Đi tìm lời giải: Sử dụng corticoid có thể gây bệnh glôcôm thứ phát?

Bệnh glôcôm (thiên đầu thống, cườm nước) thứ phát là gì?

Cườm nước thứ phát hay còn gọi là glôcôm thứ phát là hình thái glôcôm (thiên đầu thống, cườm nước) liên quan tới các bệnh lý hay tổn thương khác tại mắt. Glôcôm thứ phát do Corticoid có thể do dùng một số thuốc tra tại mắt hoặc đường toàn thân. Bệnh thường gặp sau khi dùng thuốc có thành phần corticoid. Corticoid được chỉ định rộng rãi trong điều trị các bệnh lý toàn thân và tại mắt. Corticoid có tác dụng chống viêm rất hiệu quả tuy nhiên lại có nhiều tác dụng phụ nếu sử dụng kéo dài và không đúng chỉ định.  

Corticoid gây bệnh glôcôm (thiên đầu thống, cườm nước) thứ phát như thế nào?

Sử dụng Corticoid tại mắt

Sau điều trị một số bệnh viêm màng bồ đào, viêm thị thần kinh, viêm thượng củng mạc, hoặc sau phẫu thuật, chấn thương…Ngoài ra còn do một số trường hợp lạm dụng corticoid trong điều trị viêm kết mạc dị ứng hoặc chỉ do thói quen hàng ngày có ngứa, cộm mắt. Các thuốc phổ biến có thể gây tăng nhãn áp có thể kể đến như: Polydexa, Dexaclor, Tobradex, Maxitrol…

Sử dụng Corticoid toàn thân

Sau điều trị một số các bệnh tự miễn, dị ứng như viêm khớp dạng thấp, một số bệnh về máu (xuất huyết giảm tiểu cầu, Leucemia…), bệnh Gout điều trị không đúng cách, chàm da (kem bôi), hen phế quản (thuốc xịt), các bệnh lý viêm xoang mạn tính và chống viêm do một số nguyên nhân khác. Các thuốc uống có thể gây tăng nhãn áp như: Dexamethazone, Predisolone, Medrol…

Sử dụng Corticoid kéo dài

Sau quá trình điều trị corticoid kéo dài sẽ gây ra tổn hại vùng bè củng giác mạc. Corticoid làm biến đổi tổ chức ngoại bào của vùng bè củng giác mạc. Sự lắng đọng các glycoprotein ngậm nước khiến các khe kẽ vùng bè bị thu hẹp, cản trở lưu thông thủy dịch, gây tăng nhãn áp.  

Cách chẩn đoán bệnh glôcôm (thiên đầu thống, cườm nước) thứ phát do corticoid

Khám lâm sàng

Bệnh thường diễn biến âm thầm, giai đoạn sớm bệnh nhân hầu như không có triệu chứng, chính vì vậy nhiều trường hợp bệnh được phát hiện ở giai đoạn muộn.

Hỏi bệnh: Phát hiện tiền sử dùng thuốc có Corticoid kéo dài. Dùng thuốc tra tại chỗ trên 2 tuần có thể gây tăng nhãn áp.

Triệu chứng cơ năng

Phần lớn bệnh nhân không có dấu hiệu nhức mắt rõ rệt mà chỉ là nhức mắt thoáng qua hoặc căng mỏi mắt. Dấu hiệu nhìn mờ cũng hiếm gặp ở giai đoạn sớm vì thị lực trung tâm vẫn có thể bảo tồn đến giai đoạn muộn. Có trường hợp bệnh nhân không có triệu chứng cho đến khi được khám phát hiện.

Triệu chứng thực thể

• Đo thị lực: thường ít giảm và chỉ giảm ở giai đoạn muộn
• Đo nhãn áp: Tăng cao trên giới hạn, > 24mmHg với nhãn áp kế Maklakov, >21mmHg với nhãn áp kế Goldmann. Có thể kèm theo bất thường dao động nhãn áp và chênh lệch nhãn áp hai mắt.
• Khám mắt: Kết mạc có thể cương tụ rìa nhẹ, giác mạc phù nếu nhãn áp tăng cao.
• Soi góc: Hình thái glôcôm (thiên đầu thống, cườm nước) góc mở thứ phát: các góc mở rộng độ III hoặc IV
• Soi đáy mắt: có tổn hại đĩa thị, tăng dần chỉ số C/D khi giai đoạn bệnh muộn hơn.

Nhiều trường hợp có kèm theo đục thể thủy tinh dưới bao, đây cũng là dấu hiệu gợi ý chẩn đoán  glôcôm (thiên đầu thống, cườm nước) thứ phát do corticoid         

Khám cận lâm sàng

Đo thị trường

Kết quả thị trường giúp phát hiện bệnh và đánh giá giai đoạn bệnh. Giai đoạn sớm biểu hiện là những tổn thương khu trú như ám điểm cạnh tâm, ám điểm hình cung, bước nhảy phía mũi, giai đoạn muộn hơn lan rộng thành ám điểm hình vòng hay nửa vòng, muộn hơn nữa thị trường chỉ còn ở phía thái dương.

Chụp đáy mắt

Cũng có vai trò như thị trường trong phát hiện và đánh giá tổn thương. Phổ biến hiện nay là chụp OCT phát hiện tổn thương của đĩa thị, lớp sợi thần kinh quanh đĩa thị, tế bào hạch.

Chẩn đoán xác định

Tiền sử

Có tiền sử rõ ràng điều trị kéo dài hoặc đang điều trị những thuốc đã nêu trong phần nguyên nhân, đồng thời khám phát hiện các dấu hiệu bệnh lý toàn thân, tại mắt có liên quan. Nguyên nhân do corticoid có thể phát hiện kèm theo đục thể thủy tinh dưới bao.  

Tăng nhãn áp

Nhãn áp tăng cao hơn giới hạn bình thường

Tổn hại của bệnh glôcôm (thiên đầu thống, cườm nước)

• Thị trường có tổn hại đặc hiệu của bệnh glôcôm (thiên đầu thống, cườm nước) tùy theo từng giai đoạn
• Đáy mắt: tùy giai đoạn có tăng hoặc mất cân xứng tỷ số C/D, vành thần kinh thu hẹp, giảm độ dày lớp sợi thần kinh quanh đĩa thị, giảm độ dày tế bào hạch vùng hoàng điểm.

Chẩn đoán phân biệt

Góc mở nguyên phát, hoặc thứ phát do các nguyên nhân khác không phải thuốc.

Phương pháp điều trị bệnh glôcôm (thiên đầu thống, cườm nước) thứ phát

Nguyên tắc chung

Điều trị nội khoa

• Cần loại bỏ tác nhân gây bệnh càng sớm càng tốt, cụ thể là những thuốc gây glôcôm (thiên đầu thống, cườm nước) thứ phát đã nêu ở trên.
• Xác định mức nhãn áp cần đạt, đó là mức nhãn áp không gây tổn hại tiến triển thị trường và đĩa thị. Tùy giai đoạn bệnh mà mức nhãn áp đích khác nhau.
• Điều trị thuốc tra hạ nhãn áp.

Khi nhãn áp vẫn điều chỉnh bằng thuốc đồng thời thị trường, đĩa thị không có dấu hiệu tổn hại thêm thì tiếp tục duy trì phác đồ điều trị thuốc. Sau một thời gian ổn định, ngừng Corticoid có thể cân nhắc giảm hoặc ngừng thuốc hạ nhãn áp

Điều trị laser và phẫu thuật 

Khi đã điều trị nội khoa hạ nhãn áp mà nhãn áp không điều chỉnh hoặc bệnh có tổn hại tiến triển, một số trường hợp bệnh nhân không có điều kiện dùng thuốc thì chuyển điều trị bằng laser hoặc phẫu thuật.

Điều trị phối hợp: khi đã điều trị laser hoặc phẫu thuật mà vẫn chưa đạt được mức nhãn áp đích thì cần điều trị phối hợp thêm thuốc tra hạ nhãn áp.

Điều trị cụ thể

Điều trị nội khoa

Cần loại bỏ tác nhân gây bệnh càng sớm càng tốt, các thuốc phổ biến có thể gây  glôcôm (thiên đầu thống, cườm nước) thứ phát như Polydexa, Tobradex, Maxitrol. Cần dùng thuốc tra Corticoid nếu được, cắt bỏ khối tinh thể corticoid tiêm dưới kết mạc hoặc nội nhãn, giảm liều hoặc dừng thuốc toàn thân. Tuy nhiên, những trường hợp có bệnh lý đang trong giai đoạn tiến triển thì cần phải cân nhắc giảm liều thuốc đảm bảo vừa hạn chế tối đa tác dụng phụ của thuốc đồng thời vẫn điều trị hiệu quả những bệnh lý liên quan

Dùng thuốc hạ nhãn áp tra tại mắt loại đơn liều: Nhóm ức chế β giao cảm (Timolol 0,5% tra 2 lần/ngày) hoặc nhóm prostaglandin (Travatan, Taflotan… tra 1 lần /ngày), có thể phối hợp nhóm thuốc ức chế men Carbonic Anhydrase đường uống trong trường hợp nhãn áp ban đầu cao. Lưu ý khi dùng nhóm PGA vì có thể làm tăng kích ứng tại chỗ ở một số mắt nhạy cảm, có bệnh lý viêm bề mặt nhãn cầu kèm theo.

Nếu nhãn áp chưa đạt đích bằng 1 thuốc có thể phối hợp 2 hoặc 3 thuốc tra hạ nhãn áp:

• Timolol + Travatan: Duotrav ngày tra 1 lần
• Timolol + Azopt: Azagar ngày tra 2 lần
• Timolol + Alphagan P: Combigan ngày tra 2 lần
• Azopt + Alphagan P: Simbrinza ngày tra 2 lần

Điều trị laser và phẫu thuật

• Laser tạo hình vùng bè thường ít tác dụng.
• Phẫu thuật cắt bè hoặc cắt củng mạc sâu.
• Nếu thất bại có thể phối hợp thuốc tra hạ nhãn áp bổ sung hoặc đặt van dẫn lưu tiền phòng.

Tiến triển và biến chứng có thể xảy ra khi điều trị bệnh glôcôm (thiên đầu thống, cườm nước) thứ phát

Tiến triển  

Trong quá trình điều trị nếu không đạt được mức nhãn áp đích thì bệnh sẽ tiến triển nặng lên, bao gồm tổn hại tiến triển của thị trường và đầu thị thần kinh biểu hiện bằng thu hẹp thị trường. Nếu sự tiến triển này vẫn không kiểm soát được thì hậu quả cuối cùng là mất chức năng thị giác.

Biến chứng

Một số tác dụng không mong muốn khi điều trị thuốc hạ nhãn áp có thể xảy ra như rối loạn nhịp tim, đỏ mắt, khô mắt…Hoặc có thể gặp một số biến chứng sau phẫu thuật. Biến chứng đục thủy tinh thể thường kèm theo, tùy mức độ đục có thể kết hợp phẫu thuật lấy thể thủy tinh thay thể thủy tinh nhân tạo.

Phòng bệnh glôcôm (thiên đầu thống, cườm nước) thứ phát như thế nào?

Nguyên nhân gây bệnh là do dùng thuốc điều trị một số bệnh tại mắt hoặc toàn thân kéo dài do vậy mà phòng bệnh chính là không được lạm dụng thuốc, không tự ý dùng các chế phẩm có Corticoid mà không có chỉ định của bác sĩ, phải tuân thủ theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ điều trị. Các phương tiện truyền thông cần khuyến cáo, phổ biến kiến thức cho người dân, đồng thời y tế cơ sở có vai trò tuyên truyền phòng tránh, phát hiện sớm bệnh lý này.    

Tóm lại, bệnh glôcôm (thiên đầu thống, cườm nước) thứ phát do corticoid thường xảy ra khi sử dụng không đúng cách hoặc lạm dụng thuốc trong thời gian dài. Vậy nên, nhằm hạn chế những trường hợp đáng tiếc, người bệnh cần tuân thủ hướng dẫn và chỉ định dùng thuốc của bác sĩ.