Việc dự phòng thuốc chống phơi nhiễm HIV khi gặp tình huống rủi ro có sự tiếp xúc trực tiếp với máu hoặc các dịch tiết từ cơ thể người có HIV là rất quan trọng và rõ ràng là giúp người bị phơi nhiễm giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm HIV.

Những trường hợp nào có thể điều trị dự phòng thuốc chống phơi nhiễm HIV?

Tất cả các trường hợp có nguy cơ lây nhiễm HIV (dù thấp hay cao) đều có thể điều trị dự phòng bằng thuốc chống phơi nhiễm HIV bằng thuốc kháng vi rút (được viết tắt là ARV).

Về mặt lý thuyết, chỉ khi nào có sự tiếp xúc trực tiếp với máu và các dịch tiết của cơ thể người có HIV thì mới có nguy cơ lây nhiễm HIV. Cụ thể là:

- Máu, chất dịch cơ thể của người có HIV bắn vào các vùng da bị tổn thương (chàm, bỏng, vết loét, xây xước từ trước) hoặc bắn vào niêm mạc (mắt, mũi, họng…).

- Tổn thương qua da do các ống đựng máu hoặc chất dịch của người có HIV bị vỡ đâm vào.

- Vết thương do bị bơm kim tiêm hoặc các dụng cụ sắc nhọn đã hoặc đang dùng cho người có HIV đâm vào.

- Quan hệ tình dục với người có HIV mà không sử dụng bao cao su.

Đánh giá nguy cơ phơi nhiễm HIV:

- Không có nguy cơ lây nhiễm: Nếu máu và dịch tiết của người có HIV bắn vào những vùng da lành (không bị tổn thương hay xây xước).

- Nguy cơ lây nhiễm thấp: Khi tổn thương da xây xát nông, không chảy máu hoặc chảy máu ít hoặc máu và chất dịch cơ thể của người bệnh bắn vào niêm mạc không bị tổn thương viêm loét.

- Nguy cơ lây nhiễm cao: tổn thương da sâu, rộng, chảy nhiều máu, máu và chất dịch cơ thể của người có HIV bắn vào các vùng da, niêm mạc bị tổn thương viêm loét rộng từ trước.

Cần làm gì trước khi bắt đầu điều trị?

- Xét nghiệm máu để kiểm tra xem tại thời điểm hiện tại đã có vi rút HIV hay chưa (có thể bắt đầu điều trị ngay khi chưa có kết quả xét nghiệm nhưng nếu có kết quả xét nghiệm là dương tính thì dừng điều trị ngay).

- Xét nghiệm nguồn lây nhiễm, nếu kết quả xét nghiệm là âm tính thì không cần điều trị hoặc dừng điều trị, tuy nhiên, cần nghĩ đến yếu tố nguồn lây nhiễm là người nghi có HIV đang ở trong giai đoạn cửa sổ (các xét nghiệm chưa tìm thấy kháng thể kháng vi rút HIV trong nguồn lây nhiễm) để quyết định việc dừng điều trị hay tiếp tục điều trị.

Thời gian điều trị như thế nào?

Cần tiến hành điều trị ARV ngay cho người bị phơi nhiễm, đặc biệt là những người có nguy cơ lây nhiễm cao, càng sớm càng tốt. Tốt nhất là điều trị ARV sớm từ 2 đến 6 giờ sau khi bị phơi nhiễm và không điều trị muộn quá 72 giờ (3 ngày) kể từ khi có hành vi nguy cơ. 

Thời gian điều trị thuốc ARV dự phòng phơi nhiễm kéo dài liên tục trong 4 tuần 

Sử dụng thuốc kháng vi rút như thế nào (phác đồ)?

Phác đồ điều trị dự phòng thuốc chống phơi nhiễm HIV thường gồm 2 loại thuốc chống ARV, hai loại phác đồ hay được sử dụng hiện nay là:

ZDV (Zidovudine) + 3TC (Lamivudine) hoặc d4T (Satvudine) + 3TC (Lamivudine)

Trong trường hợp có nguy cơ phơi nhiễm cao, có thể sử dụng thêm NFV (Nelfinavir)/ LPV (Lopinavir) hoặc EFV (Efavirenz).

Liều lượng điều trị như thế nào?

3TC : 150mg uống 2 lần / ngày
ZDV: 300mg uống 2 lần/ngày hoặc d4T : với người có trọng lượng dưới 60 kg: 30 mg uống 2 lần/ ngày, với người có trọng lượng từ 60 kg trở lên:  40 mg uống 2 lần / ngày
NFV : 1250 mg uống 2 lần/  ngày
LPV/r : 400mg/ 100mg uống 2 lần/ngày
EFV : 600 mg uống một lần vào buổi tối, trước khi đi ngủ là tốt nhất.

Chi phí điều trị như thế nào?

Hiện nay, chỉ các trường hợp bị phơi nhiễm HIV khi đang làm nhiệm vụ chuyên môn mới được điều trị dự phòng miễn phí còn các trường hợp phơi nhiễm do cá nhân có hành vi nguy cơ không được hưởng chế độ miễn phí này.

Tuy nhiên, những người bị phơi nhiễm có thể mua thuốc chống phơi nhiễm HIV tại các hiệu thuốc theo chống chỉ định của bác sĩ. Theo BS Trần Quốc Tuấn, BV Đống Đa, Hà Nội, chi phí cho một lần điều trị phơi nhiễm bằng thuốc ARV do nước ta sản xuất khoảng 1.200.000 đồng, còn nếu là thuốc ngoại thì khoảng 4.500.000 đồng. Các bạn có thể nháy chuột vào địa chỉ sau để xem danh sách chi tiết các điểm bán thuốc ARV ở Việt nam.

Những lưu ý khi điều trị dự phòng thuốc chống phơi nhiễm HIV?

Thuốc kháng vi rút ARV có những tác động HIV, ảnh hưởng không tốt đến cơ thể, do vậy trong suốt quá trình sử dụng thuốc phơi nhiễm phải tuân thủ nghiêm ngặt chống chỉ định của bác sỹ và có sự theo dõi chặt chẽ của bác sỹ cũng như người thân.

Trong thời gian điều trị dự phòng ARV cần theo dõi tác dụng phụ của thuốc ARV thông qua các xét nghiệm: Xét nghiệm công thức máu, đo chỉ số men gan ALT/SGPT lúc bắt đầu điều trị và sau khi điều trị được 2 tuần, xét nghiệm đường máu.

Đồng thời, người bị phơi nhiễm cần xét nghiệm HIV lại sau 2,5 tháng (tương đương với 10 tuần) kể từ thời điểm bị phơi nhiễm/ có hành vi nguy cơ. Nếu kết quả xét nghiệm là âm tính, có thể yên tâm rằng không bị lây nhiễm HIV trong tình huống đó.

Trong thời gian điều trị dự phòng thuốc chống phơi nhiễm HIV và chờ làm xét nghiệm, người bị phơi nhiễm cần thực hiện các biện pháp dự phòng lây nhiễm cho người khác bằng cách sử dụng thuốc chống phơi nhiễm HIV.

Việc dự phòng lây nhiễm HIV khi gặp tình huống rủi ro có sự tiếp xúc trực tiếp với máu hoặc các dịch tiết từ cơ thể người có HIV là rất quan trọng và rõ ràng là giúp người bị phơi nhiễm HIV giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm HIV.

Tuy nhiên, mỗi lần điều trị phơi nhiễm thường kéo dài và có những ảnh hưởng nhất định đến sức khỏe, kinh tế, tâm lý… chính vì vậy, không coi điều trị phơi nhiễm là biện pháp bảo vệ bản thân khỏi nguy cơ lây nhiễm HIV mà cần chủ động phòng tránh lây nhiễm HIV bằng các biện pháp tích cực, chủ động hơn trong việc dùng thuốc chống phơi nhiễm HIV.

Theo TH - Phòng khám UCare Việt