Cúm H3N2 bùng phát: Vaccine vẫn là biện pháp bảo vệ quan trọng nhất

1. Nguyên nhân khiến virus cúm mùa chuyển sang chủng H3N2 nhiều hơn

Thưa bác sĩ, vì sao năm nay virus cúm mùa lại chuyển sang chủng H3N2 chiếm ưu thế thay vì H1N1 như thường gặp?

BS Trương Hữu Khanh - Phó Chủ tịch thường trực Hội Truyền nhiễm TPHCM trả lời:

Chúng ta không thể dự đoán chính xác vì sao một chủng virus lại chiếm ưu thế vào một thời điểm nhất định. Việc này dựa trên hệ thống giám sát dịch tễ.

Nhìn chung, cúm mùa ở người thường gặp các nhóm virus như H1N1, H3N2, cúm B. Hằng năm, H1N1 thường chiếm ưu thế, còn các chủng khác xuất hiện rải rác. 

Do đó, mọi người hay nghĩ cúm mùa chủ yếu là H1N1, dù trên thực tế các chủng khác vẫn có thể lưu hành.

2. H3N2 có đặc điểm gì đáng lưu ý?

H3N2 có đặc điểm gì khiến bác sĩ cảnh báo số ca cúm có thể tăng mạnh hơn mọi năm?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

H3N2 vẫn là chủng cúm mùa đã được đưa vào thành phần vaccine hằng năm. Tuy nhiên, vấn đề nằm ở miễn dịch cộng đồng.

Trong nhiều năm, H1N1 xuất hiện phổ biến hơn, nên cả người đã tiêm vaccine lẫn người từng mắc bệnh đều có mức độ miễn dịch nhất định với chủng này. Nhờ vậy, số ca mắc không tăng quá cao.

Ngược lại, H3N2 xuất hiện ít hơn trong vài năm liền, khiến tỷ lệ người từng nhiễm và từ đó có miễn dịch tự nhiên thấp hơn. Khi H3N2 quay trở lại, nhóm chưa tiêm vaccine hoặc nhiều năm không tiêm phòng sẽ dễ mắc bệnh hơn. Điều này làm số ca bệnh có thể tăng mạnh, dù bản chất virus không nguy hiểm hơn.

Tóm lại, lo ngại năm nay chủ yếu đến từ thói quen không tiêm phòng cúm và miễn dịch nền với H3N2 trong cộng đồng thấp hơn so với H1N1.

3. Đối tượng nào dễ bị biến chứng nhất khi nhiễm H3N2?

Mức độ nặng của H3N2 so với H1N1 khác nhau thế nào? Đối tượng nào dễ bị biến chứng nhất?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Về mức độ nặng, H3N2 không nguy hiểm hơn H1N1. Tuy nhiên, số ca mắc nhiều hơn sẽ gây áp lực lớn lên hệ thống y tế.

Cúm bất kể chủng nào dễ gây biến chứng nặng ở các nhóm:

- Trẻ dưới 5 tuổi

- Trẻ lớn hơn nhưng có bệnh nền như hen suyễn, bệnh phổi mạn tính, suy giảm miễn dịch, bệnh thận…

- Người trên 65 tuổi

- Người dưới 65 tuổi nhưng có bệnh mạn tính như tim mạch, đái tháo đường, COPD

- Phụ nữ mang thai.

Đây là những nhóm đã được khuyến cáo cần đặc biệt chú ý phòng ngừa khi có dịch cúm A.

4. Cúm H3N2 có dễ lây lan hơn không?

Cúm H3N2 có dễ lây lan hơn không và thời điểm nào trong năm được dự báo là đỉnh dịch?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

H3N2 vẫn lây lan theo mùa như các chủng cúm khác. H3N2 không phải là chủng lây mạnh hơn mà do số người nhạy cảm với virus cao nên khi chủng này quay lại, số ca mắc tăng nhanh. Khi nguồn lây trong cộng đồng lớn, tốc độ lây lan sẽ mạnh hơn.

Một đợt H3N2 bùng lên thường làm cả gia đình mắc cùng lúc. Thời điểm đỉnh dịch tùy thuộc từng năm, nhưng thông thường tập trung vào mùa mưa cuối năm và đầu năm sau, đúng chu kỳ cúm mùa tại miền Nam.

5. Vaccine cúm có ngừa được H3N2 không?

Vaccine cúm được sản xuất hằng năm có bao gồm H3N2 không? Tiêm vaccine năm nay có giúp giảm nguy cơ mắc và giảm nặng bệnh không?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Trong thành phần vaccine cúm mùa luôn có hai chủng A là H1N1 và H3N2, kèm theo hai chủng cúm B. Vì vậy, vaccine năm nay hoặc vaccine sản xuất từ năm trước đều có khả năng phòng ngừa H3N2.

Người đã tiêm ngừa đầy đủ hoặc có thói quen tiêm hằng năm sẽ có miễn dịch tốt hơn so với người không tiêm hoặc bỏ tiêm nhiều năm. Nếu hiện tại cảm thấy lo lắng, mọi người vẫn có thể tiêm vaccine cúm, tiêm thời điểm này vẫn còn hiệu quả và kịp thời.

6. Đã mắc H3N2 rồi có tái nhiễm trong cùng mùa cúm không?

Nếu đã mắc cúm H3N2 rồi, có nguy cơ tái nhiễm trong cùng mùa cúm không?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Thông thường, trong một mùa cúm, đa số người bệnh chỉ mắc một lần. Tuy nhiên, sau khi khỏi cúm, một số người có thể ho trở lại hoặc xuất hiện triệu chứng mới. Điều này thường do bội nhiễm, vì sau khi mắc cúm, hệ hô hấp trở nên nhạy cảm và dễ bị nhiễm thêm virus khác hoặc vi khuẩn.

7. Cách phòng ngừa cúm H3N2 đối với người có bệnh nền

Người trên 65 tuổi, phụ nữ mang thai hoặc người có bệnh nền cần phòng ngừa khác biệt thế nào trong mùa cúm H3N2 này?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Đối với người có bệnh nền, người trên 65 tuổi và phụ nữ mang thai, biện pháp phòng ngừa vẫn tương tự như tiêm vaccine cúm đầy đủ, đeo khẩu trang và rửa tay thường xuyên. Nếu đã tiêm chủng đúng lịch, không cần quá lo lắng về H3N2.

H3N2 chỉ được dự báo là có thể gây tăng số ca mắc, chứ không làm thay đổi các biện pháp phòng ngừa chuẩn. Vaccine vẫn là biện pháp quan trọng nhất.

8. Có nên tự mua và tích trữ thuốc kháng virus?

Thuốc kháng virus cúm như oseltamivir có hiệu quả với H3N2 không? Khi nào nên dùng và có cần dự trữ thuốc ở nhà?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Thuốc kháng virus như oseltamivir vẫn có hiệu quả với H3N2 nếu được chỉ định đúng thời điểm. Tuy nhiên không nên tự ý mua và dự trữ thuốc tại nhà vì:

- Không phải tất cả bệnh nhân cúm đều cần dùng thuốc kháng virus.

- Thuốc trôi nổi, không rõ nguồn gốc rất dễ gặp nếu tự mua.

- Việc chia liều, đặc biệt cho trẻ nhỏ, phức tạp và dễ sai sót.

- Nếu dùng thuốc sau 48–72 giờ kể từ khi khởi phát triệu chứng thì hiệu quả giảm rõ rệt.

Biện pháp tốt nhất vẫn là tiêm vaccine phòng cúm, không tự ý tích trữ thuốc.

9.  Sống chung với người bị cúm: làm sao để không bị lây?

Nếu ở chung nhà với người bị cúm, có cách nào để mình không bị lây không ạ?

BS Trương Hữu Khanh trả lời: 

Nếu ở chung nhà với người bệnh cúm, người sống chung nên đeo khẩu trang, rửa tay thường xuyên. Người bệnh cần đeo khẩu trang đúng cách. Vệ sinh không gian chung, mở cửa thông thoáng. Quan trọng nhất, nên tiêm vaccine cúm, đặc biệt trong thời điểm H3N2 đang chiếm ưu thế.

10. Khuyến cáo để tự bảo vệ trong bối cảnh H3N2 chiếm ưu thế

Bác sĩ có khuyến cáo gì để người dân bảo vệ bản thân trong bối cảnh cúm H3N2 đang chiếm ưu thế - từ môi trường, thói quen sinh hoạt đến dinh dưỡng?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Khi H3N2 trở thành chủng lưu hành chính, khả năng mắc bệnh trong cộng đồng sẽ cao hơn. Tuy nhiên, cách phòng ngừa không thay đổi so với các mùa cúm khác:

- Tiêm vaccine đầy đủ, đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao.

- Giữ vệ sinh cá nhân, đeo khẩu trang khi đến nơi đông người.

- Rửa tay bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn.

- Nghỉ ngơi khi cơ thể mệt mỏi, ăn uống đầy đủ dinh dưỡng để tăng sức đề kháng.

- Phát hiện sớm triệu chứng để được tư vấn và điều trị kịp thời.

Chúng ta đã có “vũ khí” hiệu quả là vaccine cúm. Tiêm đầy đủ sẽ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và biến chứng dù H3N2 đang chiếm ưu thế.