Ô nhiễm không khí tăng cao: Làm sao để giữ hệ hô hấp khỏe mạnh?

Trong bài viết dưới đây, TS.BS Cao Xuân Thục - Khoa Hô hấp - Phòng khám Đa khoa Ngọc Minh sẽ thông tin về những tác hại do ô nhiễm không khí, môi trường gây ra; biện pháp để bảo vệ hệ hô hấp và sức khỏe trước tình trạng ô nhiễm gia tăng...

1. Ô nhiễm môi trường và không khí nguy hiểm ra sao?

Thực trạng ô nhiễm môi trường và không khí hiện tại đã làm tăng nguy cơ mắc các bệnh hô hấp nào? Cụ thể những chất độc hại trong không khí ô nhiễm là những chất gì, thưa BS?

Những ngày gần đây, tình trạng ô nhiễm không khí và môi trường gây ra bởi các hạt bụi mịn ở các thành phố lớn của nước ta ngày càng gia tăng, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh viêm đường hô hấp cấp, đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, hen suyễn, bệnh tim mạch, đột quỵ và ung thư. Ngoài ra tiếp xúc với chất ô nhiễm trong không khí có thể gây tổn thương da, các bệnh về mắt, tác động đến hệ thần kinh, hệ miễn dịch…

Trong các thành phần của không khí ô nhiễm, các hạt bụi có vai trò quyết định chất lượng không khí. Thông thường các hạt bụi mà chúng ta nhìn thấy hay cảm nhận được có kích thước lớn. Còn các hạt bụi siêu mịn, kích thước dưới 2,5 micromet sẽ không thể cảm nhận được rõ ràng, khi hít vào phổi, chúng đi theo đường máu đến các cơ quan trong cơ thể và gây ra phản ứng viêm. Thêm vào đó, bụi mịn kèm theo khí CO hoặc SO2, NO2 nhiều sẽ ngăn cản hemoglobin kết hợp với oxy khiến tế bào thiếu oxy và có thể gây bệnh ở nhiều cơ quan khác nhau.

Những chất độc hại trong không khí ô nhiễm bao gồm:

Các hạt vật chất lơ lửng - Bụi mịn PM: kích thước nhỏ hơn 10 micromet xuất hiện từ quá trình đốt cháy, gia công công nghiệp và sự phân hủy của chất hữu cơ.

Ozone tầng mặt đất (O3): là thành phần chính của khói mù, chủ yếu do khí thải phương tiện giao thông và các khu công nghiệp, nhà máy.

Oxit nitơ: bao gồm nitơ monoxit (NO) và nitơ dioxid (NO2), được tạo ra từ quá trình đốt cháy từ phương tiện giao thông và các nhà máy công nghiệp.

Oxit lưu huỳnh gồm lưu huỳnh dioxide (SO2) và các hợp chất lưu huỳnh khác được tạo ra trong quá trình đốt cháy các nhiên liệu như than và dầu.

Cacbon monoxit - CO: là một khí không màu, không mùi, vô cùng nguy hiểm, được tạo ra trong quá trình đốt cháy không hoàn toàn các nhiên liệu vận hành máy móc, lò nấu và lò sưởi.

Nhiều yếu tố khác thường xuất hiện trong không gian sống của chúng ta cũng góp phần làm giảm chất lượng không khí và ảnh hưởng đến sức khỏe con người, làm tăng nguy cơ mắc bệnh như phấn hoa, nấm mốc, lông thú, hợp chất hữu cơ dễ bay hơi…

2. Bụi mịn có thể gây tim mạch, đột quỵ, viêm phế quản mạn tính

Những nhóm người nào chịu ảnh hưởng nhiều nhất bởi ô nhiễm không khí?

Nhóm người chịu ảnh hưởng nhiều nhất bởi ô nhiễm không khí là: trẻ em; phụ nữ mang thai; người cao tuổi; người mắc bệnh mãn tính: hô hấp, tim mạch, thần kinh…; người suy giảm miễn dịch: tiểu đường, ung thư, HIV/AIDS…

Những nguy cơ mắc bệnh về hô hấp và các bệnh liên quan càng tăng khi chỉ số bụi mịn càng cao.

Phụ nữ đang mang thai nếu hít phải bụi mịn do không khí ô nhiễm có thể khiến cho thai nhi chậm phát triển. Trẻ sinh ra bị thiếu cân, suy nhược thần kinh và có thể tự kỷ.

Về lâu dài, bụi mịn trong không khí có thể gây ra các bệnh tim mạch, đột quỵ, viêm hô hấp mạn tính.

3. Dấu hiệu bệnh hô hấp thường gặp do ô nhiễm không khí

Dấu hiệu bệnh hô hấp gây ra bởi ô nhiễm không khí bao gồm những gì ạ?

Các triệu chứng hô hấp gây ra bởi ô nhiễm không khí thường gặp là: sổ mũi, nghẹt mũi, ho, hắt hơi, sốt, đau họng, đau tai, thở khò khè.

Đối với trẻ nhỏ có thể đi kèm với các triệu chứng khác, bao gồm: chán ăn, bơ phờ, buồn ngủ, ngủ gà, ít vận động, chậm chạp, cáu kỉnh, khóc, bứt rứt…

Các bệnh nhân bệnh mãn tính sẽ có dấu hiệu nặng lên của đợt cấp như đợt cấp COPD, cơn hen phế quản cấp…

4. Khẩu trang là cách đơn giản và hiệu quả nhất để ngăn ngừa bụi mịn

Sử dụng khẩu trang có thật sự tránh được mọi tác hại của ô nhiễm môi trường gây ra không ạ?

Đeo khẩu trang là cách đơn giản và hiệu quả nhất để ngăn ngừa bụi mịn. Tuy nhiên, khẩu trang thông thường như khẩu trang vải, khẩu trang y tế… không có hiệu quả ngăn chặn bụi mịn và không bảo vệ chúng ta khỏi ô nhiễm không khí.

Khẩu trang N95 và N99 được Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ khuyến nghị để phòng tránh ô nhiễm không khí. N95 hay N99 có nghĩa là loại khẩu trang này lọc được 95% hay 99% các loại bụi có trong không khí kể cả bụi siêu mịn và ngăn cản được hầu hết các loại vi khuẩn, virus.

Lựa chọn khẩu trang có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, đảm bảo; khẩu trang cần ôm sát mặt, có độ thoáng, giúp người dùng hô hấp bình thường. Ngoài ra, khẩu trang cũng cần có tính thẩm mỹ giúp cho người dùng cảm thấy thoải mái, tự tin, và sẵn sàng đeo mọi lúc mọi nơi.

5. Những điều cần lưu ý để bảo vệ hệ hô hấp trước ô nhiễm môi trường

Ngoài việc sử dụng khẩu trang khi ra ngoài, mọi người nên thực hiện thêm những biện pháp nào để bảo vệ hệ hô hấp trước ô nhiễm môi trường?

Bên cạnh việc sử dụng khẩu trang khi ra ngoài, mọi người cần tuân thủ giữ ấm cơ thể; tăng cường miễn dịch hô hấp: ăn nhiều rau xanh, uống đủ nước, vận động thể lực nhẹ nhàng, bổ sung vitamin và khoáng chất, tiêm ngừa cúm và viêm phổi... Nên ngưng hút thuốc lá và ngưng sử dụng các chất kích thích; thường xuyên tự theo dõi sức khoẻ và thăm khám sức khoẻ định kỳ.

6. Nguyên tắc phòng ngừa bệnh hô hấp trước ô nhiễm môi trường

Cuối cùng, nhờ BS tóm lại nguyên tắc cần tuân thủ để phòng ngừa bệnh hô hấp trước tình trạng ô nhiễm không khí?

Nguyên tắc cần tuân thủ để phòng ngừa bệnh hô hấp trước tình trạng ô nhiễm không khí: Thường xuyên vệ sinh phòng ở và nhà cửa, dọn dẹp thông thoáng môi trường sống; sử dụng khẩu trang đảm bảo chất lượng và đeo khẩu trang đúng quy cách; hạn chế sử dụng hoặc thay thế sử dụng bếp than tổ ong, củi, đốt rơm rạ bằng bếp điện, bếp từ hoặc bếp ga; trồng cây xanh giúp ngăn bụi và làm sạch không khí; hạn chế/ ngưng hút thuốc lá, thuốc lào, không nên hút thuốc trong nhà; thường xuyên tự theo dõi sức khỏe và thực hiện khám sức khỏe định kỳ, tăng cường miễn dịch hô hấp như uống nhiều nước, ăn nhiều rau xanh, tập vận động thể lực, tiêm phòng cúm, ngừa viêm phổi…

Đối với những người nhạy cảm với các chất ô nhiễm trong không khí (trẻ em, phụ nữ mang thai, người mắc bệnh hô hấp, tim mạch, người cao tuổi) cần:

- Tránh tiếp xúc với các nguồn thải chất ô nhiễm không khí từ phương tiện giao thông; các công trình xây dựng; khu vực đun nấu đốt nhiên liệu bằng than, củi, rơm rạ hoặc các khu vực có nguy cơ ô nhiễm không khí khác

- Nếu xuất hiện các triệu chứng hoặc bệnh cấp tính như sốt, viêm mũi họng, viêm phế quản phổi, huyết áp, tim mạch… cần đến ngay các cơ sở y tế để khám và được tư vấn, điều trị

- Tăng cường dinh dưỡng nâng cao thể trạng và sức đề kháng

- Nên chú ý giữ ấm cơ thể về mùa đông, tránh bị nhiễm lạnh đột ngột

- Chủng ngừa cúm, ngừa viêm phổi do phế cầu…

- Người mắc các bệnh hô hấp, tim mạch cần tuân thủ và duy trì điều trị theo đơn của bác sĩ chuyên khoa. Nếu có dấu hiệu khó chịu, tăng nặng nên đến ngay các cơ sở y tế chuyên khoa để khám và được tư vấn, điều trị

- Người già, người mắc các bệnh hô hấp, tim mạch cần tuân thủ việc khám sức khoẻ định kỳ và tiêm phòng đầy đủ.