Thuốc tiêm phòng HIV lenacapavir: Bước tiến mới trong dự phòng HIV/AIDS

1. Thuốc tiêm phòng HIV lenacapavir khác gì so với PrEP dạng uống?

Thưa bác sĩ, thuốc tiêm phòng HIV mới được EU phê duyệt (Yeytuo - lenacapavir) có gì khác biệt so với các loại PrEP dạng uống đang dùng phổ biến trên thế giới?

BS Trương Hữu Khanh - Phó Chủ tịch thường trực Hội Truyền nhiễm TPHCM trả lời:

Lenacapavir thực chất cũng là thuốc kháng HIV. Điểm khác biệt là thuốc được bào chế dưới dạng tiêm, giải phóng chậm trong cơ thể. 

Trong khi PrEP dạng uống cần dùng hằng ngày, thì lenacapavir chỉ cần tiêm một mũi, thuốc duy trì nồng độ ổn định trong máu khoảng 6 tháng, giúp phòng ngừa hiệu quả nếu có phơi nhiễm.

2. Vì sao lenacapavir được gọi là “thuốc tiêm phòng” mà không phải là vắc xin?

Vì sao lenacapavir được gọi là “thuốc tiêm phòng” mà không phải là vắc xin? Nhờ bác sĩ phân biệt giúp khán giả hiểu rõ?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Có ba cách để phòng ngừa tác nhân gây bệnh:

- Tiêm kháng thể được sản xuất sẵn từ bên ngoài và tiêm vào cơ thể, kháng thể sẽ tồn tại trong máu và chặn tác nhân gây bệnh.

- Tiêm vắc xin, giúp cơ thể tự tạo kháng thể để sẵn sàng chống lại tác nhân gây bệnh.

- Sử dụng thuốc kháng virus nhằm ngăn chặn sự nhân lên của virus, có thể dùng đường uống hoặc tiêm.

Lenacapavir thuộc nhóm thứ ba là thuốc kháng virus, không phải vắc xin. Điểm đặc biệt là thuốc được tiêm vào cơ thể và có tác dụng kéo dài, thay vì phải uống mỗi ngày.

3. Khác biệt giữa PEP và PrEP là gì?

Nhờ BS giải thích thêm về những điểm khác nhau giữa thuốc PEP và PrEP? Hiện nay nhiều người nhầm lẫn giữa 2 thuốc này vì tên gọi khá giống nhau.

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

- PEP (Post-Exposure Prophylaxis): là thuốc dự phòng sau phơi nhiễm. Nghĩa là khi có hành vi nguy cơ hoặc phơi nhiễm HIV, cần dùng thuốc ngay và duy trì trong vòng 28–30 ngày để ngăn virus nhân lên.

- PrEP (Pre-Exposure Prophylaxis): là thuốc dự phòng trước phơi nhiễm, dành cho những người có nguy cơ cao, cần uống thuốc hàng ngày để bảo vệ cơ thể.

Như vậy, PrEP dành cho người thường xuyên có nguy cơ, còn PEP được dùng ngay sau một tình huống nguy cơ cụ thể.

4.  Sau khi tiêm lenacapavir, có cần biện pháp bảo vệ khác không?

Hiệu quả bảo vệ của thuốc lenacapavir được công bố lên đến gần 100%. Điều này có nghĩa là người tiêm hoàn toàn không lo nhiễm HIV nữa, hay vẫn cần kết hợp các biện pháp phòng ngừa khác như bao cao su khi quan hệ tình dục, thưa bác sĩ?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Về lý thuyết, nếu cơ thể đáp ứng tốt, lenacapavir mang lại hiệu quả phòng ngừa rất cao. Tuy nhiên, khả năng hấp thu và chuyển hóa thuốc có thể khác nhau ở mỗi người.

Vì vậy, bên cạnh việc tiêm thuốc, vẫn cần duy trì các biện pháp an toàn khác như dùng bao cao su khi quan hệ tình dục để giảm tối đa nguy cơ lây nhiễm.

5. Đối tượng nào phù hợp để tiêm thuốc này?

Trong thử nghiệm, thuốc cho hiệu quả cao với nhiều nhóm đối tượng khác nhau. Vậy người nào là phù hợp nhất để tiêm thuốc lenacapavir - ví dụ: nhóm nguy cơ cao, người trẻ hay cộng đồng đặc thù?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Về nguyên tắc, bất kỳ ai có nguy cơ lây nhiễm HIV đều có thể sử dụng lenacapavir, trừ trường hợp dị ứng với thành phần thuốc. Tuy nhiên, người tiêm cần tuân thủ nghiêm ngặt lịch tiêm 6 tháng một lần. 

Nếu trễ lịch (ví dụ tiêm sau 9 tháng), hiệu quả sẽ giảm đáng kể. Ngoài ra, việc tiếp cận thuốc còn phụ thuộc vào giá thành và khả năng phân phối, tương tự như PrEP dạng uống.

6. Người đang dùng PrEP uống có thể chuyển sang tiêm ngay không?

Với người đang sử dụng PrEP dạng uống, nếu tiếp cận được với thuốc tiêm, họ có thể chuyển đổi ngay sang tiêm hay phải theo dõi, xét nghiệm gì trước?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Thông thường, người đang dùng PrEP uống có thể chuyển sang dạng tiêm. Khi bắt đầu tiêm, chỉ cần ngừng thuốc uống. 

Tuy nhiên, trước khi chuyển đổi, bác sĩ sẽ cân nhắc tình trạng sức khỏe và các xét nghiệm cần thiết để đảm bảo an toàn.

7. Tác dụng phụ thường gặp khi tiêm lenacapavir?

Tác dụng phụ thường gặp khi tiêm lenacapavir là gì? Có nguy cơ kháng thuốc nếu người đang nhiễm HIV mà tiêm nhầm không, thưa bác sĩ?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Thuốc này chỉ dành cho người chưa nhiễm HIV. Nếu người đã nhiễm HIV sử dụng, thuốc sẽ không có tác dụng điều trị. Hiện nay, nếu dùng đúng chỉ định, nguy cơ kháng thuốc rất thấp vì lenacapavir là thuốc phòng ngừa, không phải thuốc điều trị.

8. Bao lâu nữa người dân Việt Nam có thể tiếp cận loại thuốc tiêm lenacapavir?

Hiện thuốc đã được WHO khuyến cáo và EU phê duyệt. Bác sĩ dự đoán bao lâu nữa thì người dân Việt Nam có thể tiếp cận loại thuốc tiêm này?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Điều này phụ thuộc vào chiến lược phòng ngừa HIV của quốc gia và khả năng nhập khẩu. Tôi cho rằng trong khoảng 6 tháng đến 1 năm, tùy điều kiện kinh tế và chính sách, thuốc có thể được đưa vào Việt Nam.

Điểm ưu việt của lenacapavir là tiện lợi, không cần uống hằng ngày nên giảm nguy cơ quên liều. Tuy nhiên, bất kỳ thuốc nào cũng cần tuân thủ nghiêm ngặt theo chỉ định của bác sĩ để đạt hiệu quả.

9.  Giá thành của thuốc lenacapavir?

Giá thành của lenacapavir được dự đoán khá cao. Theo bác sĩ, khi về Việt Nam, chi phí có thể là rào cản lớn không? Liệu có hy vọng được hỗ trợ từ các quỹ toàn cầu?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Hiện nay, lenacapavir là thuốc mới, còn độc quyền sản xuất nên giá thành sẽ cao. Thông thường, thuốc mới phải trải qua một thời gian dài mới có thể được hỗ trợ bởi các quỹ toàn cầu.

Ban đầu, người sử dụng có thể phải tự chi trả. Sau này, khi thuốc được sản xuất rộng rãi hơn và chi phí giảm, mới có khả năng có nguồn hỗ trợ miễn phí.

10. Thuốc tiêm phòng HIV dài hạn sẽ thay đổi như thế nào cục diện phòng chống HIV/AIDS?

Theo bác sĩ, việc ra đời thuốc tiêm phòng HIV dài hạn sẽ thay đổi như thế nào cục diện phòng chống HIV/AIDS trên thế giới và tại Việt Nam trong tương lai?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Thách thức lớn của PrEP uống là người dùng dễ quên và có mặc cảm khi phải uống thuốc hằng ngày.

Với PrEP tiêm, mỗi 6 tháng mới cần sử dụng, người dùng sẽ thuận tiện hơn, từ đó góp phần thay đổi chiến lược phòng ngừa. Tuy nhiên, yếu tố giá thành vẫn là trở ngại lớn. 

Bên cạnh thuốc, chiến lược phòng chống HIV/AIDS vẫn cần đồng bộ nhiều giải pháp: phát hiện sớm, thay đổi hành vi, tư vấn và tự bảo vệ bản thân để kiểm soát dịch hiệu quả.