1. Hoạt chất ginkgo biloba là gì?

Qua chương trình đã giúp khán thính giả, bạn đọc hiểu về quy trình hết sức nghiêm ngặt từ khâu trồng trọt, chọn lọc, chiết xuất với các bước thành phần, chuẩn hóa dược liệu để tạo ra một sản phẩm là thuốc. Trong đó, ginkgo biloba được chiết xuất từ lá bạch quả được rất nhiều người quan tâm. Xin hỏi BS, hoạt chất ginkgo biloba là gì ạ?

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Bay: Ginkgo biloba là thành phần có trong bạch quả. Bạch quả là cây cổ thụ, tên gọi khác là Ngân Hạnh, có ở Trung Quốc từ rất lâu đời, hàng triệu năm kể từ khi con người xuất hiện trên trái đất, một số nước khác như Mỹ cũng có loại cây này. Cây bạch quả cao 20 - 30m, tỏa bóng râm và lá hình rẻ quạt rất đẹp, đặc biệt bình thường lá cây bạch quả màu xanh đậm nhưng đến mùa thu lại trở thành màu vàng rực rỡ, làm đẹp các con đường, che bóng mát, tạo cảnh sắc mùa thu.

Loại cây này có trái và trong trái có hạt, thường được làm sạch và rang, sấy lên để sử dụng. Tuy nhiên, khi chín mùi lại rất hôi nên về sau đã nghiên cứu cách để hái quả sớm hơn, vừa chín trên cây đã hái, không để rụng xuống.

Trong quả có thành phần flavonoid, terpenoid và có thêm protein trong phần thịt. Riêng ginkgo biloba được chiết xuất từ lá, hàm lượng flavonoid và terpenoid nhiều hơn. Sử dụng theo kinh điển Y học Cổ truyền sẽ dùng hạt và sử dụng theo hiện đại khoa học hóa sẽ dùng lá.

Hạt bạch quả, trong Đông y có tính bình, vị đắng, hậu ngọt. Tuy nhiên, cần lưu ý trong hạt có axit glycolic rất độc, vì vậy hạt phải rang với muối mới có thể ăn hoặc khi dùng thuốc sẽ tách ra, bào chế để lớp vỏ mất đi axit glycolic mới sử dụng.

Đối với Đông y, có tác dụng ích khí (bổ dưỡng, tăng năng lượng hoạt động cho cơ thể), hóa đờm, bình suyễn. Ngoài ra, khi chiết xuất nhận thấy có thành phần flavonoid và terpenoid. Bản chất flavonoid là chống viêm và làm bền chắc thành mạch.

Cơ thể chúng ta sản sinh ra rất nhiều gốc tự do, hàng trăm bệnh trong cơ thể không tìm được nguyên nhân có thể do gốc tự do. Gốc tự do là những phân tử của cơ thể bị mất đi điện tử ở vòng ngoài. Ví dụ, về hóa học cacbon là C16, có 8 electron (điện tử vòng ngoài luôn luôn phải chẵn) nhưng vì lý do nào đó mất đi một điện tử, lúc này không còn là phân tử cacbon mà trở thành gốc tự do. Khuynh hướng là vòng ngoài luôn phải chẵn nên sẽ chạy đi tìm electron mới bằng cách lấy từ những phân tử khác. Tuy nhiên, không những không lấy được mà còn phá vỡ cấu trúc của các phân tử khác, tạo ra hàng loạt gốc tự do mới, các gốc tự do này gây viêm trong tổ chức ở mô, tế bào, mạch máu.

Nguyên nhân gây ra gốc tự do là stress, môi trường làm việc căng thẳng, ánh nắng mặt trời, ngửi khói thuốc lá, khói bụi môi trường, thức khuya, uống nhiều rượu,… Điều này sẽ gây viêm trong cơ thể dù rất sạch sẽ, vệ sinh, đôi khi không phải bị viêm do vi trùng, virus mà nguyên nhân là các gốc tự do. Thông thường flavonoid có tác động ức chế hoạt động gốc tự do và đồng thời giảm tình trạng phá hoại của các gốc tự do mới sinh ra.

Cơ thể có các thành phần enzyme, tiêu diệt các gốc tự do. Nhưng nếu thường xuyên đi ngoài nắng, thức khuya, căng thẳng, các enzyme sẽ không còn đảm bảo chức năng, lúc này cần đưa vào các thành phần antioxidant để hóa giải các gốc tự do.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới, chỉ có 5% khỏe mạnh hoàn toàn, 25% bệnh tật và 70% là cảm giác khó chịu, mệt mỏi, không muốn làm việc, chỉ muốn nằm, mất ngủ nhưng khi làm cận lâm sàng hoàn toàn bình thường hoặc ngược lại, chúng ta sống thoải mái, vui vẻ nhưng tình cờ cơ quan cho đi xét nghiệm lại phát hiện men gan tăng, mỡ máu tăng, axit uric,… Những người này cần được tham vấn hoặc dùng thực phẩm hoặc thuốc để tạo lại cân bằng, mất đi các gốc tự do.

Trong lá bạch quả và hạt bạch quả có chứa các thành phần chống gốc tự do rất mạnh. Tuy nhiên, đây chỉ là một trong những cơ chế của bạch quả, không phải tất cả mọi cơ chế.

2. Sử dụng ginkgo biloba phải lưu ý ra sao?

Khi các sản phẩm từ thảo dược đã được chiết xuất từ các hoạt chất ngày càng trở nên tiện dụng hơn, được sử dụng nhiều hơn thì cần có những lưu ý gì?

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Bay: Từ xưa, đã sử dụng bạch quả trong thực phẩm ăn uống, thang thuốc để trừ đàm, bổ khí, bình suyễn,… Ngoài ra, còn tìm thấy trong đó các thành phần hoạt chất và tiếp tục thực hiện nghiên cứu khoa học để so sánh xem kinh nghiệm người xưa có đúng hay không.

Theo đó thấy rằng, flavonoid chống hoạt động gốc tự do và đồng thời làm bền chắc thành mạch, nghiên cứu trên hệ tuần hoàn (bệnh tim mạch). Huyết áp được tạo ra bởi hoạt động của trái tim và sự co bóp này phải liên đới với hệ tuần hoàn là động mạch và tĩnh mạch. Khi trái tim bóp, máu chạy ra động mạch di huyển hết trong thân để nuôi dưỡng cơ thể. Dòng chuyển này vận chuyển trong mạch máu, nếu mạch máu không sạch, không trơn láng, thông toáng sẽ cản trở dòng chảy và dẫn đến thiếu máu ở những nơi muốn đến.

Khi nói đến bệnh tim mạch sẽ liên quan đến chuyển hóa: chuyển hóa đường trong máu, chuyển hóa đạm trong máu, nhất là chuyển hóa mỡ trong máu. Trong thành mạch, phía bên trong nội mạc của mạch máu thường trơn láng, các thành phần nuôi dưỡng cơ thể đi qua sẽ bình thường. Mỡ xấu (LDL) cùng di chuyển trong thành mạch, hút thuốc lá (nicotine) hoặc rối loạn chuyển hóa nói chung làm xuất hiện các vết trầy xước trên thành mạch.

Tuy nhiên, trên thành mạch máu nếu có vết xước, vết trầy hay có hiện tượng tiểu cầu vón cục, lấp vào chỗ của thành mạch, lúc này, đường đi của các mỡ xấu tấp vào tạo thành huyết khối hay mảng xơ vữa làm giảm dòng chảy. Nếu là những mạch máu quan trọng như mạch vành nuôi cơ tim bị nghẽn, không đủ sức co bóp làm nhồi máu cơ tim gây đột quỵ hoặc mạch máu co thắt để đẩy máu như mạch máu ở cổ, mạch máu nuôi dưỡng não khi bị nghẽn sẽ thiếu máu, nếu thiếu quá nhiều sẽ dẫn đến đột quỵ não.

Nghiên cứu lá bạch quả ginkgo biloba có tác dụng làm tăng tuần hoàn và góp phần chống hoạt động gốc tự do, giảm tình trạng viêm tại các mảng xơ vữa và làm chắc thành mạch. Bệnh xơ vữa thành mạch có thể xảy ra trên mọi độ tuổi, từ 15 tuổi trở lên đã có đột quỵ, không chỉ có người già. Tuy nhiên người cao tuổi, thành mạch giòn hơn, giảm độ đàn hồi nên dòng chảy càng giảm đi dẫn đến suy giảm nhận thức, rối loạn não, chóng mặt, ù tai, giảm tập trung,…

Ngược lại, đối với Đông y cũng chữa chóng mặt, ù tai, khó tập trung, hay quên, đau đầu,… tất cả đều đã được nghiên cứu khoa học. Người cao tuổi có thể sử dụng bạch quả trong thức ăn hoặc trong thuốc từ ginkgo biloba.

3. Ginkgo biloba có giúp cải thiện tuần hoàn máu não, tăng cường trí nhớ?

Một vấn đề cũng hết sức thời sự mà nhiều người trong cộng đồng quan tâm đó là: có chất gì, thuốc gì, giúp cải thiện được tuần hoàn máu não, dưỡng não, giúp tăng cường được trí nhớ?

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Bay: Suy giảm nhận thức thường xảy ra ở người cao tuổi, tuy nhiên còn có người trẻ. Chúng ta phải chia ra gồm: quá trình lão hóa kèm suy giảm nhận thức với suy giảm nhận thức.

Suy giảm nhận thức có thể xảy ra ở mọi độ tuổi do lối sống, chế độ ăn uống,… Khi nói đến suy giảm nhận thức thường nghĩ đến người cao tuổi vì quá trình lão hóa tự nhiên về mạch máu, thành mạch xơ cứng dần giảm đi độ đàn hồi. Ngoài ra, còn nhiều vấn đề khác như thoái hóa cột sống cổ. Khi sụn mất đi, xương mọc ra và các rìa xương này tì đè lên thành mạch máu sẽ làm giảm dòng chảy và thiếu cung cấp máu lên não. Từ đó, đẩy quá trình suy giảm nhận thức. Suy giảm nhận thức được chia nhiều mức độ:

- Mức độ nhẹ: Hay quên, không tập trung.

- Mức độ trung bình: Mất ngủ nhiều, có thể dẫn đến trầm cảm và quên ở mưc độ nặng hơn như quên đường đi, quên tên người. Giai đoạn cuối của trung bình có thể trùng với alzheimer (bệnh thoái hóa não sớm).

- Mức độ nặng: Không thể tự phục vụ, dẫn đến suy dinh dưỡng,… quên mình là ai, quên người thân,… có những cơn động kinh, có giật do thiếu máu não, sảng, choáng và các biến chứng này có thể dẫn đến tử vong.

Bên cạnh đó, các thuốc điều trị có thể đẩy nhanh tiến độ. Mỗi gian đoạn, tùy vào cá thể, có cá thể 3 năm, 5 năm những cũng có thể diễn tiến rất nhanh khi sử dụng thuốc ngủ, thuốc opioid, người rối loạn lo âu, sử dụng thuốc histamin.

Ngoài suy giảm trí nhớ, giảm tập trung còn có các triệu chứng khác do thiếu máu não như chóng mặt, ù tai, mệt mỏi thường xuyên, không muốn làm việc,… tất cả đều do thiếu máu cung cấp đến một số nơi mong muốn như tim, não,… và gây suy nhược. Người xưa sử dụng bạch quả để giải quyết các trường hợp này để làm sạch dòng máu chảy và tăng lượng máu đến nơi mong muốn.

4. Cần lưu ý gì khi sử dụng thảo dược trong cuộc sống?

BS có lời khuyên gì dành cho khán giả về câu chuyện khi thảo dược là thuốc sẽ như thế nào và người sử dụng cần lưu ý những gì?

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Bay: Thảo dược giúp cải thiện tuần hoàn trong cơ thể, khi đó sẽ cải thiện được các triệu chứng gây khó chịu, rối loạn lo âu, rối loạn giấc ngủ, chóng mặt, ù tai, thậm chí đột quỵ. Dược liệu có thể giải quyết các vấn đề này là bạch quả.

Hạt bạch quả có thể sử dụng như thực phẩm hoặc thuốc trong Đông y. Thuốc khác với thực phẩm ở chỗ các thành phần của nó phải tập trung để giải quyết các vấn đề đang xảy ra ở người bệnh.

Bạch quả có thể sử dụng theo kinh nghiệm dân gian hoặc theo quá trình nghiên cứu để tạo ra các sản phẩm ginkgo biloba có đầy đủ các thành phần hoạt chất như flavonoid và terpenoid giúp chống lại hoạt động gốc tự do, làm tăng thành phần tuần hoàn não, chống viêm làm chắc thành mạch, cải thiện trí nhớ.

Ngoài ra, lối sống, vấn đề ăn uống vô cùng quan trọng. Nếu có làm các cận lâm sàng để xét nghiệm, phải chú ý đến các thành phần dư thừa, xấu như mỡ trong máu, đường trong máu, chất đạm xấu trong máu.

Sử dụng các thức ăn theo thầy thuốc hướng dẫn. Tuy nhiên, nếu có liên quan đến lão hóa sớm, rối loạn nhận thức nên chú ý đến các rau quả tươi, rau quả xanh, màu sắc càng đậm càng tốt như bí đỏ, đu đủ, cải xoăn, cải bó xôi,… đều có thành phần chống gốc tự do.

Bên cạnh đó, cần giảm bớt thức ăn chiên, nướng vì làm tăng mỡ xấu và thậm chí tăng đạm xấu cho cơ thể. Không cần thiết phải ăn chay nhưng nên hạn chế thịt đỏ. Thay vào đó là sử dụng thịt gia cầm, cá vì giàu đạm, omega 3.

Nên tập thể dục mỗi ngày, 30 - 45 phút hoặc ít nhất là 15 phút, thông qua các hoạt động như đi bộ, tập yoga, aerobic giúp ích cho xương khớp, hệ tuần hoàn.

Cuối cùng là thuốc, khi bắt đầu có những rối loạn, hay quên, thiếu tập trung có thể sử dụng bạch quả, ginkgo biloba. Tuy nhiên, nếu tình trạng nặng hơn phải đi khám để điều trị đúng mức.

Quan trọng là tinh thần, “1 nụ cười bằng 10 thang thuốc bổ”.

Phần 1: Những bước tiến ngoạn mục của ngành dược phẩm chiết xuất thảo dược thành thuốc

Trân trọng cảm ơn Nhãn hàng Tebonin đã đồng hành cùng AloBacsi trong chương trình này!

Hồng Yến (ghi) - AloBacsi.vn