Bí quyết giúp trẻ ngủ sâu, ít quấy khóc ban đêm

1. Giấc ngủ quan trọng như thế nào đối với trẻ sơ sinh?

Thưa BS, trẻ sơ sinh và nhũ nhi có thật sự cần ngủ xuyên suốt 6–8 tiếng ban đêm, hay việc thức dậy nhiều lần là bình thường?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Không chỉ trẻ sơ sinh mà trong suốt cuộc đời con người, giấc ngủ luôn đóng vai trò vô cùng quan trọng và nhu cầu ngủ thay đổi theo từng nhóm tuổi.

Đặc biệt, với trẻ sơ sinh, trẻ dưới 1 tuổi, dưới 3 tuổi và dưới 7 tuổi, giấc ngủ rất cần thiết và quan trọng không kém gì ăn uống. Khi trẻ được bú hoặc ăn đủ no, giấc ngủ sẽ sâu và ít bị gián đoạn.

Từ 2–3 tháng tuổi, trẻ thường đã biết bú no vào ban ngày để đêm ngủ yên. Nếu trẻ vẫn hay thức giấc vào ban đêm, cha mẹ nên tìm nguyên nhân và điều chỉnh để giúp trẻ ngủ xuyên đêm.

2. Cho trẻ chơi nhiều ban ngày để ngủ ngon hơn - đúng hay sai?

Gần đây trên mạng chia sẻ mẹo cho trẻ nằm nôi vận động nhiều ban ngày để tối mệt ngủ thẳng giấc (cụ thể là cho trẻ quẫy đạp vào chùm đồ chơi), theo BS cách này có hiệu quả và an toàn không?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Việc cho trẻ chơi, vận động trong ngày là đúng, nhưng bắt trẻ chơi “để mệt mà ngủ sâu” là sai.

Phụ huynh nên lưu ý khoảng 1–2 tiếng trước khi đi ngủ, không nên cho trẻ chơi vì khi đó hệ thần kinh của trẻ vẫn bị kích thích, khiến trẻ khó vào giấc. Trẻ cần được thư giãn và yên tĩnh trước khi ngủ, chứ không phải cho trẻ chơi mệt rồi ngủ.

Trẻ nhỏ cần ngủ khi cơ thể thư thái, thoải mái, chứ không phải bị ép vận động quá mức.

3. Cách giúp trẻ ngủ sâu và ít thức giấc

Có những phương pháp khoa học nào giúp trẻ ngủ sâu và ít thức giấc hơn?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Trẻ nhỏ vốn có khả năng ngủ sâu tự nhiên, vì các bé chưa có nhiều suy nghĩ hay lo lắng như người lớn. Người lớn mất ngủ thường do căng thẳng, nghĩ ngợi quá nhiều còn trẻ thì không có điều đó.

Điều quan trọng là tập cho trẻ thói quen ngủ đúng giờ. Khi thấy bé bắt đầu buồn ngủ, ngáp hoặc nháy mắt, đó là thời điểm để cho bé đi ngủ. Nếu cố giữ bé thức, bé sẽ khó ngủ lại.

Không nên ru hoặc ẵm bé quá lâu, vì trẻ sẽ phụ thuộc vào việc ru mới ngủ được. 

Khi vỗ ngủ, đặt bé trên giường, không nhìn thẳng vào mắt vì bé sẽ tưởng là đang chơi, khiến bé thức lâu hơn.

Môi trường ngủ cần thoáng mát. Quần áo ngủ nên mềm, thoải mái, không bó chặt tay chân trẻ. Có bé thích được quấn, có bé lại muốn duỗi tự do, do đó cha mẹ cần quan sát thói quen của con.

Nếu bé cựa quậy, chỉ cần vỗ nhẹ, không cần ẵm lên. Bé sẽ ngủ lại nếu cảm thấy thoải mái, đủ no và không bị ướt tã.

Trong trường hợp trẻ vẫn khó ngủ, cha mẹ có thể tạo không gian yên tĩnh, ánh sáng dịu, âm nhạc nhẹ nhàng, giúp bé dễ đi vào giấc ngủ.

Phần lớn trẻ khó ngủ là do sai lầm khi chăm sóc, như vỗ ngủ sai cách, môi trường ngủ không phù hợp hoặc thói quen chăm sóc chưa đúng.

4. Nguyên nhân khiến trẻ quấy khóc ban đêm

Đâu là nguyên nhân phổ biến khiến trẻ quấy khóc, khó ngủ ban đêm dù đã được bú đủ và thay tã sạch?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Có rất nhiều nguyên nhân khiến trẻ khóc đêm, dù đã bú no và thay tã sạch, bao gồm:

- Trẻ đói, môi trường xung quanh không thoáng mát hoặc mặc đồ quá chật.

- Thiếu vi chất, đặc biệt là vitamin D.

- Ánh sáng, âm thanh không phù hợp: có bé thích tối hoàn toàn, có bé lại thích ánh sáng mờ và tiếng ru nhẹ.

- Mỗi bé đều có thói quen và phản ứng riêng, cha mẹ cần quan sát để điều chỉnh phù hợp, bé sẽ dễ ngủ và ít quấy khóc.

5. Có nên cho trẻ phơi nắng buổi chiều hay massage trước khi ngủ?

Việc cho trẻ phơi nắng, tắm buổi chiều hay massage trước khi ngủ có giúp cải thiện giấc ngủ?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Phơi nắng chủ yếu nhằm tổng hợp vitamin D, tuy nhiên hiện nay đã có rất nhiều sản phẩm bổ sung vitamin D3 hoặc vitamin D3 + K2 an toàn, tiện lợi. 

Nếu phơi nắng sai cách, da trẻ có thể bị đỏ, rát hoặc bỏng nhẹ. Vì vậy, nếu không phơi nắng đúng giờ và đúng cách, cha mẹ nên chọn cách bổ sung vitamin D bằng đường uống.

Về massage, nên thực hiện trong lúc tắm, vừa giúp lưu thông máu vừa tạo cảm giác thư giãn. Trước giờ ngủ, phụ huynh chỉ nên vuốt nhẹ lưng hoặc xoa dịu bé, không nên massage mạnh hoặc quá nhiều thao tác, vì điều này có thể khiến trẻ bị kích thích ngược, khó ngủ hơn.

6. Có nên tập “ru ngủ tự lập” cho trẻ nhũ nhi?

Có nên áp dụng phương pháp “ru ngủ tự lập” (cry-it-out) với trẻ nhũ nhi, hay cần tránh để không ảnh hưởng tâm lý?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Nên tập cho trẻ có không gian ngủ riêng từ sớm, chẳng hạn đặt nôi sát giường mẹ để vừa gần gũi, vừa tạo thói quen độc lập.

Nếu nhà chật, có thể đặt nôi trên giường, để bé vẫn có không gian riêng nhưng vẫn thuận tiện chăm sóc. Khi lớn hơn, nên tập cho bé ngủ riêng giường nhưng cùng phòng với cha mẹ, để vừa đảm bảo an toàn, vừa nuôi dưỡng tính tự lập.

7. Chế độ ăn của mẹ đang cho con bú ảnh hưởng đến giấc ngủ của trẻ?

Chế độ ăn uống của mẹ đang cho con bú có liên quan đến việc trẻ hay thức đêm hay không?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Một số trường hợp trẻ thức đêm hoặc khó ngủ là do đầy bụng, mà nguyên nhân có thể đến từ thức ăn của mẹ.

Cha mẹ cần quan sát phân và tần suất đi cầu của bé để xem trẻ có bị đầy hơi, ọc sữa hoặc trướng bụng hay không. Nếu mẹ ăn quá cay, nóng, nhiều dầu mỡ hoặc uống cà phê, các hoạt chất kích thích có thể truyền qua sữa mẹ, khiến trẻ khó ngủ, bồn chồn hoặc ọc sữa nhiều hơn.

Do đó, mẹ nên quan sát, nếu ăn món gì đó khiến trẻ khó chịu, đầy bụng hoặc đi cầu bất thường, thì nên hạn chế hoặc tránh hoàn toàn món đó. Khi thức ăn của mẹ được điều chỉnh phù hợp, trẻ sẽ bú tốt, tiêu hóa tốt và ngủ ngon hơn.

8. Khi nào trẻ quấy khóc ban đêm là do bệnh lý?

Các bệnh lý như trào ngược dạ dày, thiếu vi chất hoặc dị ứng sữa có thể gây quấy khóc ban đêm, BS gợi ý dấu hiệu nhận biết thế nào?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Nghiên cứu cho thấy, hệ vi sinh đường ruột của trẻ đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa giấc ngủ. Khi hệ vi sinh bị rối loạn, trẻ có thể ngủ không sâu hay thức giấc.

Cha mẹ có thể nhận biết qua một số dấu hiệu:

- Trào ngược dạ dày - thực quản: trẻ ọc sữa sau bú, đặc biệt là các cữ đêm, ngủ hay giật mình, khó chịu. Khi đó, nên bế trẻ ở tư thế thẳng, vỗ ợ hơi kỹ, tránh cho bú khi trẻ đang nằm.

- Rối loạn tiêu hóa: phân nhầy hoặc thay đổi bất thường về màu, mùi.

- Thiếu vi chất: có thể khiến trẻ mệt mỏi, khó ngủ, quấy khóc nhiều.

Cha mẹ có thể cho bé bổ sung men vi sinh theo hướng dẫn bác sĩ để giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, từ đó cải thiện tiêu hóa và giấc ngủ.

9. Những yếu tố giúp trẻ ngủ ngon suốt đêm

Về thời gian và môi trường ngủ của trẻ như là ánh sáng, nhiệt độ, tiếng ồn thì quan trọng ra sao trong việc giúp trẻ ngủ ngon suốt đêm, thưa bác sĩ?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Ba yếu tố ánh sáng, nhiệt độ và âm thanh có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giấc ngủ của trẻ.

- Ánh sáng: Hầu hết trẻ ngủ tốt hơn trong bóng tối hoặc ánh sáng mờ, vì ánh sáng mạnh ức chế hormone melatonin - hormone điều hòa giấc ngủ.

- Nhiệt độ: Phòng ngủ cần thoáng mát, không quá nóng hoặc quá lạnh. Nhiệt độ lý tưởng khoảng 26–28°C.

- Trang phục: Nên chọn quần áo rộng, thoải mái, chất liệu thấm hút mồ hôi. Một số trẻ thích được quấn khăn nhẹ, cảm giác sẽ an toàn hơn.

- Âm thanh: Không phải mọi tiếng động đều làm bé khó ngủ. Nhiều bé lại dễ ngủ khi có âm thanh đều đặn, như tiếng quạt, tiếng ru hoặc nhạc nhẹ nhàng. Tuy nhiên, âm thanh lớn, đột ngột sẽ khiến trẻ dễ giật mình, mất ngủ.

10. Khi nào cần đưa trẻ đi khám nếu tình trạng khó ngủ kéo dài?

Khi nào cha mẹ cần đưa trẻ đi khám nếu tình trạng khó ngủ, quấy đêm kéo dài dù đã áp dụng nhiều biện pháp tại nhà?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Nếu trẻ quấy khóc, mất ngủ kéo dài, dù đã thử nhiều biện pháp nhưng không cải thiện, có thể bé đang mắc rối loạn giấc ngủ và cần được thăm khám chuyên khoa.

Bác sĩ sẽ đánh giá xem có nguyên nhân bệnh lý nền (như trào ngược, thiếu vi chất, rối loạn thần kinh thực vật…) hay rối loạn giấc ngủ nguyên phát hay không.

Trong một số trường hợp đặc biệt, bác sĩ có thể chỉ định thuốc an thần nhẹ, liều rất thấp và an toàn cho trẻ nhỏ, nhằm giúp điều chỉnh lại chu kỳ ngủ - thức.

Tóm lại, khi cha mẹ đã điều chỉnh môi trường, dinh dưỡng và thói quen mà trẻ vẫn khó ngủ kéo dài, cần đưa trẻ đi khám sớm để được can thiệp đúng cách, tránh ảnh hưởng đến phát triển thể chất và tâm lý của trẻ.