Tác dụng phụ của thuốc đái tháo đường - lý do phải tái khám để bác sĩ theo dõi

Hiện nay, việc điều trị đái tháo đường type 2 dựa trên nhiều nhóm thuốc khác nhau, từ thuốc uống cho đến thuốc tiêm. Các nhóm phổ biến gồm: Metformin, Sulfonylurea, Thiazolidinedione (TZD), ức chế DPP-4, ức chế SGLT2, GLP-1 analog, và insulin.

Mỗi loại có cơ chế tác dụng riêng - nhưng cũng đi kèm với nguy cơ tác dụng phụ đặc trưng mà người bệnh cần được bác sĩ tư vấn kỹ trước khi sử dụng.

Metformin - “người mở đầu” nhưng không hoàn toàn vô hại

Metformin là thuốc đầu tay được khuyến cáo trong hầu hết các phác đồ điều trị đái tháo đường type 2. Thuốc giúp giảm sản xuất glucose ở gan và tăng nhạy cảm insulin. Tuy nhiên, tác dụng phụ thường gặp là rối loạn tiêu hóa - bao gồm đầy bụng, tiêu chảy, buồn nôn, đặc biệt trong những ngày đầu điều trị.

Trường hợp hiếm gặp nhưng nghiêm trọng là nhiễm acid lactic, có thể đe dọa tính mạng, đặc biệt ở người có suy thận hoặc suy gan. Vì vậy, việc kiểm tra chức năng thận định kỳ là bắt buộc khi dùng Metformin lâu dài.

Sulfonylurea - hiệu quả nhanh nhưng dễ gây hạ đường huyết

Nhóm Sulfonylurea (như Glimepiride, Gliclazide, Glibenclamide) kích thích tuyến tụy tiết insulin, do đó giúp giảm nhanh đường huyết. Tuy nhiên, tác dụng phụ đáng lo ngại nhất là hạ đường huyết, có thể dẫn đến hoa mắt, vã mồ hôi, thậm chí hôn mê nếu không xử trí kịp thời.

Ngoài ra, thuốc còn gây tăng cân, khiến việc kiểm soát bệnh trở nên khó khăn hơn. Bác sĩ thường chỉ định liều thấp và khuyên bệnh nhân ăn đúng giờ, không bỏ bữa để tránh nguy cơ này.

Thiazolidinedione - giúp tăng nhạy cảm insulin nhưng có thể gây phù

Các thuốc thuộc nhóm này như Pioglitazone có khả năng cải thiện sự nhạy cảm insulin ở mô cơ và mỡ. Tuy nhiên, điểm hạn chế là tăng nguy cơ phù nề, tăng cân và giữ nước, khiến bệnh nhân có thể thấy chân tay sưng hoặc khó thở nếu có bệnh tim kèm theo.

Ngoài ra, một số nghiên cứu còn ghi nhận tăng nguy cơ gãy xương và rối loạn chức năng gan, vì vậy nhóm thuốc này hiện chỉ được dùng chọn lọc.

Ức chế DPP-4 và GLP-1 analog - nhẹ nhàng nhưng không thể chủ quan

Hai nhóm thuốc mới này (như Sitagliptin, Linagliptin, hoặc Liraglutide) giúp tăng nồng độ hormon incretin - một hormon tự nhiên giúp hạ đường huyết sau ăn. Chúng ít gây hạ đường huyết và không gây tăng cân, thậm chí một số còn giúp giảm cân.

Tuy nhiên, tác dụng phụ có thể gặp là buồn nôn, tiêu chảy, viêm tụy cấp, và hiếm khi gây phản ứng dị ứng nặng. Người bệnh cần báo ngay cho bác sĩ nếu xuất hiện đau bụng dữ dội, sốt, hoặc vàng da.

Ức chế SGLT2 - “hai lợi ích” nhưng cần chú ý nhiễm trùng

Nhóm thuốc này (như Dapagliflozin, Empagliflozin) hoạt động bằng cách tăng thải đường qua nước tiểu. Ưu điểm là giúp giảm đường huyết, hỗ trợ giảm cân và bảo vệ tim, thận - một bước tiến trong điều trị hiện đại.

Tuy nhiên, việc tăng đường trong nước tiểu lại làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiểu và nấm sinh dục, đặc biệt ở nữ giới. Ngoài ra, bệnh nhân có thể bị mất nước hoặc tụt huyết áp nhẹ, nên cần uống đủ nước và theo dõi sát.

Insulin - cứu tinh nhưng dễ gây dao động đường huyết

Đối với bệnh nhân đái tháo đường type 1 hoặc type 2 giai đoạn muộn, insulin là lựa chọn bắt buộc. Tác dụng phụ phổ biến nhất là hạ đường huyết, nhất là khi tiêm sai liều hoặc bỏ bữa sau tiêm.

Bên cạnh đó, một số người có thể gặp tăng cân, phản ứng tại chỗ tiêm (đỏ, sưng, chai cục), hoặc hiếm hơn là dị ứng toàn thân. Vì vậy, việc được hướng dẫn kỹ thuật tiêm đúng và theo dõi đường huyết thường xuyên là bắt buộc.

Lời khuyên cho người bệnh

Việc điều trị đái tháo đường không thể chỉ dựa vào thuốc, mà cần kết hợp chế độ ăn uống, vận động và kiểm soát cân nặng. Tuyệt đối không tự ý tăng - giảm liều hoặc ngừng thuốc khi chưa hỏi ý kiến bác sĩ, vì điều này có thể gây biến chứng cấp tính nguy hiểm.

Các bác sĩ khuyến cáo: bệnh nhân nên tái khám định kỳ 3-6 tháng, kiểm tra chức năng gan, thận, mỡ máu, và HbA1c để điều chỉnh phác đồ kịp thời.