Say nắng, tụt đường huyết, chấn thương: Cảnh báo sức khỏe khi tham gia lễ hội ngoài trời

1. Phân biệt say nắng và say nóng?

Xin hỏi BS, say nóng và say nắng khác nhau như thế nào, từ cơ chế đến biểu hiện?

BS.CK1 Lê Thị Mai - Khoa nội Cơ Xương Khớp, Phòng khám Đa khoa Ngọc Minh trả lời: Cả say nắng và say nóng đều là rối loạn nhiệt, do cơ thể không tán nhiệt ra ngoài được. Nếu không được xử lý kịp thời, nạn nhân có thể bị sốc nhiệt.

Say nóng xảy ra do làm việc gắng sức trong môi trường nóng ẩm, làm cơ thể vã mồ hôi nhiều, dẫn đến rối loạn nước và điện giải. Từ đó gây nên tình trạng tăng thân nhiệt, da ẩm lạnh.

Say nắng xảy ra khi ánh nắng mặt trời chiếu trực tiếp lên vùng da đầu, đặc biệt là vùng sau gáy. Ánh nắng chiếu vào vùng đầu - gáy có thể làm tăng nhiệt tại vùng điều nhiệt nằm ở hạ đồi (hypothalamus) trong não, từ đó ảnh hưởng đến điều hòa thân nhiệt, dẫn đến tình trạng da không thể tiết mồ hôi được.

Lúc này, da có tình trạng nóng đỏ, dẫn đến hiện tượng say nắng, hay còn gọi là sốc nhiệt. 

2. Say nắng, say nóng nặng có thể dẫn đến co giật, hôn mê

Dấu hiệu nào giúp nhận biết một người đang bị say nắng, say nóng, thưa BS?

BS.CK1 Lê Thị Mai trả lời: Dấu hiệu nhận biết sớm khi một người bị say nóng, say nắng là hồi hộp, tim đập nhanh, khó thở, chóng mặt, hoa mắt, buồn nôn. Trong trường hợp say nóng, bệnh nhân bị vã mồ hôi, da ẩm lạnh. Đối với say nắng, da bệnh nhân sẽ khô, đỏ.

Trường hợp nặng hơn, bệnh nhân có thể bị co giật, hôn mê, ngất xỉu.

3. Ai nên hạn chế tham gia các hoạt động ngoài trời khi thời tiết nắng gay gắt?

Tham gia các lễ hội, hoạt động ngoài trời rất dễ gặp tình huống say nắng, say nóng. Nhờ BS chia sẻ cụ thể hơn, những ai cần đặc biệt cẩn trong khi tham gia những hoạt động ngoài trời nắng nóng?

BS.CK1 Lê Thị Mai trả lời: Trẻ nhỏ, người lớn tuổi, phụ nữ mang thai, những người có bệnh nền như tăng huyết áp, đái tháo đường, thận mạn cũng như các bệnh rối loạn chuyển hóa, nội tiết... chưa ổn định nên tránh tham gia các lễ hội, hoạt động ngoài trời tập trung đông người.

4. Phòng tránh say nắng, say nóng khi tham gia hoạt động ngoài trời

Xin hỏi BS, có cách nào giúp thân nhiệt ổn định, phòng ngừa say nắng, say nóng?

BS.CK1 Lê Thị Mai trả lời: Khi tham gia các lễ hội, hoạt động ngoài trời, nên ưu tiên chọn các vị trí có bóng râm. Đồng thời phải che chắn bằng mũ rộng vành, áo khoác, quần áo gọn nhẹ, sáng màu, thoáng mát, đeo kính râm, bôi kem chống nắng.

Mọi người cần chú ý uống đủ nước, ăn nhẹ trước khi tham gia lễ hội.

5. Ba sai lầm thường gặp trong xử lý ban đầu say nắng, say nóng

Khi phát hiện một người có dấu hiệu say nắng, say nóng, nên sơ cấp cứu cho họ như thế nào?

BS.CK1 Lê Thị Mai trả lời: Nếu bạn không phải nhân viên y tế, khi có một ai đó than rằng họ bị chóng mặt, buồn nôn, hoa mắt, hoặc bệnh nhân cảm thấy mệt lả, thở nhanh, tim đập nhanh, hồi hộp; có người lại vã mồ hôi nhiều, da lạnh ẩm; có người lại có da nóng, không tiết mồ hôi được... cần nhanh chóng đưa bệnh nhân đến nơi râm mát.

Sau đó, hãy cởi bỏ các trang phục không cần thiết như áo khoác, nón... để cơ thể tản nhiệt. Để bệnh nhân ở tư thế nằm nghiêng hoặc nửa nằm nửa ngồi để tăng thông khí. Tiếp đó, cần sử dụng quạt thông gió, quạt thổi, chườm mát, lau mát cho bệnh nhân, đặc biệt là các vùng cổ, nách, bẹn.

Cần theo dõi thân nhiệt của bệnh nhân. Nếu trong vòng 30 phút mà tình trạng của bệnh nhân không tốt hơn, cần phải gọi cấp cứu.

Giai đoạn 1 giờ đầu khi có biểu hiện say nắng, say nóng rất quan trọng, còn gọi là giờ vàng để xử lý. Nếu xử lý đúng, tiên lượng của bệnh nhân sẽ rất tốt, có thể khỏi hoàn toàn.

Những sai lầm trong cấp cứu say nắng, say nóng là dội nước đá vào người bệnh nhân, cho bệnh nhân uống thuốc hạ sốt như aspirin, acetaminophen. Các loại thuốc này không có tác dụng cho trường hợp say nắng, say nóng.

Một sơ suất khác là không theo dõi thân nhiệt bệnh nhân.

6. Uống nước nào là tốt nhất khi tham gia hoạt động ngoài trời?

Thưa BS, để tránh bị say nắng, say nóng, cần phải chuẩn bị như thế nào khi tham gia các hoạt động ngoài trời trong dịp lễ này?

BS.CK1 Lê Thị Mai trả lời: Khi tham gia lễ hội, nên ưu tiên chọn nước trái cây, nước điện giải, ăn nhẹ. Lưu ý không nên sử dụng thức uống có cồn, cà phê. Có thể chuẩn bị sẵn nước điện giải và nước lọc để uống xen kẽ.

Không nên để đến khi có cảm giác khát mới uống nước, cũng không nên uống quá nhiều, quá vội. Nên uống từ từ từng ngụm nhỏ.

7. Chuẩn bị kẹo, nước ngọt phòng trường hợp hạ đường huyết

Hành trang khi tham gia các lễ hội, hoạt động ngoài trời nên có những vật dụng, đồ dùng gì để có thể xử lý nếu gặp tình huống tụt đường huyết, say nắng, say nóng, thưa BS?

BS.CK1 Lê Thị Mai trả lời: Bệnh nhân tiểu đường đang điều trị bằng thuốc, dễ có nguy cơ tụt đường huyết nên chuẩn bị kẹo hoặc nước ngọt để sử dụng khi cần.

 8. Người có bệnh nền lưu ý gì khi tham gia lễ hội ngoài trời?

Người có bệnh lý nền muốn tham gia lễ hội, hoạt động ngoài trời cần lưu ý những vấn đề gì, thưa BS?

BS.CK1 Lê Thị Mai trả lời: Các bệnh nhân có bệnh nền, bệnh mạn tính nên hỏi ý kiến bác sĩ điều trị về việc tham gia lễ hội, hoạt động ngoài trời. Hãy hỏi cụ thể về khoảng thời gian có thể tham gia là bao lâu và cường độ của các hoạt động có thể tham gia.

Những bệnh nền như tăng huyết áp, tiểu đường, suy thận nên mang theo thuốc, hồ sơ bệnh án và đặc biệt cần có người thân đi cùng.

Hãy lưu số điện thoại của bác sĩ để phòng trường hợp khẩn cấp, có thể gọi điện ngay để xin ý kiến.

9. Xử trí khi gặp tình huống sức khỏe khẩn cấp tại lễ hội ngoài trời

Trường hợp bị tụt đường huyết, tím tái, khó thở nên xử trí như thế nào và khi nào cần gọi cấp cứu ạ?

BS.CK1 Lê Thị Mai trả lời: Khi bệnh nhân có bệnh nền hay những nhóm nhạy cảm như trẻ em, người mang thai, người lớn tuổi gặp tình trạng ngất xỉu, tuột đường huyết, tím tái, khó thở... nên tri hô để người xung quanh hỗ trợ, sau đó gọi đội y tế để cấp cứu.

Những người xung quanh không phải cán bộ y tế sẽ khó nhận biết nạn nhân hôn mê, rối loạn tri giác, ngất xỉu vì lý do gì. Do đó, việc đầu tiên là di chuyển bệnh nhân đến nơi thông thoáng, có bóng râm.

Cho bệnh nhân nằm nghiêng nếu bị nôn ói. Trường hợp bệnh nhân bị khó thở, có vấn đề tim mạch, nên giữ ở tư thế ngồi hoặc nửa nằm nửa ngồi để dễ thở hơn.

Nếu bệnh nhân không thở, tim không đập, cần tiến hành CPR (hồi sức tim phổi) ngay lập tức và gọi cấp cứu càng sớm càng tốt.

10. Gọi cấp cứu ngay nếu phát hiện nạn nhân co giật, ngất xỉu

Đối với bản thân người tham gia các sự kiện, lễ hội, những dấu hiệu nào cho thấy cần phải nghỉ ngơi, hoặc ngừng tham gia, thưa BS?

BS.CK1 Lê Thị Mai trả lời: Khi cơ thể có bất kỳ điều gì khác thường, khiến bạn cảm thấy khó chịu, cần ngừng ngay các hoạt động, tìm vào chỗ râm mát để nghỉ ngơi. Trong khoảng 30 - 60 phút, nếu tình trạng không cải thiện, cần tìm kiếm sự hỗ trợ từ đội ngũ y tế chuyên nghiệp.

Nếu bị co giật, ngát xỉu, tụt đường huyết... phải gọi cấp cứu ngay.

11. Trang phục khi tham gia sự kiện ngoài trời

Có lưu ý nào về giày dép, trang phục... khi tham gia các lễ hội, sự kiện ngoài trời trong điều kiện thời tiết oi bức, nắng nóng, thưa BS?

BS.CK1 Lê Thị Mai trả lời: Khi tham gia các sự kiện ngoài trời, cần phải có mũ nón để tránh say nắng. Về áo khoác, nên chọn loại mỏng nhẹ, sáng màu.

Nên mang giày thể thao hoặc giày có quai, đế thấp, mềm để dễ di chuyển.

12. Các chấn thương cơ xương khớp thường gặp khi tham gia lễ hội

Ngoài say nắng, say nóng, ngất xỉu khi tham gia các lễ hội ngoài trời, đâu là những chấn thương, đặc biệt là chấn thương cơ xương khớp thường gặp và cần lưu ý ạ?

BS.CK1 Lê Thị Mai trả lời: Khi tham gia các sự kiện, hoạt động, người tham dự có thể bị trật cổ chân, bầm do té ngã, đau do căng cơ. Trường hợp nặng hơn nhưng hiếm gặp là gãy xương.

Cách xử trí ban đầu là ngồi nghỉ, chườm lạnh, băng ép, kê cao chân. Sau đó theo dõi trong 24h, nếu tình trạng đau không thuyên giảm, nên đến trung tâm y tế để khám chuyên khoa.