về vô sinh nam là gì, thưa BS?

ThS.BS Lê Vũ Tân trả lời: Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), một cặp vợ chồng lập gia đình sau 1 năm quan hệ hoàn toàn bình thường, không ngừa thai nhưng không có con được định nghĩa là vô sinh, nếu nguyên nhân xuất phát từ người đàn ông được gọi là vô sinh nam.

2. Yếu sinh lý không phải vô sinh nam

Nhiều người nhầm lẫn vô sinh nam và yếu sinh lý là như nhau, liệu điều này có đúng hay không ạ?

ThS.BS Lê Vũ Tân trả lời: Quan niệm yếu sinh lý là một từ dân gian, người dân truyền tai nhau những người đàn ông gặp trục trặc về chuyện chăn gối đều quy ra là yếu sinh lý. Ví dụ, các bệnh được gọi là yếu sinh lý như bệnh “trên bảo dưới không nghe” (rối loạn cương); bệnh “chưa đến chợ đã hết tiền” (xuất tinh sớm); không hứng thú với quan hệ tình dục (giảm ham muốn)… Thậm chí một người đàn ông lập gia đình đã lâu nhưng không có con, họ hàng, bạn bè sẽ đánh giá là yếu sinh lý. Như vậy, yếu sinh lý là một từ chung đánh đồng nhiều bệnh lý về nam khoa.

Yếu sinh lý không phải là vô sinh nam mà chỉ là một từ chung chung không mô tả một bệnh lý cụ thể trong chuyên ngành nam khoa.

3. Những điều ấn tượng ThS.BS Lê Vũ Tân học được trong khóa tu nghiệp tại Mỹ

ThS.BS Lê Vũ Tân là một bác sĩ chuyên ngành nam khoa đầu tiên tại Việt Nam được chấp thuận và hoàn thành chương trình đào tạo Fellowship Nam Khoa tại Mỹ về vô sinh nam và rối loạn chức năng tình dục. Vậy BS có thể có biết chương trình đào tạo này có những nội dung gì mà BS cảm thấy mới mẻ và chưa có tại Việt Nam ạ?

ThS.BS Lê Vũ Tân trả lời: Năm 2018, sau khi được Giáo sư Wayne Hellstrom - Đại học Y khoa Tulane trao tặng một xuất học bổng tham gia khóa học đào tạo chuyên sâu (Fellowship) tại tiểu bang Louisiana.

Khóa học có nhiều điều đặc biệt, hai mảng chính mà BS tham gia học là vô sinh nam và rối loạn chức năng tình dục. Trong quá trình học vô sinh nam, BS học được rất nhiều kỹ thuật từ chẩn đoán đến điều trị, các xét nghiệm nhỏ nhất như tinh dịch đồ, cách đọc tinh dịch đồ chuẩn và phân tích tinh dịch đồ theo đồng nghiệp ở bên nước ngoài.

Các kỹ thuật mổ chuyên sâu, đặc biệt là kỹ thuật vi phẫu tích mô tinh hoàn tìm tinh trùng, đây là một trong những kỹ thuật trên thế giới áp dụng cuối cùng cho những trường hợp vô sinh không có tinh trùng nguyên nhân tại tinh hoàn.

Mảng thứ hai là rối loạn tình dục, đặc biệt là rối loạn cương. Có những điểm mới so với Việt Nam, vì kỹ thuật ở nước ngoài đã đi trước khá lâu nên có một số kỹ thuật hay.

Ví dụ như đối với một trường hợp rối loạn cương, đa phần nước ta chỉ có một phương pháp điều trị bằng thuốc uống, còn ở Mỹ và các nước châu Âu, ngoài thuốc uống còn có các phương pháp tiếp theo như tiêm thuốc hoặc thuốc đặt vào niệu đạo, các máy hút chân không giúp dương vật cương lên. Một phương pháp cứu cánh cuối cùng cho người đàn ông khi thất bại với những phương pháp trên là đặt thể hang nhân tạo.

Thầy của ThS.BS Lê Vũ Tân là một chuyên gia hàng đầu về đặt thể hang nhân tạo, và là 1 trong 10 giáo sư thực hiện kỹ thuật này nhiều nhất tại Mỹ. Vì vậy trong quá trình BS tu nghiệp ở Mỹ đã được học tập rất nhiều kiến thức về kỹ thuật này.

Một điều may mắn cho ngành nam khoa tại Việt Nam là hiện nay, tại một số trung tâm, bệnh viện lớn về nam khoa đã có phẫu thuật đặt thể hang nhân tạo. Ví dụ tại Bệnh viện Bình Dân, tính đến 2021 đã thực hiện được 3 trường hợp đặt thể hang nhân tạo, kết quả đem lại độ cương và sự hài lòng trong quan hệ tình dục cho những bệnh nhân này rất nhiều.

>>> Mời xem thêm: Khi nào nên đặt thể hang nhân tạo?

4. Những nguyên nhân gây vô sinh nam phổ biến hiện nay

Nguyên nhân gây ra vô sinh nam là gì? Những nguyên nhân nào thường gặp nhất, thưa BS?

ThS.BS Lê Vũ Tân trả lời: Nguyên nhân gây ra vô sinh nam có thể hiểu như sau: Con đường sản xuất tinh trùng của người nam giới là tinh trùng sản xuất trong tinh hoàn, sau đó được vận chuyển qua hệ thống mào tinh, ống dẫn tinh và được trữ ở hai bên túi tinh. Do đó khi người đàn ông quan hệ tình dục, xuất tinh đạt cực khoái sẽ thấy tinh dịch xuất ra gồm có phần nước (dịch tiết từ tuyến tiền liệt) và phần tinh trùng.

Bất cứ một tổn thương nào trong quá trình tạo tinh trùng hoặc đường dẫn tinh của tinh trùng sẽ dẫn đến các nguyên nhân vô sinh khác nhau. Ví dụ, tinh hoàn phải chịu sự kiểm soát của não bộ, não tiết ra hormon sinh dục kích thích tinh hoàn tạo tinh trùng và sản xuất hormon sinh dục nam (testosterone).

Khi nam giới có bất thường từ não, nghĩa là những người này bị suy sinh dục, thiếu hormon kích thích từ não, tinh hoàn có thể bình thường nhưng thiếu hormon nên tinh hoàn không nhận tín hiệu và không thể hoạt động, đây được gọi là vô sinh trước tinh hoàn. Bởi vì nguyên nhân bắt nguồn từ trên não.

Nguyên nhân thứ hai là vô sinh tại tinh hoàn. Tinh hoàn có vai trò sản xuất tinh trùng, nếu không may bệnh nhân bị các bệnh lý bẩm sinh hoặc mắc phải do viêm nhiễm tinh hoàn, chấn thương tinh hoàn, hóa trị, xạ trị sẽ làm tổn thương các ống sinh tinh. Có thể não vẫn tiết hormon sinh dục kích thích tinh hoàn, nhưng tinh hoàn không sản xuất được tinh trùng.

Thứ ba, nguyên nhân vô sinh sau tinh hoàn. Người nam giới, tinh hoàn sản xuất ra tinh trùng rất bình thường, tuy nhiên những trục trặc, tắc nghẽn trên hệ thống dẫn tinh, từ mào tinh, ống dẫn tinh  hoặc lỗ lộ của ống phóng tinh. Các tắc nghẽn lại khiến tinh trùng bị giữ lại trong cơ thể, không phóng thích ra được.

- Thực tế khi được học tại Mỹ so với Việt nam có gì khác nhau giữa nguyên nhân gây vô sinh nam không ạ?

ThS.BS Lê Vũ Tân trả lời: Nguyên nhân gây vô sinh ở Mỹ hay Việt Nam đều có 3 nguyên nhân: trước tinh hoàn, tại tinh hoàn và sau tinh hoàn.

5. Nhìn vào tinh dịch không thể đánh giá khả năng vô sinh

Thưa BS, nam giới có thể quan sát tinh trùng hay theo dõi việc quan hệ tình dục của mình để đánh giá nguy cơ vô sinh không, thưa BS?

ThS.BS Lê Vũ Tân trả lời: Nhiều người nam giới nghĩ rằng khi nhìn vào tinh dịch có thể đánh giá người đàn ông đó vô sinh hay không, nhưng trên lâm sàng qua kinh nghiệm của các bác sĩ, rất khó nhìn vào tinh dịch để đánh giá khả năng sinh sản của một người.

Phần tinh dịch gồm có phần dịch và phần tinh trùng, khi một người nam giới xuất tinh nhưng có thể số lượng tinh trùng chất lượng ít hơn so với người bình thường.

Người nam giới chú ý khi quan hệ, lượng tinh dịch họ xuất ra đặc biệt ít hơn so với bình thường. Ví dụ chỉ khoảng 1-2 giọt, những trường hợp này có thể mường tượng rằng hệ thống dẫn tinh đang bị tắc nghẽn. Chỉ trong trường hợp này họ với có thể quan sát được tinh dịch quan hệ tình dục để xem xét khả năng vô sinh, những trường hợp khác không thể đánh giá được.

6. Những dấu hiệu cảnh báo vô sinh nam

Làm sao để một người nhận thấy các dấu hiệu cảnh báo rằng bản thân có khả năng vô sinh ạ?

ThS.BS Lê Vũ Tân trả lời: Những dấu hiệu cho thấy nam giới có khả năng bị vô sinh như sau:

Đầu tiên, như cơ chế vô sinh cần có các hormon kích thích từ não giúp tinh hoàn phát triển, tinh hoàn phát triển gồm có khả năng sinh tinh và phát triển testosterone. Nếu người nam giới testosterone không đủ thì cơ thể ở lứa tuổi dậy thì có thể không phát triển như bình thường.

Đặc điểm của những người này là hệ thống lông không phát triển, không có lông nách, lông mu, dương vật và tinh hoàn không phát triển (dương vật ngắn như trẻ em, tinh hoàn nhỏ).

Tinh hoàn người bình thường có kích thước dao động bằng trứng gà ta trở lên, còn ở nam giới có bất thường, kích thước tính hoàn nhỏ chỉ bằng 1/3-1/4 lần người bình thường, thậm chí có những người rất nhỏ. Nếu nam giới có các đặc điểm này nên nghi ngờ có thể bản thân đã bị bất thường liên quan đến hệ sinh sản, và có khả năng bị vô sinh.

Trường hợp thứ hai, những người nam giới quan hệ xuất tinh rất ít, chỉ khoảng 1-2 giọt, thậm chí không xuất tinh được. Đó là dấu hiệu cảnh báo vô sinh.

7. Quy trình thăm khám vô sinh

Khi đến cơ sở y tế, bệnh viện thăm khám thì nam giới sẽ được làm các xét nghiệm gì hay được chẩn đoán thế nào để xác định có vô sinh hay không, thưa BS?

ThS.BS Lê Vũ Tân trả lời: Quy trình thăm khám vô sinh được tiến hành như sau:

Hỏi bệnh

Trước tiên, khi một cặp vợ chồng đến gặp báp sĩ để thăm khám vấn đề hiếm muộn, bác sĩ sẽ dành thời gian hỏi kỹ bệnh sử bao gồm: Thời gian lập gia đình, các phương pháp ngừa thai từng áp dụng, tiền sử sảy thai, tiền căn bệnh lý ở nam giới và phụ nữ. Trong đó các bệnh lý ở người nam như tinh hoàn ẩn, viêm nhiễm tinh hoàn, các phẫu thuật trên cơ quan sinh dục…

Thăm khám

Sau khi hỏi kỹ bệnh sử, bác sĩ tiến hành thăm khám lâm sàng cho người nam giới. Khám lâm sàng vô sinh ở nam giới đòi hỏi bác sĩ phải đánh giá các yếu tố: biểu hiện dậy thì có nam giới có điều gì bất thường về hệ thống phân bố lông, kích thước dương vật, kích thước tinh hoàn.

Đặc biệt chú trọng đến kích thước tinh hoàn vì thể hiện được khả năng sinh tinh và tiết hormon sinh dục nam. Nếu tinh hoàn của nam giới bị teo nhỏ so với người bình thường có thể nhận định nguyên nhân tại tinh hoàn gây vô sinh.

Khám tinh hoàn và cơ quan sinh dục sẽ phát hiện được các dị tật bẩm sinh kèm theo nếu có. Ví dụ như lỗ tiểu đóng thấp, cong dương vật, teo tinh hoàn, bướu tinh hoàn, teo tinh hoàn, giãn tĩnh mạch tinh… Có rất nhiều vấn đề phức pháp liên quan đến cơ quan sinh dục ngoài của người nam giới ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.

Xét nghiệm

Tiếp theo, bác sĩ sẽ chỉ định cho bệnh nhân làm các hệ thống xét nghiệm vô sinh. Có 3 hệ thống xét nghiệm chính cần đánh giá trên bệnh nhân vô sinh nam.

Đầu tiên là xét nghiệm máu để đánh giá hormon sinh dục của người nam giới. Bởi vì tinh hoàn còn chịu sự chi phối của các hormon sinh dục trên não, khi xét nghiệm máu sẽ phân biệt được nguyên nhân trước tinh hoàn, tại tinh hoàn hoặc sau tinh hoàn.

Xét nghiệm thứ hai đóng vai trò rất quan trọng trong chẩn đoán vô sinh nam là xét nghiệm tinh dịch đồ. Người nam giới được kiêng xuất tinh từ 3-5 ngày, sau đó vào phòng xét nghiệm lấy mẫu tinh dịch đồ, tự thủ dâm để xuất tinh vào lọ.

Kỹ thuật viên đọc tinh dịch đồ sẽ đọc kết quả cho bác sĩ, cho bác sĩ biết các chỉ số trong lượng xuất tinh của bệnh nhân các kết quả về thể tích tinh dịch, số lượng tinh trùng, độ mạnh của tinh trùng, vì các tinh trùng bơi nhanh thì khả năng thụ thai cao hơn.

Xét nghiệm thứ ba là siêu âm đánh giá cấu trúc tinh hoàn, cấu trúc dương vật, và các bệnh lý kèm theo như bướu tinh hoàn, viêm tinh hoàn hoặc giãn tĩnh mạch tinh…

8. Chỉ định làm tinh dịch đồ khi nào?

Thưa BS, khi nào bệnh nhân cần thiết thực hiện xét nghiệm tinh dịch đồ ạ?

ThS.BS Lê Vũ Tân trả lời: Có hai chỉ định chính khi bệnh nhân làm tinh dịch đồ.

Thứ nhất, hiện nay một số bạn trẻ bắt đầu quan tâm đến sức khỏe sinh sản, trước khi lập gia đình họ bắt đầu đi làm tinh dịch đồ để biết tình trạng sức khỏe sinh sản của bản thân (khám tiền hôn nhân, khám tiền sản). Điều này giúp họ chuẩn bị tâm lý về sức khỏe sinh sản nếu có bất thường, từ đó bàn luận với bạn đời về tình trạng sức khỏe sinh sản, ra kế hoạch chủ động có con sau khi lập gia đình.

Thứ hai, chỉ định đánh giá các trường hợp vô sinh nam. Bác sĩ cho bệnh nhân làm tinh dịch đồ và thông số tinh dịch đồ sẽ phản ánh được thể tích tinh dịch, số lượng tinh trùng và hình dạng tinh trùng.