Ngôn ngữ trị liệu sau đột quỵ: Chìa khóa phục hồi khả năng giao tiếp

1. Phục hồi chức năng sau đột quỵ quan trọng như thế nào?

Sau khi người bệnh đã được điều trị ổn định cơn đột quỵ, phục hồi chức năng đóng vai trò quan trọng như thế nào, thưa tiến sĩ?

TS Lê Khánh Điền - Trưởng khoa Phục hồi Chức năng - Bệnh viện An Bình trả lời: 

Theo quan điểm của Tổ chức Y tế Thế giới và Bộ Y tế, phục hồi chức năng quan trọng không kém việc cứu sống bệnh nhân. 

Cứu sống người bệnh là điều thiết yếu, nhưng sau đó, họ có đi lại được không, có nói chuyện, ăn uống, sinh hoạt bình thường hay không cũng là yếu tố rất quan trọng. Đây chính là mục tiêu cốt lõi của phục hồi chức năng sau đột quỵ.

2. Các “trụ cột chính” của phục hồi chức năng là gì?

Trong phục hồi chức năng sau đột quỵ, vì sao việc phục hồi vận động, giao tiếp và nhận thức lại đặc biệt quan trọng? Các trụ cột chính của phục hồi chức năng là gì, thưa Tiến sĩ?

TS Lê Khánh Điền trả lời: 

Vận động, ngôn ngữ và nhận thức đều là những chức năng cơ bản của con người. Do đó, cần được chú trọng trong quá trình phục hồi.

Trong phục hồi chức năng, có ba chuyên ngành thiết yếu, gần như tối thiểu của một khoa phục hồi chức năng:

- Vật lý trị liệu: phục hồi vận động.

- Ngôn ngữ trị liệu: phục hồi lời nói, ngôn ngữ, giao tiếp và khả năng nhai nuốt.

- Hoạt động trị liệu: phục hồi trí nhớ, nhận thức, chức năng bàn tay và các sinh hoạt thường ngày.

Đây được xem là ba lĩnh vực cơ bản và quan trọng nhất trong phục hồi chức năng sau đột quỵ.

3. Ngôn ngữ trị liệu đóng vai trò như thế nào?

Xin Tiến sĩ chia sẻ cụ thể hơn: ngôn ngữ trị liệu đóng vai trò như thế nào trong phục hồi chức năng, và bệnh nhân thường gặp những khiếm khuyết gì trong nhóm này?

TS Lê Khánh Điền trả lời: 

Sau đột quỵ hoặc tổn thương não, nếu vùng ngôn ngữ bị ảnh hưởng, bệnh nhân thường gặp rối loạn giao tiếp và cần can thiệp ngôn ngữ trị liệu.

Ngôn ngữ trị liệu tập trung phục hồi hai nhóm chính:

- Ngôn ngữ tiếp nhận: nghe hiểu, đọc hiểu.

- Ngôn ngữ diễn đạt: nói và viết.

Ngoài ra, nhiều bệnh nhân còn gặp rối loạn lời nói, giọng nói và chức năng nhai nuốt. Như vậy, ngôn ngữ trị liệu hướng đến phục hồi hai chức năng cốt lõi: giao tiếp và nhai nuốt, áp dụng cho cả người lớn và trẻ em.

4. Khi nào nên bắt đầu ngôn ngữ trị liệu?

Ngôn ngữ trị liệu rất quan trọng trong phục hồi chức năng sau đột quỵ. Vậy thời điểm nào là hợp lý nhất để bắt đầu, thưa Tiến sĩ?

TS Lê Khánh Điền trả lời: 

Tôi cho rằng nên tránh dùng khái niệm “thời gian vàng” trong phục hồi chức năng, vì điều này có thể khiến bệnh nhân nghĩ rằng nếu qua thời điểm đó thì không thể phục hồi được nữa. Thực tế, càng bắt đầu sớm thì hiệu quả càng cao.

Tại Bệnh viện An Bình, ngay khi bệnh nhân đột quỵ đã ổn định về y tế và nội khoa, bác sĩ phục hồi chức năng sẽ được mời để đánh giá và can thiệp sớm, kể cả với những ca nặng nằm ở đơn vị đột quỵ. Các chuyên gia ngôn ngữ trị liệu sẽ có phương án phù hợp cho từng giai đoạn bệnh.

Với những bệnh nhân đã bị đột quỵ từ 3 tháng, 6 tháng, thậm chí 1-3 năm nhưng vẫn còn khó khăn trong giao tiếp, hoàn toàn có thể đến các cơ sở y tế chuyên sâu để được đánh giá và hướng dẫn. Tại Bệnh viện An Bình vẫn tiếp nhận và xây dựng kế hoạch trị liệu cho những trường hợp này.

Phục hồi chức năng là một hành trình suốt đời, khác nhau ở mức độ nhanh hay chậm, nhiều hay ít và tùy từng bệnh nhân. Do đó, người bệnh và gia đình không nên mất hy vọng chỉ vì đã qua nhiều tháng hay nhiều năm sau đột quỵ.

5. Rào cản lớn nhất trong phục hồi giao tiếp là gì?

Thưa Tiến sĩ, trong phục hồi chức năng đặc biệt là phục hồi khả năng giao tiếp cho bệnh nhân sau đột quỵ đâu là rào cản lớn nhất?

TS Lê Khánh Điền trả lời: 

Theo kinh nghiệm của tôi, rào cản lớn nhất chính là nhiều bệnh nhân và gia đình chưa biết đến sự tồn tại của ngành ngôn ngữ trị liệu - chuyên ngành giúp phục hồi lời nói và giao tiếp, đặc biệt cho người lớn.

Thứ hai là ý chí và sự kiên nhẫn của người bệnh. Phục hồi không phải phép màu, không thể cải thiện sau vài buổi tập. Người bệnh cần kiên trì, gia đình đồng hành và phối hợp bác sĩ. Khi có sự quyết tâm và hỗ trợ, tôi tin rằng sẽ có kết quả phục hồi rất ấn tượng.

6. Công nghệ mới hỗ trợ ngôn ngữ trị liệu ra sao?

Hiện nay đã có những công nghệ mới nào được ứng dụng trong ngôn ngữ trị liệu cho bệnh nhân đột quỵ? Các phương pháp trị liệu đa phương thức có mang lại sự thay đổi rõ rệt so với trước đây không, thưa Tiến sĩ?

TS Lê Khánh Điền trả lời: 

Ngày nay, nhờ công nghệ chẩn đoán hình ảnh hiện đại, các nhà khoa học nhận thấy rằng chỉ cần bệnh nhân nghĩ đến một từ hoặc khái niệm về sự vật, những vùng não liên quan đã được kích hoạt, điều này cho thấy tiềm năng phục hồi rất lớn.

Chính nhờ phát hiện này, y học khuyến cáo bệnh nhân cần kiên nhẫn tập luyện, kết hợp các phương pháp trị liệu truyền thống với hỗ trợ từ thiết bị khi cần. 

Tuy nhiên, không phải lúc nào cũng cần máy móc đắt tiền, yếu tố quan trọng nhất vẫn là sự lặp đi lặp lại, kiên trì tập luyện, để não bộ tạo kết nối mới hoặc để các vùng não lành thay thế dần chức năng của vùng tổn thương. Đây chính là “điều kỳ diệu” của phục hồi chức năng hiện nay.

7. Lời khuyên dành cho bệnh nhân trong hành trình phục hồi chức năng sau đột quỵ

Tiến sĩ có thể gửi lời nhắn nhủ đến bệnh nhân và gia đình đang đồng hành trong hành trình phục hồi chức năng sau đột quỵ?

TS Lê Khánh Điền trả lời: 

Lời nhắn gửi quan trọng nhất là luôn giữ suy nghĩ tích cực và không bỏ cuộc. Người bệnh cần kiên trì, gia đình đồng hành, và đội ngũ y tế luôn sát cánh hỗ trợ để họ có chất lượng cuộc sống tốt nhất.

Phục hồi khả năng giao tiếp không chỉ giúp lấy lại kỹ năng ngôn ngữ mà còn mang ý nghĩa về cảm xúc và giá trị sống. Đó là điều giúp người bệnh kết nối với gia đình, xã hội và tìm lại ý nghĩa trong cuộc sống.