Tổn thương da trong điều trị ung thư

Điều trị ung thư, ngoài việc làm chậm hoặc ngăn sự phát triển của ung thư, có thể tác động đến da, tóc và móng.

Thường thì vấn đề da trong quá trình điều trị không quá nghiêm trọng nhưng có thể gây khó chịu và nhận ra trông thấy. Nhiều người phải đương đầu với sự thay đổi rõ rệt trên da và các triệu chứng do tình trạng ở da gây ra.

Tình trạng da có thể khá hơn theo thời gian nhưng nhiều khi không biến mất. Tuy nhiên, có nhiều phương pháp xử trí hầu hết tình trạng ở da gây ra bởi điều trị ung thư. Làm giảm các tác dụng phụ trong khi điều trị ung thư như các bệnh ở da là một phần rất quan trọng trong việc chăm sóc và điều trị ung thư. Đây gọi là xử lý tác dụng phụ hay chăm sóc xoa dịu hay chăm sóc giảm nhẹ.

Xử lý các bệnh ở da

Trong hầu hết các trường hợp, ngăn ngừa là phương thức tốt nhất trong việc xử lý các vấn đề về da. Bạn nên báo cho đội điều trị biết khi bị đau rát, vết thương, phát ban hay bất cứ thay đổi nào trên da. Đôi khi ngứa, đau, hay khó chịu có thể là dấu hiệu đầu tiên của các bệnh ở da. Hãy cho nhân viên y tế biết khi gặp các vấn đề trên, cho dù nó chưa biểu hiện rõ rệt.

Dưới đây là các thông tin chung của các bệnh ở da thông thường và cách đội y tế xử lý:

Phát ban

Phát ban có thể là tác dụng phụ của hóa trị, liệu pháp nhắm đích (targeted therapy), liệu pháp miễn dịch (immunotherapy), xạ trị, hay cấy ghép tế bào gốc. Người bị phát ban trông giống như bị nổi mụn hay bị sởi. Có nhiều cách xử lý phát ban, dựa vào tình trạng của nó:

- Phát ban nhẹ: bác sĩ có thể kê thuốc corticosteroid dạng kem bôi. Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể đề nghị sử dụng kháng sinh dạng kem bôi hoặc uống.

- Phát ban nặng: bác sĩ có thể cho toa corticosteroid dưới dạng kem bôi và dạng uống. Bác sĩ có thể dừng hóa trị trong một thời gian ngắn và sử dụng liều thấp hơn ở lần tiếp theo.

Nếu các bước trên không hiệu quả, bác sĩ da liễu sẽ cùng tham gia điều trị và cho thêm ý kiến.

Da khô và ngứa

Thường xảy ra ở các bệnh nhận ung thư máu như ung thư bạch cầu (leukemia), ung thư hạch bạch huyết (lymphoma) và đa u tủy (multiple myeloma). Da khô và ngứa cũng hay gặp khi điều trị ung thư bằng hóa trị, liệu pháp xử lý tế bào đích, xạ trị và cấy ghép tế bào gốc.

- Điều trị da khô:

+ Sử dụng kem dưỡng ẩm ít nhất hai lần trong ngày và 15 phút sau khi tắm.

+ Tránh các sản phẩm gây kích ứng da như xà bông cục, chất tẩy rửa và kem có hương thơm.

+ Tránh các sản phẩm chà xát làm trầy da như bọt biển, dụng cụ chà da, bông tắm.

+ Tắm với nước ấm. Nước nóng sẽ làm da khô hơn.

+ Khi da quá khô và nứt, nên sử dụng kem dưỡng ẩm chứa acid salicylic, urea, amonium hoặc acid lactic. Chúng sẽ giúp làm mềm và giữ ẩm cho da.

- Điều trị da ngứa:

+ Tránh sử dụng các sản phẩm chăm sóc da có hương thơm.

+ Sử dụng kem dưỡng da có bạc hà, long não hoặc pramoxine không cần toa, hoặc sử dụng kem bôi chứa steroid có toa bác sĩ.

+ Thử dùng thuốc kháng histamine. Khi sử dụng các thuốc này, bạn nên nói chuyện trước với bác sĩ.

Nhạy cảm với ánh sáng

Vài thuốc điều trị ung thư, xạ trị và cấy ghép tế bào gốc có thể làm da nhạy cảm với ánh sáng hơn (photosensitivity). Để bảo vệ da nhạy cảm khỏi bị rát khi ra ngoài, bạn nên:

- Mặc áo phủ kín hoặc đội mũ, đặc biệt là từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều.

- Sử dụng kem chống nắng phổ rộng (chống tia tử ngoại A và B) và có chỉ số chống nắng (SPF) trên 15. Bôi kỹ toàn bộ cơ thể (khoảng 30g hoặc 35mL) và bôi lại mỗi 2 giờ, hoặc mỗi giờ nếu bạn đi bơi hoặc ra nhiều mồ hôi.

Các biến đổi ở móng

Các biến đổi về móng trong điều trị ung thư

Điều trị ung thư có thể làm móng bị sứt, gãy hoặc xuất hiện các kẽ hay rãnh, nhạt hay đậm. Lớp biểu bì (cuticle) quanh móng có thể sưng, chuyển đỏ và đau. Nếu móng thay đổi khi hóa trị, bác sĩ có thể khuyên bạn làm lạnh bàn tay và bàn chân với nước đá, hoặc đi găng tay hoặc giày lạnh trong lúc bạn đang được điều trị, đặc biệt là khi dùng các thuốc docetaxel và paclitaxel. Hơi lạnh sẽ giúp co mạch máu ở tay chân, có thể làm giảm lượng thuốc đi vào tay chân.

Để giúp giải quyết các vấn đề ở móng, bạn nên:

- Cắt tỉa móng.

- Tránh đi làm móng tay, móng chân.

- Mang găng cho các công việc như làm vườn hay lau dọn.

- Sử dụng dầu hoặc kem giúp da quanh móng mềm.

- Tránh mang giầy quá bó chặt chân.

- Nếu nghi ngờ nhiễm trùng, ngâm móng trong 15 phút mỗi tối trong dung dịch giấm trắng pha loãng theo tỉ lệ 1 giấm: 1 nước.

Các vấn đề ở da liên quan đến xạ trị

Khi xạ trị tác động lên tế bào ung thư thì nó cũng ảnh hưởng lên tế bào lành của da. Da có thể bị bong, ngứa hoặc đau. Thông thường tổn thương ở da xuất hiện sau 1 hoặc 2 tuần sau khi xạ trị. Tuy nhiên, da sẽ đỡ hơn vài tuần sau khi quá trình điều trị kết thúc. Nếu trở thành vấn đề, bác sĩ sẽ thay đổi liều xạ (quang tuyến) hoặc hoãn lịch điều trị cho đến khi tình trạng khá hơn.

Kem bôi da chứa corticosteroid như kem monetasone (Elocon) có thể giúp bảo vệ da khỏi tia bức xạ. Tuy nhiên, bạn không được sử dụng chúng trong 4 giờ trước khi xạ trị. Báo cho bác sĩ nếu bạn thấy da bị loét hay vùng da ướt. Đó có thể là dấu hiệu nhiễm trùng cần điều trị với thuốc uống kháng sinh.

Thuốc hóa trị thoát mạch

Xảy ra khi thuốc trị ung thư đường tĩnh mạch thoát ra khỏi mạch máu và bị rỉ ra da. Điều này có thể gây đau, nóng bỏng và nếu không điều trị sẽ tạo vết thương hở ra da. Nếu bạn bị đau, nóng bỏng khi đang được truyền thuốc, hãy báo cho đội điều trị ngay lập tức. Họ ắt ngưng hóa trị và điều trị nơi truyền dịch bằng thuốc tiêm hoặc thuốc bôi. Đội điều trị sẽ hướng dẫn bạn chăm sóc vùng da bị tổn thương tại nhà. Sau đó, bạn sẽ được điều trị bằng hóa trị bằng tĩnh mạch khác hoặc bằng phương pháp khác.

Vết loét do đè nén hay loét do nằm lâu

Vết loét do đè nén gây ra bởi sức ép liên tục lên một vùng của cơ thể. Chúng thường xảy ra ở gót chân, xương cụt và các phần khác của cơ thể có lớp mỡ mỏng. Để ngăn ngừa và xử trí các vết loét này, hãy thử dùng miếng đệm nước hoặc đệm khí đặt thêm ở trên nệm hoặc sử dụng giường chuyên dụng (low-air-loss hoặc air-fludized). Việc điều trị các vết loét do đè nén hay do nằm lâu để giảm đau và ngăn ngừa lan rộng là rất quan trọng.

Vết thương của khối u ác tính

Khi ung thư vỡ ra da, nó tạo thành vết thương ác tính. Nhiều loại ung thư có thể gây ra các vết thương này nhưng chủ yếu là với ung thư da và ung thư vú. Các vết thương ác tính dễ dàng bị nhiễm trùng và rất đau hoặc ngứa. Chúng xuất nhiều dịch tiết và máu, và rất nặng mùi. Đặt các chất khử mùi trong phòng như than hoạt tính, cát vùi phân mèo (cat litter) sẽ làm giảm mùi hôi. Hoặc bạn có thể dùng một mùi khác át đi như đốt đèn cầy, hương vani, giấm chua hoặc cà phê. Nhớ là các mùi thơm và hương có thể gây khó chịu cho các bệnh nhân hoặc gây ói.

Sử dụng kháng sinh bôi bề mặt như metronidazole (nhiều thương hiệu khác nhau, trong trường hợp dễ chảy máu thì rắc lên bề mặt vết thương) có thể giúp giảm mùi. Hãy báo cho đội điều trị nếu bạn có vết thương ác tính.

Theo Ths. Bùi Xuân Sơn/Yhoccongdong