Mỗi mức đau, thuốc dùng khác nhau

Để giúp sử dụng thuốc giảm đau hợp lý, tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã đề ra ba bậc thang dùng thuốc giảm đau như sau: bậc một, khi đau nhẹ và vừa, ta nên dùng thuốc giảm đau thông thường, mua không cần toa bác sĩ (gọi là thuốc OTC) như paracetamol hoặc thuốc nằm trong nhóm có tên chung “thuốc chống viêm không steroid” (viết tắt NSAID, gồm: aspirin, ibuprofen, diclofenac…)

Nếu dùng thuốc giảm đau bậc một không cải thiện, có nghĩa người bệnh bị đau ở bậc cao hơn, tức bậc hai; hoặc đau dữ dội như ung thư, là bậc ba. Lúc này phải dùng đến thuốc giảm đau loại gây nghiện có nguồn gốc thuốc phiện với loại trung bình như codein hoặc loại mạnh như morphin. Thuốc giảm đau bậc hai và ba có tính gây nghiện, bắt buộc phải để bác sĩ chỉ định.

Riêng thuốc giảm đau bậc một là paracetamol và các thuốc NSAID, là loại hay dùng nhất vì mua ở nhà thuốc dễ dàng, không cần toa. Nhiều người đã biết, dùng paracetamol giảm đau an toàn hơn aspirin hoặc các thuốc NSAID khác. Ở chỗ, paracetamol không gây đau dạ dày, tức không gây viêm loét dạ dày – tá tràng. Cũng vì mua dễ mà thuốc giảm đau bậc một sử dụng rộng rãi, dùng ngày càng tăng liều, đưa đến tỷ lệ tai biến tăng ở nhiều nước trên thế giới.

Ai dễ gặp nguy hiểm với thuốc giảm đau?

Thói quen tự ý dùng thuốc và không biết các tác dụng phụ tiềm tàng, không biết sự khác nhau giữa các thuốc… thường làm người bệnh lơ là trong lựa chọn, dùng bất cứ thuốc gì họ cho là thích hợp, trong thời gian dài và thế là bị các tai biến. Gần đây, nhiều chuyên gia quốc tế trong nhiều thông báo khác nhau đã nhấn mạnh đến sự lưu ý đặc biệt về nguy cơ bị tác dụng phụ của thuốc giảm đau đối với hai nhóm người: bị hen suyễn và có vấn đề tim mạch.

Những người bị hen suyễn: hoặc người có cơ địa dễ dị ứng, không nên dùng thuốc aspirin hoặc các thuốc NSAID khác, ngoại trừ được bác sĩ chỉ định. Bởi loại thuốc giảm đau này có thể gây co thắt phế quản, làm khởi phát cơn hen, khiến triệu chứng hen suyễn nặng thêm, đến mức có thể nguy hiểm tính mạng. Hội chứng lên hen suyễn do dùng thuốc aspirin, hay nói chung do dùng thuốc NSAID, được gọi là hội chứng AIA (viết tắt của Aspirin Induced Asthma).

Những người có bệnh lý tim mạch: phải hết sức thận trọng trong lựa chọn thuốc giảm đau, tránh dùng các thuốc NSAID nói chung (ngoại trừ aspirin liều thấp có tác dụng ngừa huyết khối, có thể được bác sĩ chỉ định dùng để ngừa đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim…). Nếu tự ý dùng thuốc NSAID có thể làm tăng nguy cơ suy tim ở người cao tuổi đang dùng thuốc lợi tiểu trị bệnh tăng huyết áp; hoặc thuốc aspirin có thể làm tăng huyết áp ở người đang mắc bệnh huyết áp cao.

Không tuỳ tiện dùng thuốc giảm đau

Người bệnh sau khi dùng thuốc trị đau đầu nếu bị sút giảm hay mất trí nhớ, có thể là do hậu quả của nguyên nhân bệnh gây ra đau đầu như u não, viêm màng não, sốt rét nặng, ngộ độc rượu…

Chọn và dùng thuốc giảm đau không thể đơn giản, hời hợt mà đòi hỏi phải có sự thận trọng đúng mức. Đối với người sử dụng thuốc, khi cần giảm đau chỉ nên dùng thuốc giảm đau bậc một và chọn paracetamol là thuốc dùng đầu tiên, dùng đúng liều và không kéo dài.

Nếu tình trạng đau không cải thiện hoặc cải thiện nhưng tái phát, ta nên đến cơ sở điều trị để được bác sĩ khám, xác định nguyên nhân và giúp chọn loại thuốc giảm đau thích hợp. Không tự ý dùng bất cứ loại thuốc giảm đau nào mà mình không rõ hoặc dùng loại thuốc giảm đau bậc cao hơn, có thể sẽ bị nghiện thuốc và tai biến nguy hiểm.

Riêng với giảm đau bậc hai, người ta có thể dùng thuốc paracetamol kết hợp với thuốc giảm đau gây nghiện trung bình là codein (biệt dược paracetamol + codein có tên Efferalgan – Codeine) hoặc paracetamol + dextropropoxyphen (biệt dược Di – antalvic) nhưng lưu ý, tốt nhất vẫn nên để bác sĩ chỉ định vì dùng bừa bãi lâu ngày sẽ nghiện. Nhiều nước phương Tây đã cấm dùng paracetamol + dextropropoxyphen do thuốc có thể gây tai biến nguy hiểm.

Gần đây một số người dùng thuốc giảm đau trị nhức đầu đã hoang mang vì lời đồn dùng thuốc loại này gây mất trí nhớ. Có thể do tình trạng một số người cao tuổi thường xuyên dùng thuốc giảm đau trị đau đầu, sau đó lại xuất hiện tình trạng lú lẫn, sa sút trí tuệ mà nhiều người đã đổ tội cho thuốc giảm đau gây mất trí nhớ.

Cho tới nay, chưa có công trình nghiên cứu nào chứng minh các thuốc giảm đau như paracetamol hay aspirin hay thuốc nằm trong nhóm NSAID có tác dụng phụ gây mất trí nhớ. Người bệnh sau khi dùng thuốc trị đau đầu nếu bị sút giảm hay mất trí nhớ, có thể là do hậu quả của nguyên nhân bệnh gây ra đau đầu như u não, viêm màng não, sốt rét nặng, ngộ độc rượu…

Riêng người cao tuổi bị mất trí nhớ thường do bệnh lý của tuổi già, gọi là bệnh sa sút trí tuệ, trong đó có bệnh Alzheimer, chứ không phải do thuốc giảm đau.